Վիքիպեդիա

Անոմալ շոգն աշխարհում (2023)

2023 թվականին աշխարհում անոմալ շոգ է նկատվել աշխարհի մի շարք շրջաններում[1]։ 2023 թվականի հուլիսի 4-ին գրանցվել է դիտարկումների սկզբից ի վեր ամենաբարձր (1979 թվականից) Երկրի մակերևույթի միջին ջերմաստիճանը +17,18 °C[2]։ 2023 թվականի հուլիսի 6-ին գրանցվել է նոր ռեկորդ՝ +17,23 °C ջերմաստիճանով։ 2023 թվականի հուլիսը դարձել է ամենաշոգ ամիսը դիտարկումների ողջ պատմության ընթացքում և, ենթադրաբար, Միկուլինի միջսառցադաշտից 120 հազար տարի առաջ[3]։

Ժամանակագրություն խմբագրել

Մարտ խմբագրել

Մարտի 5-ին Հյուսիսային Ատլանտյան օվկիանոսի միջին ջերմաստիճանը կազմել է 19,9 °C՝ 0,1 °C-ով գերազանցելով այդ օրվա ռեկորդը, որը սահմանվել էր 2020 թվականին։ Հաջորդ երեք ամիսներին այն նորմայից զգալիորեն բարձր է մնացել, հունիսի 11-ին այն արդեն 0,5 °C-ով գերազանցել Է ռեկորդային արժեքը՝ կազմելով 22,7 °C[4]։

Ապրիլ խմբագրել

 
Ջերմաստիճանի շեղումները 2023 թվականի ապրիլին

Հյուսիսային Աֆրիկայում սկիզբ առած ջերմային ալիքը ապրիլի 26-ից 28-ն ընկած ժամանակահատվածում առաջացրել է անոմալ բարձր ջերմաստիճան Արևմտյան Միջերկրական ծովում։ Մարոկկոյում և Ալժիրում տեղ-տեղ ջերմաստիճանը գերազանցել է 40 °C-ը, Կորդովայի օդանավակայանի օդերևութաբանական կայանը գրանցել է 38,8 °C ջերմաստիճան[5][6]։ Ապրիլի 26-ին Sentinel-2 արբանյակը ֆիքսել է Ֆուենտ-դե-Պիեդրա լճի ամբողջական չորացման առաջին դեպքը[7][8]։

Անոմալ շոգ եղանակ է նկատվել նաեւ Ասիայի մի շարք երկրներում, մասնավորապես Բանգլադեշում, Հնդկաստանում, Չինաստանում, Լաոսում և Թաիլանդում[9][10]։ Ապրիլի 15-ին ռեկորդային ջերմաստիճան է գրանցվել ամբողջ Թաիլանդի համար՝ 45,4 °C, երկրում անոմալ շոգից ապրիլին մահացել է առնվազն 44 մարդ։ Այդ օրը ռեկորդային ջերմաստիճան է գրանցվել նաև Բանգլադեշի մայրաքաղաքի համար՝ 40,6 °C: ռեկորդային արժեքներ են գրանցվել նաեւ Լաոսի մի շարք քաղաքներում, ներառյալ մայրաքաղաքը, ինչպես նաեւ Հնդկաստանում[11]։

Համաշխարհային օվկիանոսի միջին ջերմաստիճանը, արբանյակների դիտարկումների տվյալներով, ապրիլին կազմել է 21,1 °C՝ գերազանցելով 2016 թվականի ռեկորդային արժեքը[12]։

Մայիս խմբագրել

Մայիսին Հյուսիսային Ամերիկայի արևմտյան մասում անոմալ շոգ էր նկատվել, թեև զիջում էր 2021 թվականի համանման երևույթին։ Բարձր ջերմաստիճանը անտառային հրդեհներ է առաջացրել Կանադայի Ալբերտա նահանգում, մայիսի 20-ին Այրվել է 842 հազար հեկտար անտառ[13][14]։ ԱՄՆ-ի Վաշինգտոն և Օրեգոն նահանգների մի շարք քաղաքներում ջերմաստիճանի ռեկորդներ են գրանցվել (30 °C-ից բարձր)[15]։

Հունիս խմբագրել

Հունիսի սկզբին Իսրայելում 35 °C-ից մինչև 45 °C ջերմաստիճանի ջերմային ալիքը ուժեղ քամու հետ համատեղ հանգեցրել է հարյուրավոր հրդեհների և էլեկտրամատակարարման խափանումների[16]։

Հունիսի 12-25-ը Մեքսիկայի Սոնորա նահանգում անոմալ շոգի հետևանքով, որը հասել է 50 °C-ի, զոհվել է ավելի քան 100 մարդ[17]։

Ընդհանուր առմամբ, 2023 թվականի հունիսն ամենաշոգն է եղել դիտարկումների ողջ պատմության ընթացքում, ջերմաստիճանի առավելագույն գերազանցումները եղել են Եվրոպայի հյուսիս-արեւմտյան մասում, Հյուսիսային Ամերիկայում, Ասիայի մի շարք երկրներում եւ Ավստրալիայի Արեւելքում, Սիբիրում ջերմաստիճանը հասել է 38 °C-ի՝ նորմայից գերազանցելով 15 °C-ով[18]։ Եվրոպական Միության Կլիմայի փոփոխության ծառայության Copernicus-ի զեկույցը, որը սերտորեն համագործակցում է Համաշխարհային օդերևութաբանական կազմակերպության հետ, ցույց է տվել, որ 2023 թվականի հունիսը 0,53°-ով բարձր է 1991-2020 թվականների միջինից՝ գերազանցելով 2019 թվականի հունիսի նախորդ ռեկորդը[19]։ Ընդ որում, որոշ շրջաններում, օրինակ՝ Ռուսաստանի արեւմուտքում, հունիսը սովորականից ավելի զով էր[20]։

Հուլիս խմբագրել

 
Օդի միջին ջերմաստիճանը Երկրի մակերևույթից 2 մ բարձրության վրա Ըստ Climate Reanalyzer-ի՝ 2023 թվականի հուլիսի 21-ի դրությամբ

Հուլիսի 3-ից գրանցվել են երկրի մակերևույթից 2 մ բարձրության վրա օդի միջին ջերմաստիճանի ռեկորդային արժեքներ, որոնք հաշվարկվել են Climate Reanalyzer համակարգի կողմից օդերեւութաբանական արբանյակների եւ կլիմայի համակարգչային մոդելավորման տվյալների հիման վրա։ Հուլիսի 6-ին ստացվել է 17,23 °C ջերմաստիճան, որը կես աստիճանով գերազանցել է այդ օրվա համար նախկին Առավելագույնը, որը դիտվել է 2016 թվականին, և 1,02 °C-ով բարձր է միջին վիճակագրական արժեքից[21]։ Բարձր արժեքների պատճառների թվում են Էլ Նինյոյի ֆենոմենը, համեմատաբար մեղմ ձմեռը Անտարկտիդայի որոշ շրջաններում, ուժեղ շոգը Չինաստանի շատ նահանգներում և ԱՄՆ-ի հարավում[22]։

Հուլիսի 11-ին Եկատերինբուրգում, որը գտնվում է հյուսիսային լայնության 56-րդ զուգահեռից հյուսիս, օդերեւութաբանական դիտարկումների պատմության մեջ առաջին անգամ (ավելի քան 187 տարի) գրանցվել է +40,0 °C ջերմաստիճան[23]։ Հուլիսի 16-ին Չինաստանի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Տուրֆան քաղաքի Գաոչան շրջանի սանբաո քաղաքում գրանցվել Է Չինաստանի համար ռեկորդային 52,2 °C ջերմաստիճան[24][25]։ Հուլիսի կեսերին ռեկորդային երաշտի պատճառով Կանադական Բրիտանական Կոլումբիա նահանգում անտառային հրդեհների նոր շարք է սկսվել, այդ ժամանակ տարեսկզբից Կանադայում այրվել է անտառի գրեթե 100 հազար կմ²[26]։

Ըստ Copernicus Climate Change Service-ի (եվրոպական Կոպեռնիկուս ծրագրի մի մաս), հուլիսի առաջին 23 օրվա ընթացքում Երկրի մակերևույթի միջին ջերմաստիճանը 16,95 °C էր, ինչը 0,32 °C-ով բարձր էր 2019-ի նույն ժամանակահատվածում սահմանված ռեկորդից։ Հիմնվելով հետազոտության այնպիսի մեթոդների վրա, ինչպիսիք են ծառերի տարեկան օղակները, մարջանային խութերը և օվկիանոսներում նստվածքային ապարների հորատումը, գիտնականները պնդում են, որ այս ժամանակահատվածը մոլորակի վրա ամենաշոգն է եղել վերջին 120 հազար տարվա ընթացքում:Ջերմաստիճանի ամենամեծ անոմալիաները նկատվել են ԱՄՆ որոշ նահանգներում (Նևադա և Արիզոնա, որտեղ ցերեկը օդը կայուն տաքացել է մինչև 50 °C), Եվրոպայի հարավում (Իսպանիա, Իտալիա, Հունաստան, որտեղ հրդեհներից զոհվել է ավելի քան 40 մարդ), Չինաստանում և Ասիայի մի շարք այլ երկրներում[27]։

Հուլիսի կեսերի դրությամբ Անտարկտիկայում նկատվել է ծովային սառույցի աճի ամենացածր մակարդակը 45 տարի առաջ դիտարկումների սկզբից ի վեր։ 1981-ից 2010 թվականների միջին մակարդակից պակաս և 1,6 միլիոն կմ²-ով պակաս նախորդ ռեկորդից, որը գրանցվել էր 2022 թվականին[28]։ Հուլիսի 3-ին (բևեռային ձմռան շրջանում) Անտարկտիկայի «Ակադեմիկոս Վերնադսկի» կայարանում գրանցվել է +8,7 °C ջերմաստիճան, ինչը 3,1 աստիճանով բարձր է այդ օրվա նախորդ ռեկորդից, որը պահպանվել է 1965 թվականից[29]։

Օգոստոս խմբագրել

Օգոստոսի սկզբին Հարավային Ամերիկայում նկատվում էր ինտենսիվ ջերմային ալիք, ձմռանը Չիլիում և Արգենտինայում օդի ջերմաստիճանը 10-20 °C-ով գերազանցում էր նորմալը։ Չիլիում օգոստոսի 1-ին մի քանի եղանակային կայաններ գրանցել են ավելի քան 35 °C ջերմաստիճան։ Արգենտինայի շատ շրջաններում դիտվել է 30-35° ջերմաստիճան, Բուենոս Այրեսում գրանցվել է օգոստոսի 1-ի ռեկորդ՝ 30,1 °, ինչը 5 աստիճանով բարձր է այդ օրվա նախկին ռեկորդից։ Բրազիլիայի շատ մասերում օդը տաքացել է մինչև 35-38°[30]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «World hits record land, sea temperatures as climate change fuels 2023 extremes» (անգլերեն). Reuters. 2023 թ․ հունիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 5-ին.
  2. ↑ «The planet saw its hottest day ever this week. The record will be broken again and again» (անգլերեն). CNN. 2023 թ․ հուլիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 5-ին.
  3. ↑ «July 2023 is set to be the hottest month on record» (անգլերեն). Всемирная метеорологическая организация. 2023 թ․ հուլիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  4. ↑ «North Atlantic Ocean has reached record-high surface temperatures» (անգլերեն). New Scientist. 2023 թ․ հունիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 6-ին.
  5. ↑ Tandon, Ayesha (2023 թ․ մայիսի 5). «Western-Mediterranean heatwave 'almost impossible' without climate change». Carbon Brief (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 25-ին.
  6. ↑ «Spain, Portugal mark record temperatures for April as heatwave continues». France 24 (անգլերեն). 2023 թ․ ապրիլի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 25-ին.
  7. ↑ «A record heatwave hit Spain in April 2023 | Copernicus». www.copernicus.eu (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 25-ին.
  8. ↑ «Spain's April heat nearly impossible without climate change». AP NEWS (անգլերեն). 2023 թ․ մայիսի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 25-ին.
  9. ↑ Mishra, Stuti (2023 թ․ ապրիլի 20). «One in three people on the planet hit by 'monster Asian heatwave'». The Independent (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 9-ին.
  10. ↑ Ratcliffe, Rebecca; Ellis-Petersen, Hannah (2023 թ․ ապրիլի 19). «Severe heatwave engulfs Asia causing deaths and forcing schools to close». The Guardian (անգլերեն). ISSN 0261-3077. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 9-ին. {{cite news}}: More than one of |accessdate= and |access-date= specified (օգնություն)
  11. ↑ «'Extreme humid heat in South Asia in April 2023, largely driven by climate change, detrimental to vulnerable and disadvantaged communities» (անգլերեն). World Weather Attribution. 2023 թ․ մայիսի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 6-ին.
  12. ↑ «'Headed off the charts': world's ocean surface temperature hits record high» (անգլերեն). The Guardian. 2023 թ․ ապրիլի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 6-ին.
  13. ↑ Prociv, Kathryn (2023 թ․ մայիսի 15). «Pacific Northwest heat wave continues after historic weekend». NBC News (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 21-ին.
  14. ↑ Canon, Gabrielle (2023 թ․ մայիսի 15). «Punishing heatwave grips Pacific north-west as wildfires rage in western Canada». The Guardian (անգլերեն). ISSN 0261-3077. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 21-ին.
  15. ↑ Oxenden, McKenna; Cameron, Chris (2023 թ․ մայիսի 13). «12 Million People Are Under a Heat Advisory in the Pacific Northwest». The New York Times (անգլերեն). ISSN 0362-4331. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 21-ին.
  16. ↑ Berman, Lazar (2023 թ․ հունիսի 2). «Firefighters battle hundreds of blazes as Israel sizzles under blistering heatwave». The Times of Israel (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 2-ին.
  17. ↑ «Mexico: Heat wave claims over 100 lives». dw.com (անգլերեն). 2023 թ․ հունիսի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 30-ին.
  18. ↑ «2023 Heat Wave Tracker: the Hottest Day on Earth». insider.com (անգլերեն). 2023 թ․ հուլիսի 7. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 9-ին.
  19. ↑ «June 2023, record warmth in global surface air and sea surface temperatures | Copernicus». climate.copernicus.eu (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 13-ին.
  20. ↑ «Last month was the planet's hottest June on record by a huge margin» (անգլերեն). CNN. 2023 թ․ հուլիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 6-ին.
  21. ↑ «Climate Reanalyzer» (անգլերեն). Climate Change Institute, University of Maine, USA. 2023 թ․ հուլիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 6-ին.
  22. ↑ «3 июля стал самым жарким днем на планете в истории наблюдений» (ռուսերեն). BBC News Русская служба. 2023 թ․ հուլիսի 5. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 8-ին.
  23. ↑ В Екатеринбурге впервые зафиксировали жару в 40 градусов
  24. ↑ «吐鲁番：52.2℃高温破极值 气象服务全程跟进» (չինարեն). Китайское метеорологическое управление[zh]. 17 июля 2023. Վերցված է 18 июля 2023-ին.
  25. ↑ «China logs 52.2 Celsius as extreme weather rewrites records» (անգլերեն). Reuters. 2023 թ․ հուլիսի 17. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 17-ին.
  26. ↑ «Canadian wildfires put nearly 60 million US residents under air quality alerts» (անգլերեն). CNN. 2023 թ․ հուլիսի 16. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 17-ին.
  27. ↑ «July 2023 is planet's hottest month on record, Copernicus reports» (անգլերեն). CNN. 2023 թ․ հուլիսի 27. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 27-ին.
  28. ↑ «Antarctica is missing an Argentina-sized amount of sea ice – and scientists are scrambling to figure out why» (անգլերեն). CNN. 2023 թ․ հուլիսի 30. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 30-ին.
  29. ↑ «Очень тревожный сигнал. На антарктической станции Академик Вернадский зафиксировали температурный рекорд» (ռուսերեն). Издательский дом «Медиа ДК». 2023 թ․ հուլիսի 10. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 30-ին.
  30. ↑ «Mid-winter temperatures above 35 degrees Celsius in South America leave climatologists in disbelief» (անգլերեն). ABC News. 2023 թ․ օգոստոսի 4. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 4-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Անոմալ_շոգն_աշխարհում_(2023)&oldid=9484833» էջից