Դալայ լամա XIV

Դալայ լամա XIV, (ի ծնե՝ Նգագվանգ Լովզանգ Տենզին Գյամցխո, տիբ.` བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ, հուլիսի 6, 1935(1935-07-06)^[…], Տակցեր, Amdo, Tibet), տիբեթական բուդդայականության հոգևոր առաջնորդ։ Խաղաղարարության Նոբելյան մրցանակակիր (1989): 2007 թվականին արժանացել է ԱՄՆ-ի կոնգրեսի ոսկե մեդալին։

Դալայ լամա XIV
Կրթություն	Մելբուրնի համալսարան և Բրիտանական Կոլումբիայի համալսարան
Մասնագիտություն	բհիկու, Լամա և քաղաքական գործիչ
Ծննդյան անուն	տիբեթերեն՝ ལྷ་མོ་དོན་འགྲུབ།
Ծնունդ	հուլիսի 6, 1935(1935-07-06)[…] (88 տարեկան) Տակցեր, Amdo, Tibet
Դինաստիա՝	family of the 14th Dalai Lama
Հայր	Choekyong Tsering?
Մայր	Diki Tsering?
Ստորագրություն
Պարգևներ	պատվավոր կանադական քաղաքացիություն Ռամոն Մագսայսայ պարգև Էրիկ Բայի հուշամրցանակ Թեմփլթոնի մրցանակ Չորս ազատությունների մրցանակ - ազատության մեդալ Ջեյմս Փարքս Մորթոնի միջեկեղեցական մրցանակ Peace Prize of Hesse? ԱՄՆ Կոնգրեսի ոսկե մեդալ Դոկտոր Լեոպոլդ Լուկասի մրցանակ Վարշավայի պատվավոր քաղաքացի Honorary citizen of Rome? Բուդապեշտի պատվավոր քաղաքացի Սանտյա դե Չիլիի համալսարանի պատվավոր դոկտոր honorary doctor of the University of Marburg? honorary doctor of Lusíada University? honorary doctor of the University of Tartu? Մյունստերի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Օսգար Տրոմսյոյի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Յագելոնյան համալսարանի պատվավոր դոկտոր Մայամիի համալսարանի պատվավոր դոկտոր և

Կենսագրություն

Դալայ լաման տիբեթցիների հոգևոր առաջնորդն է։ Տիբեթյան բուդդայականները հավատում են, որ Դալայ լամաները երկրի վրա Ավալոկիտեշվարայի (Չենրեզիի), Կարեկցանքի Բոդխիսաթվայի մարմնացումն են. նրանք ծնվում են այստեղ, որպեսզի ծառայեն մարդկանց։ Դալայ լամա ճանաչվելուն պես Լհամո Տհոնդրուբը ստացել է նոր անուն` Չժեցուն Չժամպել Նգագվանգ Յեշե Տենզին Գյամցխո։

Վաղ մանկություն

Դալայ լաման ծնվել է 1935 թվականի հուլիսի 6-ին, Տակցեր փոքրիկ գյուղում, աղքատ գյուղացու ընտանիքում։ Գյուղը գտնվում է Տիբեթի հյուսիս-արևելքում, մի բլրի լայն հովտում։ Այժմ այս հողերը չինական Ցինհայ նահանգի մասն են կազմում։ Նրա հայրը՝ Չոյկոն Ցերինգը և մայրը՝ Սոնամ Ցոմոնը (նրա անունը հետագայում փոխվել է Դիկի Ցերինգ), ինչպես գյուղի մյուս 20 ընտանիքներ (այդ թվում, մի քանի էթնիկ չինացիներ)` նրանց ընտանիքը նույնպես զբաղվում էր վարսակի, ցորենի և կարտոֆիլի մշակմամբ։ Դալայ լաման 9 տարեկան էր, երբ քույրն ու եղբայրը։ Ըստ նրա ծննդյան անունի` Լհամո Տհոնդրուբ նշանակում է՝ «ցանկության կատարման աստվածուհի»։ Տիբեթում, երբ ընտանիքում ընտրելով անուններ չեն դնում երեխաներին, հետևաբար Դալայ լաման դարձավ կնոջ անուն։ Այս փաստը նա հիշում էր հումորով։ Լհամոն 9-րդն էր 16 երեխաներից (ապրել են 7-ը)։ Ավագը նրա քույրն էր՝ Ցերինգ Դրոլմանը։ Մեծ եղբայրը՝ Տհուբտեն Ջիգմե Նորբուն ճանաչվել է, որպես Տակցեր Րինպոչի վերամարմնավորման հոգևորական, իսկ ավելի ուշ դարձավ վանահայր Տիբեթի անեահայտնի վանքերից մեկում՝ Կումբումում։ Մեկ ուրիշ եղբայր՝ Լոմբսանգ Սմտենը՝ նույնպես դարձավ միաբան։ Իր կենսագրությունում՝ «Իմ կյանքը և իմ ժողովուրդը»-ում, Դալայ լաման գրում է՝ «Եթե ես ծնված լինեի հարուստ ազնվականնի ընտանիքում, ես չէի կարող զգալ այն, ինչ զգում է աղքատ գյուղացին։ Սակայն իմ խոնարհ ծագմամբ, ես կարողանում եմ հասկանալ նրանց, կանխատեսում եմ նրանց մտքերը, դրա համար ել շատ եմ ցավում նրանց համար, և միշտ փորձել եմ անել հնարավորինս ամեն ինչ մեղմացնելու նրանց բաժին ցավը»։

1909 թվականին Դալայ լաման սկսում է մի ուխտագնացություն, դեպի սուրբ վայրեր, այցելելով Տակցեր։ Նա նշել է, որ այս վայրը շատ գեղեցիկ է և նա ցանկանում է կրկին վերադառնալ այնտեղ։ 1937 թվականին, երբ մահացավ Դալայ լաման, Տակցեր գյուղ եկավ հատուկ խումբ՝ նրա նոր մարմնավորացումը։ Հետո՝ համապատասխան թեստերի (հատկապես, երբ ցույց են տվել զանազան մասունքներ և խաղալիքներ նախորդ Դալայ լամայից, նա ասել է՝ «Սա ես եմ, Սա ես եմ»)։ Դալայ լաման կարծում էր, որ ոչ բոլոր դալայ-լամայական դրսևորումներն են անկեղծ։ Նա համոզված էր, որ հանդիսանում է Դալայ լամա 5-րդի մարմնավորացումը (որը կոչվել է Տիբեթի արժանիքների «Մեծ հինգերորդ»)։ Տիբեթի արևելյան շրջանի Տակցեր գյուղը Չինաստանի հսկողության տակ էր։ Տիբեթի կառավարության և ինքնակառավարման մարմինների բանակցություններից հետո, 1939 թվականի հունիսի 10-ին Լհամոն մեծ պահակախմբի հետ լքեց ծնողների տունը և ուղևորվեց Տիբեթի մայրաքաղաքը։ 3 ամիս հետո՝ 1939 թվականին, քարավանը ժամանեց Լհասու։ Երիտասարդ Դալայ լաման ծանոթացել էր հայտնի ավստրիացի գրող լեռնագնացի հետ, ով ազգային սոցիալիստական կուսակցության անդամ էր և Ս. Ս. Հերիխ Հարերի սպա, արդեն յոթ տարի ապրում էր Տիբեթում, այն բանից հետո, երբ Մեծ Բրիտանիայից տարան նրան Հնդկաստան։ Հարերը շատ է պատմել Դալայ լամային (ով այդ ժամանակ 14 տարեկան էր) արևմտյան երկրների էկզոտիկության մասին։

Գահակալության վտարումը

Դալայ Լաման և Բարակ Օբաման

Դալայ լաման գահ է բարձրացել 1940 թվականի փետրվարի 22-ին, Տիբեթի մայրաքաղաքում։ 1949 թվականին և 1950-ական թվականներին Տիբեթ ներխուժեցին չինական կոմունիստներ, և Տիբեթում կնքեցին համաձայնագիր, Տիբեթի խաղաղ ազատագրման մասին։ Դալայ լաման անցկացրել է 9 խաղաղ տարի, փորձելով խաղաղ գոյակցություն վարել ՉԺՀ-ի հետ։ 1959 թվականի մարտի 17-ին չինական ապստամբության ճնշման պատճառով, նա ստիպված է եղել հեռանալ Լհասից և ապաստան գտնել Հնդկաստանում։ Այս ժամանակ ապրել է Դհարամսալում (Համաչալ պրադեշի նահանգ), որտեղ աքսորում էին Տիբեթի կառավարչությանը։

Կրթություն

Դալայ լաման ուսումնասիրել է վեցից քսանհինգ տարեկանում, ստացել է բարձրագույն ուսումնական աստիճան՝ «բուդդայակն փիլիսոփայության դոկտոր»։ 24 տարեկան հասկանում անցել է նախնական քննություն Տիբեթի երեք խոշոր վանական համալսարաններում՝ Դրեպունգեում, Սերեում և Գնադենեում։ Վերջնական քննությունը տեղի է ունեցել Լհասի հիմնական տաճարում, ապա մասնակցել է 1959 թվականի աղոթքի ամենամյա փառատոնին։ Քննական օրվա առավոտյան Դալայ լաման տվել է քննություն տրամաբանությունից 30 գիտնականների մոտ։ Կեսօրին մասնակցել է փիլիսոփայական վեճի 15 գիտնականների հետ։ Երեկոյան 35 գիտնականներ քննել են նրա վականակ կարգապահությունը և մտաֆիզիկան։ Դալայ Լաման փայլուն անցել է քննությունները, ավելի քան 200 գիտնականների մոտ, և ստացել է վարդապետի աստիճան։

Երկրի ղեկավարություն

1949 թվականին կտրուկ վատացել է տիբեթ-չինական հարաբերությունները։ Չինական կառավարությունը պնդում էր, որ Տիբեթը Չինաստանի մասն է կազմում։ Դալայ լաման գրել է «1912 թվականից մինչև ճակատագրական 1950 թվականը Տիբեթը՝ de facto պետություն է, անկախ որևէ այլ իշխանությունից և մեր կարգավիճակը այսօր էլ շարունակում է մնալ նույնը, ինչպես 1912 թվականին»։ 1950 թվականի նոյեմբերի 17-ին Ժողովրդավարական ազատագրական բանակը մտել է արևելյան Տիբեթ, որն ավելի է բարդացրել իրավիճակը։ 1950 թվականի հոկտեմբերի 26-ին Հնդկաստանի ԱԳՆ-ն հղել է Պեկինի հետևյալը՝ «Այժմ, երբ չինական կառավարությունը վերցրել է Տիբեթի ներուժը, դժվար է այս իրադարձությունում վարել խաղաղ բանակցություններ, և տիբեթցիները վախենում են, որ կմնան ճնշման տակ։ Ներկայումս չինական զորքերի ներխուժումը Տիբեթ, չի կարելի համարել միայն ցավալի իրադարձություն, ոչ համապատասխան շահերի Չինաստանի խաղաղության հաստատումը տարածաշրջանում։ Այսպես է ասել Հնդկաստանի կառավարչությունը»։ Նույն տարում տեղի է ունենում Տիբեթի Ազգային ժողովի նիստը։ 1950 թվականի նոյեմբերի 17-ին Դալայ լամայի նախաձեռնությամբ տեղի է ունենում Տիբեթի հոգևոր և աշխարհիկ կառույցների շինարարությունը։ 2001 թվականին Տիբեթում անցկացվել են պատմության մեջ առաջին անգամ ժողովրդավարական ընտրություններ՝ վարչապետի համար։ 2007 թվականին տրված հարցազրույցում Դալայ լաման նշել է, որ ընտրություններից հետո քաղաքական ղեկավարության համաժողովրդական քվեարկությամբ, նա ճանաչվել է «Semi-retirement»։ 2011 թվականին Դալայ լաման հայտարարել է իր մեկնումը Տիբեթի քաղաքական ղեկավարությունից։

Մրցանակներ

2005 հուլիսի 27	Երկրի խաղաղության մրցանակ Հեսսեն Հեսսեն պետության խորհրդանիշ (Վիսբադեն, Գերմանիա)
2005 օգոստոսի 12	Մրցանակ «Մանհայ» ֆոնդից Ֆոբդ «Մանհայ» (Հարավային Կորեա)
2005 սեպտեմբերի 25	Պատվավոր թեկնածու Ռուտգերսկաի համալսարան (Նյու Ջերսի, ԱՄՆ)
2005 նոյեմբերի 6	մրցանակ «Կարեկցանք և ոգեշնչում» Ամերիկայում Հիմալային ֆոնդ (Սան Ֆրանցիսկո, ԱՄՆ)
2006 փետրվարի 16	Բեն Գուրիոնի մրցանակ Բեն Գուրիոնի համալսարանը Բեեր Շևերում (Իսրայել)
2006 մայիսի 4	Պատվավաոր թեկնածու Սանտյագոի համալսարան (Սանտյագո, Չիլի)
2006 սեպտեմբերի 9	Պատվավոր Կանադայի քաղաքացի (Կանադա)
2006 սեպտեմբերի 19	Պատվավոր թեկնածու Բուֆալոյի համալսարան (Նյու Յորք, ԱՄՆ)
2006 հոկտեմբերի 14	Պատվավոր թեկնածու կենսաբանության Հռոմի երրորդ համալսարան (Հռոմ, Իտալիա)
2006 դեկտեմբերի 10	Օրդեն Բելոգո Լոտոս Կալմիկիա
2011 օգոստոսի 18	почётного доктора Տարտուի համալսարան Էստոնիա
2012 փետրվարի 1	Տիվայի հանրապետություն Տիբա
2012 մարտի 29	Տեմպլոտովսկու մրցանակ Տեմպլատոնի ֆոնդ
2013 նոյեմբերի 24	Մեդալ արժանիքների համար

Քննադատություններ

• Դալայ լաման ըստ չինական պաշտոնական տեսակետից՝ «Քաղաքական աքսորը, Չինաստանում վաղուց է եղել»։
• 1998 թվականին Քրիստափոր Հիտչենսը գրել է, որ Սյոկո Ասախարան, որի հիմնադիրը Աում Սինրիկյոնն է, Դալայ լամային տվել է ռուպի, (կամ 140 մլն. իեն կամ 1, 2 մլն. ամերիկական դոլլար), քանի որ նա մասնակցել է մի շարք գագաթնաժողովների։ 2010 թվականին Մեծ Բրիտանիայի «Independent» թերթը մեղադրել է Դալայ լամային։

Դալայ լաման կինոյում, գրականությունում և երաժշտությունում

• Նրա հիշողությունները կապված են 7 տարեկանում ավստրիացի ճանապարհորդ-ալպինիստի գրած՝ «Յոթ տարի Տիբոթում» գրքի հետ (թարգմանվել է աշխարհի 52 լեզուներով)
• 1997 թվականին էկրան դուս եկած «Կունդուն» ֆիլմը (ռոժիսյոր՝ Մարտին Սկորսզես), ստացել է Օսկար՝ 4 անվանակարգերում
• Rammstein խմբի Reise, Reise ալբոմի «Dalai Lama (Flugsangst)» երգը և գերմանական «Դալայ լամա» երգերը պատմում են՝ Դալայ լամայի լեգենդի մասին։

Գրքագրություն

Գրքագրությունը անգլերեն լեզվով

• «My Land and My People», Potala Publications, New York, 1962
• «The Opening of the Wisdom Eye», The Theosophical Publishing House, Illinois, 1966
• «The Buddhism of Tibet and the Key to the Middle Way» — translated by Jeffrey Hopkins and Lati Rinpoche, Wisdom Publication, London, 1975
• «Universal Responsibility and the Good Heart», Library of Tibetan Works and Archives, Dharamsala, 1977
• «Advice from Buddha Shakyamuni», Library of Tibetan Works & Archives, Dharamsala, 1982
• «Collected Statements, Interviews & Articles», Department of Information & International Relations, Dharamsala, 1982
• «Four Essential Buddhist Commentaries», Library of Tibetan Works and Archives, Dharamsala, 1982
• «Kindness, Clarity and Insight», translated and edited by Jeffery Hopkins, Snow Lion Publications, Ithaca, 1984
• «Kalachakra Tantra Rite of Initiation», by H.H. the Dalai Lama and Jeffrey Hopkins, Wisdom Publication, Boston, 1985
• «Opening the Eye of New Awareness», translated by Donald S. Lopez with Jeffrey Hopkins, Wisdom Publication, London, 1985
• «The Bodhgaya Interviews», edited by Jose Ignacio Cabezon, Snow Lion Publications, Ithaca, New York, 1988
• «The Dalai Lama at Harvard», translated and edited by Jeffery Hopkins, Snow Lion Publications, Ithaca, 1988
• «Transcendent Wisdom», translated, edited & annotated by B. Alan Wallace, Snow Lion Publications, Ithaca, 1988
• «The Union of Bliss & Emptiness», translated by Dr. Thupten Jinpa, Snow Lion Publications, Ithaca, 1988
• «Ocean Of Wisdom», Clear Light Publications, New Mexico, 1989
• «The Global Community & the Need for Universal Responsibility», Wisdom Publications, Boston, 1990
• «The Meaning of Life», translated by Jeffrey Hopkins, Snow Lion Publications, Ithaca, 1990
• «My Tibet», by H.H. the Dalai Lama & Galen Rowell, University of California Press, 1990
• «The Nobel Peace Prize and the Dalai Lama», compiled & edited by Sidney Piburn, Snow Lion Publications, Ithaca, 1990
• «Policy of Kindness», compiled and edited by Sidney Piburn, Snow Lion Publications, Ithaca, 1990
• «The Meaning of Life from a Buddhist Perspective», translated and edited by Jeffrey Hopkins, Wisdom Publications, Boston, 1993
• «Mind Science — An East — West Dialogue» — by H.H. the Dalai Lama with Herbert Benson, Robert A. Thurman, Howard E. Gardner, Daniel Goleman, Wisdom Publications, USA, 1991
• «Path to Bliss», Snow Lion Publications, Ithaca, 1991
• «Freedom in Exile», Harper Collins, New York, 1991
• «Words of Truth», Wisdom Publications, Boston, 1993
• «A Flash of Lightning in the Dark of Night», Shambala Publications, Boston, 1994
• «Awakening the Mind, Lightening the Heart», edited by John Avedon & Donald S. Lopez, Harper Collins, 1995
• «Commentary on the Thirty Seven Practices of a Bodhisattva», translated by Acharya Nyima Tsering, edited by Vyvyan Cayley and Mike Gilmore, Library of Tibetan Works and Archives, Dharamsala, 1995
• «Dialogues on Universal Responsibility & Education», Library of Tibetan Works and Archives, Dharamsala, 1995
• «Dimensions of Spirituality», Snow Lion Publication, Ithaca, 1995
• «Essential Teachings», 1995
• «His Holiness the Dalai Lama Speeches Statements Articles Interviews from 1987 to June 1995», Department of Information and International Relations, Dharamsala, 1995
• «The Path to Enlightenment», translated & edited by Glenn H. Mullin, Snow Lion Publications, Ithaca, 1995
• «The Power of Compassion», Harper Collins, India, 1995
• «The Spirit of Tibet: Universal Heritage — Selected Speeches and Writings», edited by A.A. Shiromany, Tibetan Parliamentary and Policy Research Center, New Delhi, 1995
• «Violence & Compassion/Power of Buddhism», by H.H. the Dalai Lama with Jean Claude Carriere, Doubleday, New York, 1995
• «Yoga Tantra Paths to Magical Seats», by H.H. the Dalai Lama, Dzong-ka-ba and Jeffery Hopkins, Snow Lion Publication, Ithaca, 1995
• «The Way to Freedom», edited by John Avedon & Donald S. Lopez, Harper Collins, New Delhi, 1995
• «The World of Tibetan Buddhism», translated, edited and annotated by Dr. Thupten Jinpa, Wisdom Publications, Boston, 1995
• «Beyond Dogma», Souvenir Press Ltd., London, 1996
• «The Good Heart — A Buddhist Perspective on the Teachings of Jesus», Wisdom Publications, Boston, 1996
• «The Gelug/Kagyu Tradition of Mahamudra» — by H.H. the Dalai Lama & Alexander Berzin, Snow Lion Publications, Ithaca, 1997
• «Healing Anger: The Power of Patience from a Buddhist Perspective», translated by Dr. Thupten Jinpa, Snow Lion Publications, Ithaca, 1997
• «The Heart of Compassion», Published by Foundation for Universal Responsibility, Delhi, India, 1997
• «The Joy of Living and Dying in Peace», edited by John Avedon & Donald S. Lopez, Harper Collins, New Delhi, 1997
• «Love, Kindness and Universal Responsibility», Paljor Publications, New Delhi, 1997
• «Sleeping, Dreaming and Dying», edited and narrated by Francisco Varela, Wisdom Publications, Boston, 1997
• «The Art of Happiness», by H.H. the Dalai Lama & Howard C. Cutler, Riverhead Books, New York, 1998
• «The Four Noble Truths», translated by Dr. Thupten Jinpa, edited by Dominique Side & Dr. Thupten Jinpa, Thorsons, London, 1998
• «The Path to Tranquillity. Daily Meditations», compiled and edited by Renuka Singh, Penguin Books, New Delhi, 1998
• «The Political Philosophy of His Holiness the Dalai Lama-Selected Speeches and Writings», edited by A.A. Shiromany, Tibetan Parliamentary and Policy Research Center, New Delhi, 1998
• «Ancient Wisdom, Modern World — Ethics for a New Millennium», Little Brown and Company, London, 1999
• «Consciousness at the Crossroads — Conversations with the Dalai Lama on Brain Science and Buddhism», Snow Lion Publications, Ithaca, 1999
• «The Heart of the Buddha’s Path», translated by Dr. Thupten Jinpa, edited by Dominique Side & Dr. Thupten Jinpa, Thorsons, London, 1999
• «The Little Book of Buddhism», compiled and edited by Renuka Singh, Penguin Books, New Delhi, 1999
• «Training the Mind», Wisdom Publications, Boston, 1999
• «The Dalai Lama’s Book of Transformation», Thorson Publications, London, 2000
• «A Simple Path», Thorson Publications, London, 2000
• «Transforming the Mind», translated by Dr. Thupten Jinpa, edited by Dominique Side & Dr. Thupten Jinpa, Thorsons, London, 2000
• «An Open Heart», edited by Nicholas Vreeland, Little Brown and Company, New York, 2001
• «Stages of Meditation», translated by Geshe Lobsang Jordhen, Lobsang Choephel Ganchenpa and Jeremy Russell, Snow Lion, Ithaca, 2001
• «Advice on Dying», translated and edited by Jeffrey Hopkins, Random House, London, 2002
• «Essence of the Heart Sutra», Wisdom Publications, Boston, 2002

Դալայ լաման Ավստրիայում, Վիեննայում

• «How to Practice», translated and edited by Jeffrey Hopkins, Simon & Schuster, New York, 2002
• «Illuminating the Path to Enlightenment», Thubten Dhargye Ling, Long Beach, 2002
• «The Compassionate Life», Wisdom Publications, Boston, 2003
• «Warm Heart Open Mind», the Dalai Lama Trust NZ, 2003
• «365 Dalai Lama Daily Advice from the Heart», edited by Mathieu Ricard, Element, London, 2003
• «Many Ways to Nirvana», Penguin Books, India, 2004
• «The Wisdom of Forgiveness», by H.H. the Dalai Lama and Victor Chan, Riverhead Books, New York, 2004
• «The Universe in a Single Atom — The Convergence of Science and Spirituality», Morgan Road Books, New York, 2005

Գրքագրությունը ռուսերեն լեզվով

• Далай-лама XIV. Моя земля и мой народ. — 1962.
• Далай-лама XIV. Буддизм Тибета. — 1990.
• Далай-лама XIV. Свобода в изгнании. — 1992.
• Далай-лама XIV. Политика доброты. Сборник. — 1996.
• Далай-Лама XIV. Мир тибетского буддизма. — СПб։ Нартанг, 1996. — 226 с.
• Далай-лама XIV. Искусство быть счастливым. — 1999., в соавторстве с доктором Говардом К. Катлером
• Далай-лама XIV. Этика для нового тысячелетия. — 2001.
• Далай-лама XIV. Гарвардские лекции. — 2003.
• Далай-лама XIV. Сострадательная жизнь. Путь к жизни, полной смысла. — 2003/2004.
• Далай-лама XIV. Открытое сердце. — 2004.
• Далай-лама XIV. Сила сострадания. — М.։ Открытый мир, 2005. — 192 с., (Самадхи). — 4000 экз. — ISBN 5-9743-0033-5.
• Далай-лама XIV. Благое сердце. Беседы с Далай-ламой об учении Иисуса. — 2006.
• Далай-лама XIV. Комментарий на 37 Практик бодхисаттвы. — М.։ Открытый мир, 2006. — 240 с., (Самадхи). — 3000 экз. — ISBN 5-9743-0053-X.
• Далай-лама XIV. Доброта, ясность и постижение сути. — М.։ Открытый мир, 1993/2007. — 448 с., (Самадхи). — 3000 экз. — ISBN 978-5-9743-0035-1.
• Далай-лама о Дзогчене. Учения Пути великого совершенства. — М։ Цасум Линг & Институт Общегуманитарных Исследований, 2002. — 272 с. — ISBN 5882300142.
• Далай-лама XIV. Как дарить любовь. — М.։ Открытый мир, 2007. — 208 с., (Самадхи). — 3000 экз. — ISBN 978-5-9743-0061-5.
• Далай-лама XIV. Фонарь, освещающий Путь. Наставления великих учителей тибетского буддизма. — М.։ Открытый мир, 2007. — 304 с., (Самадхи). — 3000 экз. — ISBN 978-5-9743-0091-2.
• Далай-лама XIV. Махамудра традиции Гелуг-Кагью. — М.։ Открытый мир, 2005/2009. — 460 с., (Самадхи). — 3000 экз. — ISBN 978-5-9743-0126-1.
• Далай-лама, София Стрил-Ревер (сост.). Моя духовная биография. — М.։ Деком, 2010. — 208 с. — ISBN 978-5-89533-223-8.
• Маянк Чхайя «Далай-лама. Человек, монах, мистик». Биография, написанная с официального разрешения Далай-ламы. Пер. с англ. (издание 2007). Рус. издание — 2009.
• Его Святейшество Далай Лама 14 и Пол Экман. Мудрость Востока и Запада. Серия։ Сам себе психолог. Издательство։ Питер, 2011 г.

Արտաքին հղումներ

• Պաշտոնական կայքը
• Կայքը նվիրված է Դալայ լամային, կայքը տիբեթերեն մշակույթի և տեղեկությունների մասին է
• Դալաի լամաի ֆոնդը
• Դալաի լամաի ամբողջ կենսագրությունը
• Դալաի լամա XIV-ը Twitter կայքում
• Տիբեթի` մշակույթը, քաղաքականությունը, ավանդույթները և բուդդաիզմը

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դալայ լամա XIV» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դալայ լամա XIV» հոդվածին։