Եզնիկ Կողբացի
Եզնիկ Կողբացի (մոտ 380[1][2], Կողբ, Մեծ Հայք[1][2] - մոտ 450[1]), հայ փիլիսոփա, թարգմանիչ, հասարակական–եկեղեցական գործիչ։ Մեսրոպ Մաշտոցի աշակերտներից։ Մասնակցել է Աստվածաշնչի և այլ երկերի թարգմանությանը։ Եզնիկի մասին հիշատակում են Կորյունը, Եղիշեն, Մովսես Խորենացին։ Եզնիկ Կողբացու աշխատություններից պահպանվել են «Եղծ աղանդոց»–ը՝ հայ փիլիսոփայության կարևոր սկզբնաղբյուրներից մեկը (հայտնի է նաև «Վասն Աստուծոյ» անվամբ)։
![]() Eznik Koghbatsi | |
Ծնվել է | մոտ 380[1][2] Կողբ, Մեծ Հայք[1][2] |
Մահացել է | մոտ 450[1] |
Ազգություն | հայ |
Մասնագիտություն | փիլիսոփա, թարգմանիչ և աստվածաբան |
Գործունեության ոլորտ | փիլիսոփայություն, թարգմանչական գործունեություն և աստվածաբանություն |
Պաշտոն(ներ) | ենթդ․ եպիսկոպոս |
Տիրապետում է լեզուներին | հայերեն |
Ուսուցիչ | Մեսրոպ Մաշտոց[1][2] և Սահակ Ա Պարթև[2] |
![]() |
Եզնիկ Կողբացին հայ փիլիսոփայության մեջ զարկ է տվել պատրիստիկական–ջատագովական ուղղությանը։ Հիմնականում հետաքրքրվել է գոյաբանական հարցերով, մշակել մոնիստական փիլիսոփայական, աստվածաբանական ուսմունք։ Ըստ նրա, միակ և իրական սուբստանցը Աստվածն է՝ մշտնջենական, ոչնչով չպայմանավորված, բայց ամեն ինչի պատճառ հանդիսացող էակը։ Այս դիրքերից նա սուր պայքար է մղել քրիստոնեական գաղափարախոսությունը հակադրող փիլիսոփայական և կրոնա–աղանդավորական ուսմունքների դեմ, հերքել է հեթանոսական աշխարհայացքը, անտիկ փիլիսոփաների ուսմունքները և հատկապես պարսից զրվանականությունը։ Աղանդների հերքման և քրիստոնեության փիլիսոփայական հիմնավորման առնչությամբ Եզնիկ Կողբացին արտահայտվում է նաև անտիկ փիլիսոփայական ուսմունքների՝ հունական պոլիթեիզմի, ստորկյան պանթեիզմի, էպիկուրյան աթեիզմի դեմ, քննադատում զգայական աշխարհի առաջացման մասին Պլատոնի ուսմունքը։ Ռացիոնալիզմի դիրքերից նա ժխտում է սնահավատությունը, ճակատագրապաշտությունը, աստղագուշակությունը, հեթանոսությունից հավատալիքները։ Ըստ նրա աշխարհը ճանաչվում է զգայության ու բանականության միջոցով։ Զգայությամբ մարդն ընկալում է նյութական աշխարհը, բանականությամբ սահմանում է այն և որոշում իր գործողությունները, վարվելակերպը։ Հետևաբար, բանականությունը, զգայության համեմատությամբ ճանաչողության բարձր ձև է։ Սակայն, զգայությունից և բանականությունից բացի, մարդուն հատուկ է նաև բնազդը։ Մտածելու ունակությունը կորցնելու դեպքում մարդը բացառապես գործում է բնազդով։ Եզնիկ Կողբացին պաշտպանել է չորս տարրի ուսմունքը. ըստ նրա, բնությունը կազմված է աստծու ստեղծած չորս տարրերից՝ կրակից, օդից, ջրից և հողից։ Գիտության պատմության համար կարևոր նշանակություն ունեն Եզնիկ Կողբացու արտահայտած մտքերը բնագիտության (ֆիզիկայի, բժշկության և կենսաբանության) մասին։
Աշխատություններ խմբագրել
- Եզնիկ Կողբացի, [Ճառք ընդդէմ աղանդոց], հատոր Առաջին, Ներածութիւն և քննական բնագիր, սրբագրուած և միակ վաւերական հրատարակութիւն, առանց այլընթերցումների. Աշխատասիրութեամբ Մարտիրոս Մինասեանի, Ժնև, 1992, 222 էջ։
- Եզնիկ Կողբացի, [Ճառք ընդդէմ աղանդոց], հատոր երկրորդ, Ծանօթագրութիւններ և համաբարբառ. Աշխատասիրութեամբ Մարտիրոս Մինասեանի, Ժնև, 1992, 645 էջ։
- Եզնիկ Կողբացի, Եղծ աղանդոց(Մարտիրոս Մինասեանի կազմած բնագրի վերահրատարակութիւնը),- «Մատենագիրք Հայոց», Ե դար, հատոր առաջին, Անթիլիաս, 2003, էջ 433-512։)
- Եղծ աղանդոց Եզնիկի Կողբացւոյ (Հայ մատենագրութեան թուանշային գրադարան)։
- Des Vardapet Eznik von Kołb Wider die Sekten / aus d. Armen. übers. u. mit Einl., Inhalts-Übers. u. Anm. vers. von Joh. Michael Schmid, Wien : Mechitharisten-Congr., 1900.
Գրականություն խմբագրել
- Եզնիկ Կողբացու լիակատար մատենագիտությունը տե՛ս Եզնիկ Կողբացի, [Ճառք ընդդէմ աղանդոց], հատոր Առաջին, Ներածութիւն և քննական բնագիր, սրբագրուած և միակ վաւերական հրատարակութիւն, առանց այլընթերցումների. Աշխատասիրութեամբ Մարտիրոս Մինասեանի, Ժնև, 1992, էջ 17-42
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — 1974. — հատոր 3. — էջ 486—487.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Ով ով է. հայեր (հայ.) / Հ. Այվազյան — Երևան: 2005. — հատոր 1.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Եղծ աղանդոց Եզնիկի Կողբացւոյ։
- Եզնիկ Կողբացի - Եղծ Աղանդոց ներբեռնել էլ. գիրքը ՀամաՀայկական Էլ. գրադարանից
- Եզնիկ Կողբացի - «Վասն Աստուծոյ» - TITUS նախագիծ
- Եզնիկ Կողբացի - «Եղծ աղանդոց» - անգլերէն թարգմանութիւն
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 486)։ |