Շիլինգ

Շիլինգ , պատմական մետաղադրամ է և ժամանակակից արժույթի միավոր, որը նախկինում օգտագործվում էր Միացյալ Թագավորությունում, Ավստրալիայում, Նոր Զելանդիայում, Բրիտանական Համագործակցության այլ երկրներում և Իռլանդիայում, որտեղ դրանք ընդհանուր առմամբ համարժեք էին 12 պենսի կամ ֆունտի մեկ քսաներորդին 1960-1970-ական թվականներին։

Միացյալ Թագավորության շիլինգ, 1933

Եղիսաբեթ II, Մեծ Բրիտանիայի շիլինգ, 1956

Ներկայումս շիլինգը օգտագործվում է որպես արժույթ Արևելյան Աֆրիկայի հինգ երկրներում՝ Քենիայում, Տանզանիայում, Ուգանդաում, Սոմալիում և Սոմալիլենդում։[1] Արևելյան Աֆրիկայի համայնքը լրացուցիչ նախատեսում է ներմուծել Արևելյան Աֆրիկայի շիլինգ:

Պատմություն

Շիլինգ բառը ծագել է անգլո-սաքսոնական «Scilling» արտահայտությունից, դրամական տերմին, որը նշանակում է բառացիորեն «ֆունտի քսաներորդը», նախագերմանական skiljaną արմատից, որը նշանակում է «առանձնացնել, պառակտել, բաժանել», (s)kelH-ից, որը նշանակում է «կտրել, պառակտել»։ Scilling բառը հիշատակվում է գերմանական ամենահին օրենսգրքերում՝ Æthelberht of Kent-ում:

Ի սկզբանե շիլինգ էր անվանվում ուշ անտիկ դարաշրջանի սոլիդուսը՝ ոսկե մետաղադրամը, որը փոխարինեց աուրուսին 4-րդ դարում։ 7-րդ դարի անգլո-սաքսոնական շիլինգները դեռևս փոքր ոսկե մետաղադրամներ էին։

796 թվականին Կարլոս Մեծը դրամական բարեփոխում անցկացրեց՝ հիմնված կարոլինգյան արծաթե ֆունտի վրա (մոտ 406,5 գրամ)։

Շիլինգը ֆունտի մեկ քսաներորդն էր կամ մոտ 20,3 գրամ արծաթ։ Մեկ շիլինգն ուներ 12 դահեկան կամ դենիեր («կոպեկ»)։ Այնուամենայնիվ, կարոլինգյան ժամանակաշրջանում արծաթե շիլինգ մետաղադրամներ չկային, և ոսկյա շիլինգները (համարժեք տասներկու արծաթե պֆենիգի) շատ հազվադեպ էին հանդիպում:

12-րդ դարում հատվեցին ավելի մեծ արծաթե մետաղադրամներ՝ բազմակի պֆենիգ քաշով, որոնք հայտնի էին որպես denarii grossi կամ groschen (գրոշեն): Այս ավելի ծանր մետաղադրամները գնահատվել են 4-20 արծաթե դահեկանի միջև։ Ուշ միջնադարում Սուրբ Հռոմեական կայսրության նահանգները սկսեցին հատել նմանատիպ արծաթե մետաղադրամներ՝ բազմակի պֆենիգ քաշով, որոնցից մի քանիսը անվանում էին շիլինգ։

16-րդ դարում Եվրոպայում հատվել են շիլինգի բազմաթիվ տեսակներ։ Անգլիական շիլինգը Էդուարդ VI-ի օրոք թեստոն մետաղադրամի շարունակությունն էր և առաջին անգամ հատվեց 1551 թվականին՝ հատվելով 92,5% ստերլինգ արծաթով։

17-րդ դարում հետագա արժեզրկումը հանգեցրեց նրան, որ Սրբազան Հռոմեական կայսրությունում արծաթի փոխարեն շիլինգը հատվեց բիլոնով՝ 48 շիլինգ մեկ ռայխշթալերի դիմաց։ Անգլիական (հետագայում՝ բրիտանական) շիլինգը շարունակվեց հատվել որպես արծաթե մետաղադրամ մինչև 1946 թվականը։

Երկրներ

Երկիր	Արժույթ	ISO 4217 կոդ
Քենիա	Քենիական շիլինգ	KES
Սոմալի	Սոմալիական շիլինգ	SOS
Տանզանիա	Տանզանիական շիլինգ	TZS
Ուգանդա	Ուգանդական շիլինգ	UGX

Չճանաչված երկրներ

Երկիր	Արժույթ	ISO 4217 կոդ
Սոմալիլենդ	Սոմալիլենդական շիլինգ	SOS

Բրիտանական կղզիներ

Շիլինգը մետաղադրամ էր, որն օգտագործվում էր Անգլիայում Հենրի VII-ի [2] (կամ Էուվարդ VI-ի մոտ 1550 թվականին) օրոք։ Շիլինգը շարունակվեց օգտագործել այն բանից հետո, երբ 1707 թվականին ստեղծվեց Միացյալ Թագավորություն Անգլիայի և Շոտլանդիայի թագավորություններից, և համաձայն Միության հոդվածների 16-րդ հոդվածի, ստեղծվեց միասնական արժույթ նոր Միացյալ Թագավորության համար:

Շիլինգ տերմինը (անգլա-շոտլ.՝ schilling) օգտագործվել է Շոտլանդիայում վաղ միջնադարից։

Մեծ Բրիտանիայի ընդհանուր արժույթը, որը ստեղծվել է 1707 թվականին Անգլիայի և Շոտլանդիայի միջև Միության հոդվածների 16-րդ հոդվածով, շարունակեց կիրառությունը մինչև տասնորդականացումը 1971 թվականին: 1816 թվականի Մեծ վերահաշվարկի ժամանակ (1800 թվականի Միության ակտերից հետո, որոնք միավորեցին Մեծ թագավորությունները՝ Մեծ Բրիտանիա և Իռլանդիա), դրամահատարանին հանձնարարվել է 66 շիլինգի համար մեկ տրոյական ֆունտ (կշռում է 373 գ) արծաթ (0,925 հարգի) կամ դրա համարժեքը այլ անվանական արժեքներով։

1971 թվականին տասնորդականացման ժամանակ շիլինգ մետաղադրամը փոխարինվեց նոր 5 պենսանոց դրամով, որն ի սկզբանե նույն չափի ու քաշի էր և ուներ նույն արժեքը: Շիլինգը մնաց շրջանառության մեջ, մինչև 1991 թվականին 5 պենս մետաղադրամի չափը կրճատվեց։

Այդ ընթացքում պահին շրջանառության մեջ են եղել նաև երեք մետաղադրամներ, որոնք արտահայտված են բազմաթիվ շիլինգներով։ Նրանք էին:

• ֆլորինը, երկու շիլինգ (2/–), որը տասնորդականացման ժամանակ ընդունեց 10 նոր պենս (10p) արժեքը.
• կես կրոն, երկու շիլինգ և վեց պենս (2/6) կամ ֆունտի մեկ ութերորդը, որը վերացվել է տասնորդականացման ժամանակ
• կրոն, (հինգ շիլլինգ կամ ֆունտի մեկ քառորդը), Մեծ Բրիտանիայի ամենաբարձր անվանական մետաղադրամը, որը շրջանառվում էր տասնորդականացման ժամանակ (գործնականում կրոնները հուշադրամներ էին, որոնք չեն օգտագործվում առօրյա գործարքներում):

Իռլանդական շիլինգ

1701 թվականին և 1825 թվականին արժույթների միավորման միջև ընկած ժամանակահատվածում իռլանդական շիլինգը գնահատվում էր 13 պենս և հայտնի էր որպես «սև խոզ»՝ ի տարբերություն 12 պենսանոց անգլիական շիլլինգների, որոնք հայտնի էին որպես «սպիտակ խոզեր»։

Իռլանդիայի ազատ նահանգում և Իռլանդիայի Հանրապետությունում շիլինգի մետաղադրամը թողարկվել է որպես սցիլինգ (scilling իռլանդական լեզվի համարժեք): Այն արժեր իռլանդական ֆունտի 1/20-ը և նույն արժեքով փոխարկելի էր բրիտանական մետաղադրամի հետ, որը շարունակվեց օգտագործել Հյուսիսային Իռլանդիայում: Մետաղադրամի հակառակ կողմում պատկերված էր ցուլ։ Առաջին հատումը, 1928-1941 թվականը, պարունակում էր 75% արծաթ, ավելի շատ, քան բրիտանական մետաղադրամը: Իռլանդական շիլինգի նախնական տասնորդական մետաղադրամը (որը տասնորդականացումից հետո որոշ ժամանակ պահպանվեց) շրջանառությունից հանվեց 1993 թվականի հունվարի 1-ին, երբ ներկայացվեց ավելի փոքր 5 պենսանոց մետաղադրամը։

Հապավում

Գլխարկագործի (Ալիսը Հրաշքների աշխարհում) գլխարկի գնապիտակը․ գրված է «10/6»

Շիլինգի հապավումներից մեկը s է (սոլիդուսի համար` £ sd): Հաճախ այն արտահայտվում էր սոլիդուս խորհրդանիշով (/) (որը կարող էր սկսվել որպես ſ («երկար s»)), «1/9», որը նշանակում է «մեկ շիլինգ և ինը պենս»։ Գինը, որն արտահայտվում է որպես մի շարք շիլինգ, առանց հավելյալ պենսի, հաճախ գրվում էր որպես թիվ, սոլիդուս և գծիկ. այսպիսով, օրինակ, տասը շիլլինգ գրվում էր «10/-»: Երկու շիլլինգ և վեց պենս (կես կրոն կամ £-ի ութերորդը) գրված էր որպես «2/6», հազվադեպ՝ «2s 6d» («d»՝ դենարիուսի հապավումը՝ կոպեկ)։ Շիլինգն ինքնին հավասար էր տասներկու պենսի։ Ավանդական ֆունտ, շիլինգ և պենս համակարգում մեկ ֆունտի համար կար 20 շիլինգ, և մեկ շիլինգը՝ 12 պենս՝ մեկ ֆունտում կազմելով 240 պենս։

Հին շիլինգի մետաղադրամների ժարգոնային տերմինները ներառում են «բոբ» և «խոզ»: Թեև «բոբ» բառի ծագումն անորոշ է, Ջոն Քեմդեն Հոթենն իր 1864 թվականի Ժարգոնային բառարանում ասում է, որ սկզբնական տարբերակը «բոբստիկ» էր և ենթադրում է, որ այն կարող է կապված լինել սըր Ռոբերտ Ուոլփոլի հետ։

Բրիտանական Կայսրություն

Ավստրալական շիլինգ

Ավստրալիական շիլինգները, որոնցից 20-ը կազմում էին 1 ավստրալական ֆունտ, առաջին անգամ թողարկվել է 1910 թվականին՝ երեսին Ավստրալիայի զինանշանը, իսկ դիմերեսին՝ թագավոր Էդվարդ VII-ը։ Զինանշանի ձևավորումը պահպանվել է Գեորգ V թագավորի օրոք, մինչև որ նոր խոյի գլխի ձևավորում ներմուծվեց Գեորգ VI թագավորի մետաղադրամների համար։ Այս ձևավորումը շարունակվեց մինչև թողարկման վերջին տարին՝ 1963 թվականը:

1966 թվականին Ավստրալիայի արժույթը տասնորդականացվեց և շիլինգը փոխարինվեց 10 ցենտ մետաղադրամով (ավստրալիական), որտեղ 10 շիլլինգը կազմում էր 1 ավստրալիական դոլար:

Ավստրալիայում շիլինգ մետաղադրամի ժարգոնային տերմինը «deener» էր: Շիլինգի՝ որպես արժույթի միավորի ժարգոնային տերմինը «բոբ» էր, ինչպես Միացյալ Թագավորությունում:

1966 թվականից հետո շիլինգները շարունակեցին շրջանառվել, դրանք փոխարինվեցին նույն չափի և քաշի 10 ցենտանոց մետաղադրամներով։

Գրականություն

• Mays, James O. "The Romance of the English Shilling", History Today (December 1971), Vol. 21 Issue 12, pp 848–855, online. Covers 1504 to 1971.
• «Шиллинг, монета». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շիլինգ» հոդվածին։

• British Coins – information about British coins.
• The History of the Shilling