Աշոտ Աբրահամյան (լեզվաբան)

Աշոտ Աբրահամյան
Ծնվել է	սեպտեմբերի 17, 1918; Շահրիզ, Նոր Բայազետի գավառ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն
Մահացել է	ապրիլի 16, 1985 (66 տարեկան); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	լեզվաբան և դասախոս
Հաստատություն(ներ)	ՀՀ ԳԱԱ Հրաչյա Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ և Հայկական պետական մանկավարժական համալսարան
Անդամակցություն	ՀՀ ԳԱԱ
Կոչում	բանասիրական գիտությունների դոկտոր
Գիտական աստիճան	պրոֆեսոր (1964)
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն
Պարգևներ
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աշոտ Աբրահամյան (այլ կիրառումներ)

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Աբրահամյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Աշոտ Արսենի Աբրահամյան (սեպտեմբերի 17, 1918(1918-09-17)^[1]^[2], Շահրիզ, Նոր Բայազետի գավառ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն^[1]^[2] - ապրիլի 16, 1985(1985-04-16)^[2], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[2]), հայ լեզվաբան, պրոֆեսոր (1964), ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ, ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1965), մանկավարժ։

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է Շահրիզ (այժմ՝ Գեղարքունիքի մարզի Գեղամավան) գյուղում։ 1937 թվականից աշխատել է որպես ուսուցիչ Հրազդանի շրջանի դպրոցներում, վարել նաև ուսմասվարի և տնօրենի պաշտոններ։ Բարձրագույն կրթությունն ստացել է Երևանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտում։ 1948 թվականին պաշտպանել է դիսերտացիա և ստացել բանասիրական գիտությունների թեկնածուի աստիճան, 1943 թվականից մինչև մահը դասախոսել է նույն ինստիտուտում։ 1950-1959 թվականներին պաշտոնավարել է ՀԽՍՀ ԳԱ լեզվի ինստիտուտում իբրև բաժնի (սեկտորի) վարիչ, 1960 թվականից Երևանի Խ. Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտում հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչն էր։ 1963 թվականին պաշտպանել է դոկտորական դիսերտացիա։ Վարել է ժամանակակից հայոց լեզու, գրաբար, լեզվաբանության ներածություն բուհական դասընթացները։ Ուշագրավ ներդրում ունի հայերենի, մասնավորապես արդի գրական լեզվի բայակազմության, բայական կարգերի ձևաբանական հատկությունների քննության բնագավառում^[3]։ Գրաբարի նրա կազմած ձեռնարկը ակնհայտորեն նպաստել է հին գրական հայերենի ուսուցման գործին։ Հանդես է եկել բազմաթիվ արժեքավոր հոդվածներով, որոնց մեջ անդրադարձել է հայերենի պատմական հնչյունաբանության, բառաքննության խնդիրներին, լեզվի ավանդման գիտամեթոդական խնդիրների ևն։ Նրա թարգմանությամբ (գրաբարից աշխարհաբար) լույս է տեսել Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցը» (1972)։ Մահացել է Երևանում^[4]։

1981 թվականի ապրիլի 10-ին ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ (1977), ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ Աշոտ Աբրահամյանը գիտությունների ակադեմիայի լեզվի ինստիտուտում հայ մատենագիրների համաբարբառը կազմելու աշխատանքները ղեկավարելու համար ՀՀ ԳԱԱ պրեզիդենտ Վիկտոր Համբարձումյանի ձեռքից ստանում է իր «Վաստակագիրը»։

Տարբեր տարիների և տարբեր առիթներով Աշոտ Աբրահամյանը հոդվածներ է նվիրել արվեստի ու գրականության երևելի դեմքերին՝ Մարտիրոս Սարյանին, Առնո Բաբաջանյանին, Մուշեղ Գալշոյանին և ուրիշների։

Երիտասարդ տարիներին Աշոտ Աբրահամյանը գրել է մի շարք բանաստեղծություններ, որոնք ընդամենը 20-ն են և պահպանված են նրա անձնական արխիվում՝ «Կյանքի լիրիկա» խորագրով։ Բոլորն էլ հանգավոր բանաստեղծություններ են, որոնց առանցքում կա մի վեհացում՝ իր սրտի ու հոգու ամենանվիրական էակը՝ Զեփյուռը։

* * *

Ու այսպես լռին ու մենակ

Կարոտի թևերն են իջնում

Եվ իրենց կրակով անհագ

Հույզերիս օվկիանը վառում։

Կանգնում է սիրտս մի պահ,

Զգում եմ ես մի հևք քնքուշ,

Ու հանկարծ հին սեմի վրա

Փայլում է մի հայացք անուշ։

Եկավ նա, եկավ ինձ այցի՝

Բերելով և՛ արև, և՛ կյանք,

Ցրվեցին ամպերը թախծի՝

Ինչպես մի մոռացված պատրանք։

22.03.1940 թվական

Թարգմանություններ խմբագրել

Աշոտ Աբրահամյանի մեծագույն ծառայությունը հայագիտությանը եղել և մնում է հայ միջնադարի երկու մեծարժեք մատյանների աշխարհաբար թարգմանությունը։

Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցը» խմբագրել

1971 թվականին լույս է տեսել Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցը» Աշոտ Աբրահամյանի թարգմանությամբ, որին կցված են գիտական առաջաբան և հմուտ ծանոթագրություններ։ Թարգմանությունը կատարվել է համեմատական քննությամբ մինչ այդ եղած այլալեզու թարգմանությունների և դրանց կցված ծանոթագրությունների հետ։ Ա. Աբրահամյանը թարգմանությունը կատարելիս ծանոթացել է զրադաշտական կրոնի հետ կապված գիտական գրականությանը, անտիկ շրջանի հույն փիլիսոփաների ուսմունքներին, Մխիթարյան հայրերի՝ Եզնիկ Կողբացու երկերին տրված մեկնություններին։

Ստեփանոս Օրբելյանի «Սյունիքի պատմություն» խմբագրել

Այս երկը ներկայացնող առաջաբանում Աշոտ Աբրահամյանը խոսել է այդ պատմության այլալեզու թարգմանությունների մասին։ Ստեփանոս Օրբելյանի «Սյունիքի պատմությունն» առաջին անգամ թարգմանվել է լատիներեն (1717, Բեռլին)։ Նրա ֆրանսերեն թարգմանիչներն են եղել Սեն-Մարտենը և Մարի Բրոսսեն։ Օրբելյանի երկը թարգմանվել է նաև ռուսերեն ու վրացերեն։ Հայերեն աշխարհաբարը թարգմանվել է այս բազմալեզու հրապարակումներից տարիներ անց։ Թարգմանության ծանոթագրությունները, որոնք խիստ մանրատառ են, զբաղեցնում են գրքի 405–549 էջերը, թվաքանակով հասնում են 1778-ի։ Դրանց հիմքում ընկած են գրքի այլալեզու թարգմանությունների հեղինակների բացատրությունները։ Թարգմանության առաջաբանը հետազոտական առումով բաժանված է կարևոր ենթաբաժինների, որոնք պարզում են մատենագրական այդ գլուխգործոցի ստեղծման դրդապատճառները, սկզբնաղբյուրները, ժամանակային ընդգրկումն ու պատմագիտական արժեքը, երկի լեզուն ու ոճը, պատմագիտական մյուս երկերը։

Ա. Աբրահամյանի գիտական աշխատությունները խմբագրել

Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, 1952-1976։
Հայերենի դերբայները և նրանց ձևաբանական նշանակությունը, Երևան, 1953։
Բայը ժամանակակից հայերենում, Երևան, 1962։

Կոչումներ և պարգևներ խմբագրել

Գիտամանկավարժական և հասարակական ակտիվ գործունեության համար 1965 թվականին Աշոտ Աբրահամյանին շնորհվել է ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործչի կոչում։ 1977 թվականին ընտրվել է ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ։

Աշոտ Աբրահամյանը պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով և մեդալներով, Գերագույն սովետի մի քանի պատվոգրերով։

Գրականություն խմբագրել

Է. Բ. Աղայան, Հայ լեզվաբանության պատմություն, հ. 2, Երևան, 1962։

Աղբյուրներ խմբագրել

Աելիտա Դոլուխանյան «Տաղանդավոր լեզվաբանն ու մեծ մանկավարժը» (ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Աշոտ Արսենի Աբրահամյանի ծննդյան 90-ամյակին), պատմաբանասիրական հանդես № 1, 2008, էջ 290-294
Պրոֆ. Վ. Ա. Քոսյան «Ա. Ա. Աբրահամյան» (Ծննդյան 60-ամյակի առթիվ), պատմաբանասիրական հանդես №1, 1979, էջ 251-255

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.
↑ Մուրադյան Հայկազ (Թիվ 5, 1979 թվական). «Սիրված դասախոսն ու գիտնականը». Սովետական Հայաստան: Էջեր 37, 38.
↑ Հ. Զ. Պետրոսյան (1987). Հայերենագիտական բառարան. Երևան: «Հայաստան». էջ 11.

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աշոտ Աբրահամյան (լեզվաբան)» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 42)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_1b6028f0d8296c44-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.

[3] Մուրադյան Հայկազ (Թիվ 5, 1979 թվական). «Սիրված դասախոսն ու գիտնականը». Սովետական Հայաստան: Էջեր 37, 38.

[4] Հ. Զ. Պետրոսյան (1987). Հայերենագիտական բառարան. Երևան: «Հայաստան». էջ 11.

[1]

[2]

[3]

[4]

Աշոտ Աբրահամյան

Ծնվել է	սեպտեմբերի 17, 1918(1918-09-17)^[1]^[2] Շահրիզ, Նոր Բայազետի գավառ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն^[1]^[2]
Մահացել է	ապրիլի 16, 1985(1985-04-16)^[2] (66 տարեկան) Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[2]
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	լեզվաբան և դասախոս
Հաստատություն(ներ)	ՀՀ ԳԱԱ Հրաչյա Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ և Հայկական պետական մանկավարժական համալսարան^[1]
Անդամակցություն	ՀՀ ԳԱԱ^[2]
Կոչում	բանասիրական գիտությունների դոկտոր^[1]^[2]
Գիտական աստիճան	պրոֆեսոր^[1]^[2] (1964)
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն
Պարգևներ	^[1]^[2]
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ^[1]