Ֆրանսիական հիմքով կրեոլական լեզուներ

Ֆրանսիական հիմքով կրեոլական լեզուներ (ֆր.՝ réoles à base lexicale française), պիջինի, կրեոլական խառը և պարզեցված լեզուներ ֆրանսիական հիմքով, որոնք առաջացել են աշխարհի տարբեր մասերում։ Այդ լեզուները հիմնականում սկսեցին առաջանալ 17-րդ դարում ֆրանսիական կոյնեի հիման վրա, որը տարածված էր Փարիզում, Ֆրանսիայի ատլանտյան նավահանգիստներում և ֆրանսիական գաղութներում։ Այս բարբառի վրա առաջացած լեզուն իր հետևորդներն է ունեցել Կանադայում (հիմնականում Քվեբեկում), Լուիզիանայում (լուիզիանական կրեոլյան լեզուների հետ մեկտեղ), Սեն Բարտելմում (կղզու քամուց պաշտպանված մասերում) և Ամերիկայի այլ շրջաններում^[1]։

Դասակարգում խմբագրել

Ամերիկա

Տարատեսակներ արե առաջադիմության ցուցանիշով^[2]
- Հայիթիական կրեոլյան լեզուներ (kreyol ayisyen, créole haïtien) — Հայիթի, 10 միլիոն մարդ
- Լուիզիանյան կրեոլյան լեզու (Kréyol La Lwizyàn, créole louisianais) — Լուիզիանա նահանգ (ԱՄՆ), մոտ է հայիթիական կրեոլին, հավանաբար ծագել է նրանից
Տարատեսակներ ka առաջադիմության ցուցանիշով^[3]
- Անտիլյան ֆրաս-կրեոլական լեզու (Kreyol, Kwéyòl, Patwa, Antillean Creole) — Փոքր Անտիլյան կղզիներում տարածված մի քանի տարատեսակների համադրություն, մոտ 1,2 միլոն մարդ
  - գվադելուպո-մարտինինյան բարբառ (créole guadeloupéen-martiniquais) — Գվադելուպա, Մարտինիկա, Սուրբ Բարդուղիմեոսի կղզի (կղզու հողմակողմ մասը)
  - դոմինիկյան-սենտլուիսյան բարբառ (créole dominicain-sainte-lucien) — Դոմինիկա, Սենտ Լյուսիա, Գրենադա, Սոնտ-Վինսենտ, Տոբագո
    - սան-միգրելյան բարբառ (San Miguel Creole French) — 3 մարդ Պանամայում, XIX դարում Սենտ-Լուիսից վերաբնակեցվածների հետնորդները
- Գվինեական կրեոլյան լեզու (Guyanais, Patwa, créole guyanais, French Guiana Creole, French Guianese Creole) — Ֆրանսիական Գվիանա, մոտ է անթիլյան բարբառին, շուրջ 50 հազար մարդ։
  - ամապանյան բարբառ (Amapá Creole, Karipuna do Amapá, Karipúna do Uaçá, Lanc-Patuá) — մի քանի շատ մոտ բարբառներ, որոնք տարածված են Բրազիլիայի ծայր հյուսիսում Ֆրանսիական Գվիանայի հետ սահմանին բնակվող չորս հնդկական ցեղերի միջև (Ամապա նահանգի հյուսիսում գտնվող Օյապոկի քաղաք)։

Հնդկական օվկիանոս

Մասկարենյան կրեոլյան լեզու (բուրբոնյան; créole bourbonnais, créole mascarin, Bourbonnais Creole) — Հնդկական օվկիանոսի կղզիներ, ժամանակակից կամ նախկին ֆրանսիական գաղութների հավանաբար երկու լեզու^[4]
- Ռեյունոնյան բարբառ (Kréol Réyoné, créole réunionnais, Réunion Creole) — Ռեյունյոն, 600 հազար մարդ։
- Մավրիկա-սեյշելյան բարբառ — Հնդկական օվկիանոսի մյուս բոլոր բարբառները (բացի ռեյունոնսկյանից) միավորող լեզվի պայմանական անվանումը, շուրջ 720 հազար մարդ
  - Մավրիկյան բարբառ (մորիսյեն; Morisyen, créole mauricien, Mauritian Creole) — ֆրանսալեզու Մավրիկիա, 604 հազոր մարդ։
  - Ռոդրիգեսյան բարբառ (créole rodriguais, Rodriguan Creole) — Ռոդրիգես կղզի, 40 հազար մարդ
  - Ագալեգյան բարբառ (créole agaléen, Agalega Creole) — Ագալեգա կղզի (Մավրիկիայի և Սեյշելի միջև), շուրջ 300 մարդ
  - Չագոսյան բարբառ (իլուա; Kreol Ilois, chagossien, Chagossian Creole) — չագոսները նախկինում բնակվում էին Չագոս կղզում, ներկայումս Մավրիկիայում և Սեյշելներում, շուրջ 3 հազար մարդ
  - Սեյշելյան բարբառ (սեսելվա; Seselwa, créole seychellois, Seychellois Creole) — Սեյշելյան կղզիների երեք պաշտոնական լեզուներից մեկը, 73 հազար մարդ

Հնդկաչին

Թայ-բոյ (Tây Bồi, Tay Boi) — պարզեցված ֆրանսերեն, որով խոսում էին (և մասամբ խոսում էին) ֆրանսիական տների վիետնամցի ծառաները, շուրջ հազար մարդ

Խաղաղ օվկիանոս

Թայո (Tayo, patois de Saint-Louis, Caldoche) — Նոր Կալեդոնիա կղզու Սեն-Լուի գյուղի լեզուն

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Fournier, Robert; Wittmann, Henri (ed.). Le français des Amériques. Presses universitaires de Trois-Rivières, 1995. ISBN 2-9802307-2-3
↑ with variants ap and pe, from the koiné French progressive aspect marker àprè <après> (Henri Wittmann. 1995, «Grammaire comparée des variétés coloniales du français populaire de Paris du 17e siècle et origines du français québécois», in Fournier, Robert & Wittmann, Henri, Le français des Amériques, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 281—334.[1]
↑ from the Karipúna substrat (Henri Wittmann. 1995, «Grammaire comparée des variétés coloniales du français populaire de Paris du 17e siècle et origines du français québécois», in Fournier, Robert & Wittmann, Henri, Le français des Amériques, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 281—334.[2]
↑ with variants apre and pe, from the koiné French progressive aspect marker àprè <après> (Henri Wittmann. 1995, «Grammaire comparée des variétés coloniales du français populaire de Paris du 17e siècle et origines du français québécois», in Fournier, Robert & Wittmann, Henri, Le français des Amériques, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 281—334.[3]

[1] Fournier, Robert; Wittmann, Henri (ed.). Le français des Amériques. Presses universitaires de Trois-Rivières, 1995. ISBN 2-9802307-2-3

[2] with variants ap and pe, from the koiné French progressive aspect marker àprè <après> (Henri Wittmann. 1995, «Grammaire comparée des variétés coloniales du français populaire de Paris du 17e siècle et origines du français québécois», in Fournier, Robert & Wittmann, Henri, Le français des Amériques, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 281—334.[1]

[3] rom the Karipúna substrat (Henri Wittmann. 1995, «Grammaire comparée des variétés coloniales du français populaire de Paris du 17e siècle et origines du français québécois», in Fournier, Robert & Wittmann, Henri, Le français des Amériques, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 281—334.[2]

[4] with variants apre and pe, from the koiné French progressive aspect marker àprè <après> (Henri Wittmann. 1995, «Grammaire comparée des variétés coloniales du français populaire de Paris du 17e siècle et origines du français québécois», in Fournier, Robert & Wittmann, Henri, Le français des Amériques, Trois-Rivières: Presses universitaires de Trois-Rivières, pp. 281—334.[3]

[1]

[2]

[3]

[4]