18-րդ դար

16-րդ դար — 17-րդ դար — 18-րդ դար — 19-րդ դար — 20-րդ դար

1690‑ականներ	1690	1691	1692	1693	1694	1695	1696	1697	1698	1699

1700‑ականներ	1700	1701	1702	1703	1704	1705	1706	1707	1708	1709
1710‑ականներ	1710	1711	1712	1713	1714	1715	1716	1717	1718	1719
1720‑ականներ	1720	1721	1722	1723	1724	1725	1726	1727	1728	1729
1730‑ականներ	1730	1731	1732	1733	1734	1735	1736	1737	1738	1739
1740‑ականներ	1740	1741	1742	1743	1744	1745	1746	1747	1748	1749
1750‑ականներ	1750	1751	1752	1753	1754	1755	1756	1757	1758	1759
1760‑ականներ	1760	1761	1762	1763	1764	1765	1766	1767	1768	1769
1770‑ականներ	1770	1771	1772	1773	1774	1775	1776	1777	1778	1779
1780‑ականներ	1780	1781	1782	1783	1784	1785	1786	1787	1788	1789
1790‑ականներ	1790	1791	1792	1793	1794	1795	1796	1797	1798	1799

1800‑ականներ	1800	1801	1802	1803	1804	1805	1806	1807	1808	1809

18-րդ դարը սկսվել է 1701 թվականի հունվարի 1-ին և ավարտվել 1800 թվականի դեկտեմբերի 31-ին համաձայն Գրիգորյան օրացույցի։ 18-րդ դարի գլխավոր իրադարձություններն էին Լուսավորությունը և Ֆրանսիական ու Ամերիկյան հեղափոխությունները։ Փիլիսոփայությունը և գիտությունը վերելք ապրեցին։ Փիլիսոփաները երազում էին լուսավոր դարաշրջանի մասին։ Այս երազները իրականություն դարձնելու համար սկսվեց Ֆրանսիական հեղափոխությունը 1789 թվականին, որը վերածվեց Տեռորի ժամանակաշրջանի (1793-1794) Մաքսիմիլիեն Ռոբեսպիեռի օրոք։ Սկզբում Եվրոպայի շատ միապետեր հարում էին Լուսավորության գաղափարներին, սակայն Ֆրանսիայի հեղափոխության հետ մեկտեղ վախենալով կորցնել իրենց իշխանությունը ստիպված էին դաշինքներ կազմել հակահեղափոխության համար։ Օսմանյան կայսրությունում տիրեց աննախադեպ խաղաղություն և տնտեսական վերելք` մասնակցելով ոչ եվրոպական պատերազմներին 1740-ից 1768 թվականներին։ Արդյունքում կայսրությունը չմասնակցեց Եվրոպայի կարևոր Յոթնամյա պատերազմին (1756-1763) և զորքի փորձառության պակասի արդյունքում պարտվեց Ռուսաստանի դեմ մղվող պատերազմում դարի երկրորդ կեսին։

18-րդ դարում նաև դադարեց Ռեչ Պոսպոլիտան որպես անկախ պետություն գոյություն ունենալուց։ Այն հզոր թագավորություն էր, որն անգամ նվաճել էր Մոսկվան և պարտության մատնել օսմանյան բանակներին։ Այս կիսաժողովրդական պետությունը փլուզվեց և նրա տարածքը բաժանվեց Պրուսիայի թագավորության, Ռուսական կայսրության և Ավստրիայի միջև։

Դեպի Ամերիկա Եվրոպացիների զանգվածային միգրացիայի արդյունքում մեծացավ գաղութների բնակչությունը։ Մեծ Բրիտանիան դարձավ աշխարհի հզորագույն տերություններից մեկը, երբ հաղթեց Ֆրանսիայի Հյուսիսային Ամերիկայում 1760-ականներին և նվաճեց Հնդկաստանի մեծ մասը։ Սակայն Բրիտանիան կորցրեց Հյուսիսային ամերիկայի գաղութները Ամերիկայի հեղափոխական պատերազմում պարտվելուց հետո, որի արդյունքում ստեղծվեց նոր անկախ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները։ Արդյունաբերական հեղափոխություն սկսվեց Բրիտանիայում 1770-ական թվականներին շոգեմեքենա ստեղծումից հետո։

Արևմտյան պատմաբանները իրենց աշխատություններում այլ կերպ էին մեկնաբանում 18-րդ դարը։ Օրինակ «կարճ» 18-րդ դարը վերագրում են 1715-1789 թվականներին, ժամանակաշրջան, որը սկսվում էր Լուի Արև արքայի մահվանից և ավարտվում Ֆրանսիական հեղափոխությամբ, շեշտը դնելով անուղղակի կապված գործոնների վրա^[1]^[2]։ Այլ պատմաբանները հակված էին կոչել «երկար» 18-րդ դար^[3] որը սկսվում էր Պանծալի հեղափոխությունից 1688 թվականից մինչև 1815 թվականի Վաթեռլոոյի ճակատամարտ^[4] կամ անգամ ավելի ուշ^[5]։

Իրադարձություններ խմբագրել

1701–1750 խմբագրել

Ջոն Չերչիլ, Մալբորոյի 1-ին դուքս

1709 թվականի Պոլտավայի ճակատամարտից հետո Ռուսական կայսրությունը դարձավ եվրոպական տերություն:

1700 –1721. Հյուսիսային պատերազմ Ռուսական և Շվեդական կայսրությունների միջև։
1701. Հռչակվեց Պրուսիայի թագավորությունը Ֆրիդրիխ I-ի գլխավորությամբ։
1701 –1714. Իսպանական ժառանգության համար պատերազմ, որում ներառվեց մայրցամաքային Եվրոպայի մեծ մասը^[6]։
1702 –1715. Կամիզարների ապտամբությունը Ֆրանսիայում։
1703. Պետրոս I-ը հիմնադրեց Սանկտ Պետերբուրգը, որը մնաց Ռուսաստանի մայրաքաղաքը մինչև 1918 թվականը։
1703 –1711. Ռակոցիի ապստամբությունը ընդդեմ Հաբսբուրգյան միապետության։
1704. Ճապոնիայում ավարտվեց Գենրոկու ժամանակաշրջանը։
1704. Ճապոնիայի ժառանգության առաջին պատերազմ^[7]։
1706 –1713. Իսպանական ժառանգության համար պատերազմ. Ֆրանսիական զորքերը պարտություն կրեցին Ռամիլիում և Թուրինում.
1707. Ունիայի ակտով միավորվեցին Անգլիայի և Շոտլանդիայի խորհրդարանները` հիմնադրելով Մեծ Բրիտանիայի թագավորությունը^[8]։
1708 –1709. Սովը սպանեց Արևելյան Պրուսիայի բնակչության երրորդ մասին։
1709. Մեծ սառնամանիք 1709, գրանցվեց ամենացուրտ ջմեռը վերջին 500 տարում։
1710. Աշխարհում առաջին հեղինակային իրավունքի մասին օրենքը կիրառվեց Բրիտանիայի Աննայի ստատուտով։
1710 –1711. Ռուս-թուրքական պատերազմ։
1711 –1715. Տուսկարորյան պատերազմը բրիտանացի, հոլանդացի և գերմանացի նորաբնակների և Տուսկարորա ժողովրդի միջև Հյուիսային Կարոլինայում։
1715. Առաջին Յակոբիթյան ապստամբությունը բռնկվեց Բրիտանիայում։
1716. Հիմնադրվեց Սիկհ Կոնֆեդերացիան երկայից Հնդկաստան-Պակիստան սահմանին։
1718. Ֆրանսիացիները Հյուսիսային Ամերիկայում հիմնադրեցին Նոր Օռլեան քաղաքը։
1718 –1730. Վարդերի ժամանակաշրջանը Օսմանյան կայսրությունում։
1719. Ճապոնիայի ժառանգության երկրորդ պատերազմ^[9]։

Եվրոպան Իսպանական ժառանգության համար պատերազմի նախօրեին, 1700 թվական:

1720 –1721. Մարսելի մեծ համաճարակ։
1721. Նիշտադտի պայմանագրով ավարտվեց Հյուսիսային պատերազմը։
1722 –1723. Ռուս-պարսկական պատերազմ։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Anderson, M. S. (1979)։ Historians and Eighteenth-Century Europe, 1715–1789։ Oxford University Press։ ISBN 978-0-19-822548-5։ OCLC 185538307
↑ Ribeiro, Aileen (2002)։ Dress in Eighteenth-Century Europe 1715-1789 (revised edition)։ Yale University Press։ ISBN 978-0-300-09151-9։ OCLC 186413657
↑ Baines Paul (2004)։ The Long 18th Century։ London: Arnold։ ISBN 978-0-340-81372-0
↑ Marshall, P. J. (Editor) (2001)։ The Oxford History of the British Empire: Volume II: The Eighteenth Century (Oxford History of the British Empire)։ Oxford University Press, USA։ ISBN 978-0-19-924677-9։ OCLC 174866045 , "Introduction" by P. J. Marshall, page 1
↑ O'Gorman, Frank (1997)։ The Long Eighteenth Century: British Political and Social History 1688-1832 (The Arnold History of Britain Series)։ A Hodder Arnold Publication։ ISBN 978-0-340-56751-7։ OCLC 243883533
↑ «War of the Spanish Succession, 1701–1714»։ Historyofwar.org։ Վերցված է 2009-04-25
↑ Ricklefs (1991), page 82
↑ Historic uk – heritage of britain accommodation guide (2007-05-03)։ «The history of Scotland – The Act of Union 1707»։ Historic-uk.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-04-08-ին։ Վերցված է 2009-04-25
↑ Ricklefs (1991), էջ 84

[1] Anderson, M. S. (1979)։ Historians and Eighteenth-Century Europe, 1715–1789։ Oxford University Press։ ISBN 978-0-19-822548-5։ OCLC 185538307

[2] Ribeiro, Aileen (2002)։ Dress in Eighteenth-Century Europe 1715-1789 (revised edition)։ Yale University Press։ ISBN 978-0-300-09151-9։ OCLC 186413657

[Baines-3] Baines Paul (2004)։ The Long 18th Century։ London: Arnold։ ISBN 978-0-340-81372-0

[4] Marshall, P. J. (Editor) (2001)։ The Oxford History of the British Empire: Volume II: The Eighteenth Century (Oxford History of the British Empire)։ Oxford University Press, USA։ ISBN 978-0-19-924677-9։ OCLC 174866045 , "Introduction" by P. J. Marshall, page 1

[5] O'Gorman, Frank (1997)։ The Long Eighteenth Century: British Political and Social History 1688-1832 (The Arnold History of Britain Series)։ A Hodder Arnold Publication։ ISBN 978-0-340-56751-7։ OCLC 243883533

[6] «War of the Spanish Succession, 1701–1714»։ Historyofwar.org։ Վերցված է 2009-04-25

[RICKLEFSp82-7] Ricklefs (1991), page 82

[8] Historic uk – heritage of britain accommodation guide (2007-05-03)։ «The history of Scotland – The Act of Union 1707»։ Historic-uk.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-04-08-ին։ Վերցված է 2009-04-25

[RICKLEFSp84-9] Ricklefs (1991), էջ 84

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]