Գրենլանդական սառցե վահան


Գրենլանդական սառցե վահան, չափսերով երկրորդ սառցե վահանը աշխարհում Անտարկտիդականից հետո։

Գրենլանդական սառցե վահան
Սառույցի հաստության քարտեզը
Տեսակice sheet?
ԵրկիրԴանիա
Վարչատարածքային միավորԳրենլանդիա, (վարչական միավոր)
Աշխարհագրական
տեղադրություն
Հյուսիսային Ամերիկա

 Վահանի տարածքը 1833900 քառակուսի կիլոմետր է, այն զբաղեցնում է Գրենլանդիայի տարածքի մոտ 80% -ը, հյուսիսից հարավ ձգվող երկարությունը գրեթե 2530 կմ է, իսկ հյուսիսում լայնությունը հասնում է 1094 կմ[1]։ Սառույցի միջին հաստությունը 1500 մետր է[1]։ Վահանի ամենամեծ հաստությունը գերազանցում է 3000 մետրը[1]։ Սառույցի տարիքը գնահատվում է մոտավորապես 110 հազար տարեկան[2], այլ տվյալներով ՝ ավելի քան 200 հազար տարեկան[3]։

Վահանը գտնվում է կղզու կենտրոնում, ծովից առանձնացված է երկրի շերտով, որոշ տեղերում նրա սահմանը գտնվում է գրեթե ափին։ Գրենլանդիայի ափերը խիստ կտրված են խորը և երկար ֆյորդով` հասնելով սառցե վահանի եզրերին։ Գրենլանդական սառցե վահանը կղզու միակ սառցադաշտը չէ, ափերին գտնվում են նաև այլ մեկուսացված սառցադաշտեր և սառցե գլխարկներ։

Վահանի տակ գտնվում է Գրենլանդիայի մեծ կիրճը, որը հյուսիսային ափից ձգվում է 750 կմ հեռավորության վրա։

Տաքացում

խմբագրել
 
Գրենլանդիայի տեղագրական քարտեզ` առանց նրա սառցե ծածկույթի

Գլոբալ տաքացման պատճառով Գրենլանդական սառցե վահանը փոքրանում է։ 2007 և 2008 թվականներին Արբանյակների դիտարկումները ցույց են տվել, որ սառցե վահանի տարածքը հասել է 30 տարվա դիտարկման նվազագույն ցուցանիշին[4]։ Սառցադաշտի ծավալը գնահատվում է 2.85 մլն խորանարդ կիլոմետր, նրա հալման ժամանակ Համաշխարհային օվկիանոսի մակարդակը կբարձրանա ավելի քան 7 մետր[5][6]։ Ենթադրվում է, որ տարածաշրջանում ջերմաստիճանի ընդամենը 3 °C բարձրացման դեպքում սառցե վահանն ամբողջությամբ կարող է հալվել ավելի քան 1000 տարվա ընթացքում[6][7]։

Հետազոտություններ

խմբագրել

Գրենլանդական վահանի բազմադարյան սառույցները գրավում են գիտական արշավախմբերին։ 1870 և 1883 թվականներին գիտական արշավախումբը ղեկավարել է բարոն Ադոլֆ Էրիկ Նորդենշելդը[1]։ 1888 թվականին Ֆրիտյոֆ Նանսենի արշավախումբը առաջին անգամ հատեց սառցե վահանը` Ամմասալիկից շարժվելով դեպի Նուուկ[1]։ Մի քանի արշավներ են իրականացրել Ռոբերտ Պիրին և Կնուդ Ռասմուսենը[1]։ 1930 թվականին Ալֆրեդ Վեգեների ղեկավարած արշավախումբը հիմնադրել է «Այսմիթ» («Eismitte») բևեռային կայանը», որտեղ մոտ 3000 մետր բարձրության վրա իրականացվել են օդերևութաբանական և գլացիոլոգիական (սառցաբանական) հետազոտություններ։ Մասնավորապես` որոշվել է սառցե վահանի հաստությունը` ըստ սառցադաշտի վրա քարե օթյակի պայթյունի արձագանքի վերադարձի ժամանակի։ Այդ ժամանակի և սառույցի մեջ առաձգական ալիքների տարածման հայտնի արագության միջոցով հաշվարկվել է սառույցի հաստությունը[8]։ 1952-1954 թվականներին գործել է բրիտանական «Նորթայս» կայանը։ 1960-ական թվականներին ամերիկյան զինվորականները մշակում են «Սառցե որդ» նախագիծը։ 1990-1992 թվականներին Greenland ice core project նախագծի շրջանակներում հորատվել է 3029 մ խորությամբ հորատանցք` մինչև սառցե վահանի հիմքը[3]։ ՆԱՍԱ-ի հետազոտությունների արդյունքում Բրիստոլի, Կալգարի և Ուրբինսկի համալսարանների գիտնականները 2013 թվականի օգոստոսին հայտնաբերում են երկրի ամենաերկար կիրճը, որը գտնվում է Գրենլանդիայի սառույցի տակ[9]։

Ռուսաստանի Հիդրոմետկենտրոնի գիտական ղեկավար Ռոման Վիլֆանդի տվյալներով 2019 թվականին Սիբիրում տեղի ունեցած անտառային հրդեհներն արագացրել են Արկտիկայում սառույցների աննախադեպ հալումը, որտեղ սկսվել է հալվել գրենլանդական սառցե վահանի 90 տոկոսը[10]։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 «Greenland Ice Sheet» (անգլերեն). Encyclopædia Britannica Online. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  2. Paul A. Mayewski, Michael Bender The GISP2 ice core record — Paleoclimate highlights(անգլ.) // Reviews of Geophysics. — 1995. — В. S2. — Т. 33. — С. 1287–1296. — doi:10.1029/95RG00498
  3. 3,0 3,1 «Greenland Icecore Project (GRIP)» (անգլերեն). European Science Foundation. 2016 թ․ դեկտեմբերի 15. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  4. «Гренландский и антарктический ледяные щиты теряют массу». Центр новостей. ООН. 2009 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  5. Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) / Houghton, J.T.,Y. Ding, D.J. Griggs, M. Noguer, P.J. van der Linden, X. Dai, K. Maskell, and C.A. Johnson (eds.). — Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA: Cambridge University Press, 2001. — 881 p. — ISBN 0521807670
  6. 6,0 6,1 Gregory, J.M., P. Huybrechts, and S.C.B. Raper Threatened loss of the Greenland ice-sheet(անգլ.) // Nature. — 2004. — № 428. — С. 616. — doi:10.1038/428616a
  7. «Тревожные выводы делают американские ученые: количество льда, попадающее в Атлантический океан с ледников Гренландии, за последние пять лет удвоилось». Эхо Москвы. 2006 թ․ փետրվարի 19. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  8. Подольский, Евгений (2010 թ․ փետրվարի 26). «Ледяные миры». Элементы. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  9. Matt Smith (2013 թ․ օգոստոսի 31). «Beneath Greenland's ice, a grand canyon» (անգլերեն). CNN.
  10. Пожары в Сибири спровоцировали таяние льдов в Арктике, 30 августа 2019

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
  • «Greenland ice sheet» (անգլերեն). NOAA. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  • Ted Scambos, Julienne Stroeve and Lora Koenig. «Greenland Ice Sheet Today» (անգլերեն). National Snow and Ice Data Center. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  • «Ice Sheets». State of the Cryosphere (անգլերեն). NSIDC. 2015 թ․ նոյեմբերի 5. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրենլանդական սառցե վահան» հոդվածին։