Էռնստ Ռյոմ
Էռնստ Ջուլիուս Գյունթեր Ռյոմ (նոյեմբերի 28, 1887[1][2][3][…], Մյունխեն, Բավարիայի թագավորություն, Գերմանական կայսրություն[4] - հուլիսի 1, 1934[3][5][6][…], Munich Prison, Նացիստական Գերմանիա), գերմանացի զինվորական սպա և Նացիստական կուսակցության առաջին անդամներից։ Որպես նացսիտների նախորդ Գերմանական բանվորական կուսակցության անդամ, նա Ադոլֆ Հիտլերի մտերիմ ընկերն էր և Շտուրմային ջոկատների համահիմնադիրը, որը Նացիստական կուսակցության ռազմական թևն էր, որի հրամանատարը հետագայում դարձավ Ռյոմը։ 1934 թվականի դրությամբ Գերմանական բանակը վախենում էր Շտուրմային ջոկատների ազդեցությունից, և Հիտլերը Ռյոմին տեսնում էր որպես պոտենցիալ մրցակից, այդ պատճառով նրան մահապատժի ենթարկեցին Երկար դանակների գիշերվա ընթացքում։
| Էռնստ Ռյոմ գերմ.՝ Ernst Röhm | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | նոյեմբերի 28, 1887[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Մյունխեն, Բավարիայի թագավորություն, Գերմանական կայսրություն[4] |
| Մահացել է | հուլիսի 1, 1934[3][5][6][…] (46 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Munich Prison, Նացիստական Գերմանիա |
| Գերեզման | Westfriedhof |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Գերմանիա |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | Վայմարի Հանրապետության Ռայխսթագի պատգամավոր և Գերմանական Կայսրության Ռայխսթագի անդամ |
| Կուսակցություն | Նացիոնալ-սոցիալիստական գերմանական բանվորական կուսակցություն, Գերմանիայի աշխատավորական կուսակցություն, Ազատության գերմանական ազգային կուսակցություն և Մեծ գերմանական ազգային-սոցիալիստական ազգային շարժում |
| Պարգևներ և մրցանակներ |    և  |
| Անդամություն | ՍԱ |
Ստորագրություն | |
 Ernst Röhm Վիքիպահեստում | |
Վաղ կարիերա խմբագրել
Էռնստ Ռյոմը ծնվել է Մյունխենում, երեք երեխաներից փոքրն էր, ուներ ավագ քույր և եղբայր՝ Էմիլիա և Ջուլիուս Ռյոմերը։ Նրա հայր Ջուլիուսը երկաթուղու աշխատակից էր և բնորոշվում էր որպես խսիտ անձնավորություն, սակայն հասկացավ, որ պետք է տղային տալ ազատություն սեփական որոշումներում[7]։ Չնայած ընտանիքը չուներ զինվորական ավանդույթներ, Ռյոմը ընդունվեց արքայազն Լյուդվիգի 10-րդ հետևակային գումարտակ, որպես կուրսանտ 1906 թվականի հուլիսի 23-ին և զորացրվեց 1908 թվականի մարտի 12-ին[8][9]։ Երբ սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը 1914 թվականի օգոստոսին, նա ադյուտանտ էր 1-ին գումարտակում Կյոնիգում։ Հաջորդ ամիս նա ծանր վիրավորում ստացավ դենքի հատվածում Լոթարինգիայում և ստացած սպիները մնացին մինչև կյանքի վերջ[10]։ Նա ստացավ առաջին լեյտենանտի կոչում 1915 թվականի ապրիլին[11]։ 1916 թվականի հունիսի 23-ին Վերդենում Թիումոնտի ամրոցի վրա հարձակման ժամանակ նա կրծքավանդակի լուրջ վիրավորում ստացավ և պատերազմի մնացած մասը անցկացրեց Ֆրանսիայում և Ռումինիայում որպես շտաբի պատասխանատու[12]։ Վերդենի վիրավորումից առաջ նա ստացել է Երկաթե խաչ առաջին աստիճանի շքանշան և ստացավ կապիտանի կոչում 1917 թվականի ապրիլին[13][14]։ Իր հուշերում Ռյոմը գրել է, որ 1918 թվականի աշնանը վարակվել է Իսպանական գրիպով և բժիշկները սպասում էին, որ չի ապրի, սակայն նա երկար բուժումներից հետո ապաքինվեց[15]։
1918 թվականի նոյեմբերի 11-ի զինադադարից հետո Ռյոմը շարունակեց զինվորական կարիերան որպես կապիտան Ռայխսվերում[16]։ Նա գնդապետ Ֆրանց Ռիթեր ֆոն Էպի սահմանի պաշտպանության Բավարիայի ազատ ջոկատի գլխավոր անդամներից էր, որը ձևավորվել էր Օրդրուֆում 1919 թվականի ապրիլին և որը վերջնական տապալեց Բավարիայի խորհրդային հանրապետությունը 1919 թվականի մայիսի 3-ին։ 1919 թվականին Ռյոմը միացավ Գերմանական բանվորական կուսակցությանը (ԳԲԿ), որը հաջորդ տարի դարձավ Նացիոնալ-սոցիալիստական գերմանական բանվորական կուսակցություն (ՆՍԳԲԿ)[17]։ Շատ չանցած նա հանդիպեց Ադոլֆ Հիտլերի հետ և դարձան քաղաքական դաշնակիցներ և մոտ ընկերներ[18]։ Ռյոմը դուրս եկավ Ռայխսվեր-ից 1923 թվականի սեպտեմբերի 23-ին[17]։ Չնայած 1920-ական թվականների սկզբին Ռյոմը մնաց կարևոր կապող օղակ աջամետ խորհրդարանական կազմակերպությունների և Ռայխսվեր-ի միջև[19]։ Բացի այդ Ռյոմը համոզեց իր նախկին հրամանատար գնդապետ ֆոն Էպին միանալ նացիստներին, ինչը շատ կարևոր էր, քանի որ Էպը օգնեց հավաքել անհրաժեշտ վաթսուն հազար մարկը, որը թույլ տվեց գնել Völkischer Beobachter թերթը[20]։
Երբ Նացիստական կուսակցությունը տոնում էր «Գերմանիայի օրը» Նյուրնբերգում 1923 թվականի սեպտեմբերին, Ռյոմը օգնեց հավաքել 100․000 մասնակցի աջամետ ռազմականացված ջոկատների, վետերանների և կիսառազմականացված խմբերի, որոնք ենթարկվում էին Հիտլերին, որպես քաղաքական առաջնորդի[21]։
Ռյոմը ղեկավարեց այս ռազմականացված ջոկատները Մյունխենի Գարեջրային հեղաշրջման ժամանակ։ Նա վարձակալեց Լյուվենբրյոքկելերի դահլիճը։ Մինչդեռ Հիտլերը և իր աջակիցները գտնվում էին Բուրգերբրյոքկելերում[22]։ Այստեղ Ռյոմը պլանավորեց հայտարարել հեղափոխության մասին և օգտագործել իր ջոկատները, որպեսզի զինվելով քաղաքի գաղտնի զինապահոցներից վերցներ քաղաքի կարևորագույն կենտրոնները[23]։ Երբ կոչը հնչեց, Ռյոմը Լյուվենբրյոքկելերում հայտարարեց, որ Կահրի կառավարությունը ընկել է Հիտլերի ձեռքը և հայտարարեց ազգային հեղափոխություն, ընչը ուղեկցվեց ծափահարություններով։ Դրանից հետո Ռյոմը 2․000 զորքով շարժվեց դեպի պատերազմի նախարարություն[24], որը նրանք գրավեցին տասնվեց ժամով։ Ստանալով վերահսկողություն նախարարությունում՝ Ռյոմը խրամատավորվեց ներսում և սպասեց նորությունների դրսից[25]։ Նույն ընթացքում Հիտլերը, Գյորինգը և Լյուդենդորֆը մեծ պլակատներով շարժվեցին քաղաքի վրա և պահանջում էին ազատ արձակել Ռյոմին[26]։
Մինչ ամբոխը ցնծում էր Գրեգոր Ստրասերի գլխավորությամբ գոռալով Հայլ, իսկ Հիտլերի զինված թիկնազորը հանդիպեց Բավարիայի ոստիկանությանը, որոնք պետք է կանխեին հեղաշրջումը[27]։ Սկսվեց փոխհրաձգություն նացիստների և ոստիկանների միջև, մոտ տասնչորս նացիստ և չորս ոստիկան սպանվեցին։ Հեղաշրջման փորձը տապալվեց և նացիստների իշանության հասնելու առաջին փորձը տևեց քսանչորս ժամ[28]։
Չհաջողված հեղաշրջման փորձից հետո Ռյոմը, Հիտլերը, Լյուդենդորֆը, Հերման Կրիբելը և ևս վեց անձ կանգնեցին բարձր դատարանի առաջ 1924 թվականի փետրվարին։ Ռյոմը ճանաչվեց մեղավոր և դատապարտվեց 15 ամսվա ազատազրկման, սակայն դատավճիռը հետաձգվեց և փոխվեց փորձաշրջանի[17]։ Հիտլերը դատապարտվեց հինգ տարի ազատազրկմամբ, սակայն բանտում անցկացրեց ինն ամիս, որի ընթացքում ավարտին հասցրեց Իմ պայքարը գրքի առաջին հատորը[29][30]։
1924 թվականի ապրիլին Ռյոմը դարձավ Ռայխստագի պատգամավոր (արմատական ազգային) Ազգային սոցիալիստական ազատական շարժումից[31]։ Նա միայն մեկ ելույթ ունեցավ՝ պահանջելով ազատ արձակել Կրիբելին։ 1924 թվականի դեկտեմբերի ընտրություններում նրան կուսակցությունից չընտրեցին որպես պատգամավոր։ Մինչ Հիտլերը բանտում էր, Ռյոմն օգնեց ստեղծել Ֆրոնտբանը որպես այդ ժամանակ արգելված Շտուրմային ջոկատների օրինական այլընտրանք։ Հիտլերն ամբողջությամբ չէր կիսում Ռյոմի պլանները այս կազմակերպության հետ, որը անվանում էր խնդրահարույց։ Հիտլերը չէր վստահում այսպիսի ռազմականացված ջոկատներին, քանի որ ինչպես ցույց տվեց հեղաշրջման փորձը ոստիկանությունը և բանակը մնում են հավատարիմ կառավարությանը[31]։ Երբ 1925 թվականի ապրիլին Հիտլերը և Լյուդենդորֆը հավանություն չտվեցին Ռյոմի նախաձեռնություններին, Ռյոմը դուրս եկավ բոլոր քաղաքական և զինվորական խմբերից 1925 թվականի մայիսի 1-ից։ Նա մեծ արհամարհանք զգաց կուսակցության ղեկավարությունից և մեկուսացավ հասարակությունից[17]։ 1928 թվականին նա համաձայնվեց աշխատել Բոլիվիայում որպես բանակի խորհրդական, որտեղ նա ստացավ լեյտենանտ գնդապետի կոչում։ 1930 թվականի աշնանը նրան զանգահարեց Հիտլերը և առաջարկեց վերադառնալ Գերմանիա[17]։
Շտուրմային ջոկատների առաջնորդ խմբագրել
1930 թվականի սեպտեմբերին Ստենեսի ապստամբությունից հետո Հիտլերը հանդիպեց Շտուրմային ջոկատների ղեկավարության հետ։ Նա անձնական հրավերք ուղարկեց Ռյոմին՝ խնդրելով վերադառնալ և գլխավորել Շտուրմային ջոկատները, և վերջինս ընդունեց նոր պաշտոնը 1931 թվականի հունվարի 5-ին[32]։ Նա արմատական նոր գաղափարներ բերեց Շտուրմային ջոկատներ և իր մտերիմներից մի քանիսին նշանակեց ղեկավար պաշտոնների Շտուրմային ջոկատներում։ Մինչ այդ Շտուրմային ջոկատները ենթարկվում էին Նացիստական կուսակցության տեղական գրասենյակին։ Ռյոմը հիմնադրեց նոր Գրուպպե, որը չէր ենթարկվում Նացիստների տարածքային գրասենյակներին։ Ամեն Գրուպպե ծածկում էր մի քանի տարածաշրջան և ղեկավարվում էր ՍԱ-Գրուպենֆյուրերի կողմից, ով հաշվետու էր Ռյոմին կամ Հիտլերին[33]։
Շտուրմային ջոկատները այս ժամանակ ունեին ավելի քան մեկ միլիոն անդամ։ Նրան սկզբնական խնդիրն էր պաշտպանել Նացիստ առաջնորդներին հանրահավաքների և ուղևորությունների ժամանակ[34][35]։ Շտուրմային ջոկատները չշարունակեցին փողոցային կռիվներն ընդդեմ կոմունիստների, հակառակորդ քաղաքական ուժերի դեմ, դադարեցրին հրեաների դեմ դաժան վերաբերմունքը[36]։
Ռոմի ժամանակ Շտուրմային ջոկատները հաճախ էին պաշտպանում աշխատավորներին գործադուլների ժամանակ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118745700 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8
- ↑ Hancock, 2008, էջ 8
- ↑ Hockerts, 2003, էջ 714
- ↑ Hancock, 2008, էջ 11
- ↑ Hancock, 2008, էջեր 18–19
- ↑ Hancock, 2008, էջ 19
- ↑ Hancock, 2008, էջեր 19–21
- ↑ Hancock, 2008, էջ 23
- ↑ Röhm, 1934, էջեր 50–51
- ↑ Röhm, 1934, էջեր 56–57
- ↑ Snyder, 1989, էջ 65
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Zentner, Bedürftig, էջ 807
- ↑ Manvell, Fraenkel, էջ 135
- ↑ Siemens, 2017, էջ 16
- ↑ Snyder, 1989, էջ 66
- ↑ Childers, 2017, էջ 52
- ↑ Childers, 2017, էջ 57
- ↑ Dornberg, 1982, էջ 20
- ↑ Dornberg, 1982, էջեր 84, 118
- ↑ Childers, 2017, էջեր 58–59
- ↑ Childers, 2017, էջ 59
- ↑ Childers, 2017, էջեր 60–61
- ↑ Childers, 2017, էջեր 61–62
- ↑ Kershaw, 2008, էջեր 147, 239
- ↑ Bullock, 1962, էջ 121
- ↑ 31,0 31,1 Siemens, 2017, էջ 29
- ↑ McNab, 2013, էջ 14
- ↑ McNab, 2013, էջ 16
- ↑ Cook, Bender, էջեր 17, 19
- ↑ Weale, 2012, էջեր 15–16
- ↑ Weale, 2012, էջեր 70, 166