Բանկոմատ
Բանկոմատ, էլեկտրոնային հեռահաղորդակցման սարք, որը ֆինանսական հաստատությունների հաճախորդներին հնարավորություն է տալիս ցանկացած պահի և առանց բանկի անձնակազմի հետ անմիջական շփման անհրաժեշտության իրականացնել ֆինանսական գործարքներ, ինչպիսիք են կանխիկի դուրսբերումը, ավանդները, դրամական միջոցների փոխանցումները, մնացորդի հարցումները կամ հաշվի տեղեկատվության հարցումները:
Բանկոմատները հայտնի են տարբեր անուններով, ներառյալ ավտոմատ գանձապահ մեքենաները (ATM) Միացյալ Նահանգներում[[1][2][3]: Կանադայում օգտագործվում է նաև ավտոմատ բանկային մեքենա (ABM) տերմինը[4][5], չնայած բանկոմատ եզրը նույնպես շատ տարածված է Կանադայում, որտեղ կանադական շատ կազմակերպություններ օգտագործում են բանկոմատը ABM-ի փոխարեն[6][7][8]։
Օգտագործելով բանկոմատ՝ հաճախորդները կարող են մուտք գործել իրենց բանկային ավանդի կամ վարկային հաշիվները՝ իրականացնելու մի շարք ֆինանսական գործարքներ, հատկապես կանխիկի դուրսբերում և մնացորդի ստուգում, ինչպես նաև վարկեր փոխանցել բջջային հեռախոսներից։ Բանկոմատները կարող են օգտագործվել նաև օտար երկրում կանխիկացման համար: Եթե բանկոմատից հանվող արժույթը տարբերվում է այն արժույթից, որով արտահայտված է բանկային հաշիվը, ապա գումարը կփոխարկվի ֆինանսական հաստատության փոխարժեքով[9]։ Հաճախորդները սովորաբար նույնականացվում են բանկոմատում պլաստիկ բանկոմատային քարտ (կամ այլ ընդունելի վճարային քարտ) տեղադրելով, իսկ իսկությունը հաստատվում է հաճախորդի կողմից՝ մուտքագրելով անձնական նույնականացման համարը (PIN), որը պետք է համապատասխանի քարտի չիպի մեջ պահված PIN-ին թողարկող ֆինանսական հաստատության տվյալների բազայում:
Ըստ բանկոմատների արդյունաբերության ասոցիացիայի (ATMIA), 2015 թվականի դրությամբ ամբողջ աշխարհում տեղադրված է եղել մոտ 3,5 միլիոն բանկոմատ[10][11]։ Այնուամենայնիվ, բանկոմատների օգտագործումը աստիճանաբար նվազում է անկանխիկ վճարումների համակարգերի աճի հետ մեկտեղ[12]։
Պատմություն
Ազատ ժամային գրաֆիկով կանխիկ դրամի բաշխման գաղափարն առաջին անգամ կիրառվեց Ճապոնիայում, Միացյալ Թագավորությունում և Շվեդիայում[13][14]։
1960 թվականին Լյութեր Ջորջ Սիմջյանը հայտնագործեց ավանդների ավտոմատացված մեքենա (ընդունում էր մետաղադրամներ, կանխիկ գումար և չեկեր), այն չուներ կանխիկացման գործառույթներ[15]։ Նրա Ամերիկյան արտոնագիրը առաջին անգամ ներկայացվել է 1960 թվականի հունիսի 30-ին և շնորհվել է 1963 թվականի փետրվարի 26-ին[16]:
Բանկոգրաֆ կոչվող այս մեքենայի թողարկումը հետաձգվեց մի քանի տարով, Սիմջյանի Reflectone Electronics Inc.-ի ընկերությունը Universal Match Corporation-ի կողմից ձեռք բերվելու պատճառով[17]: Փորձարարական Bankograph-ը տեղադրվել է Նյու Յորքում 1961 թվականին Նյու Յորքի City Bank-ի կողմից, սակայն հեռացվել է վեց ամիս հետո՝ հաճախորդների կողմից չընդունվելու պատճառով[18]։
1962 թվականին Ադրիան Էշֆիլդը հորինեց քարտային համակարգի գաղափարը, որն ապահով կերպով նույնականացնում է օգտագործողին և վերահսկում և վերահսկում է ապրանքների կամ ծառայությունների տրամադրումը: 1964 թվականի հունիսին տրվել է Մեծ Բրիտանիայի արտոնագիր 959,713 և հատկացվել է Kins Developments Limited-ին[19]։
Գյուտ
"Computer Loan Machine" («Համակարգչային վարկի մեքենա») կոչվող ճապոնական սարքը տրամադրում էր կանխիկ գումար՝ որպես եռամսյա վարկ՝ տարեկան 5%-ով վարկային քարտ տեղադրելուց հետո: Սարքը գործարկվել է 1966 թվականին[20][21]։ Սարքի մասին քիչ բան է հայտնի[13]։
Դերասան Ռեգ Վարնին օգտագործել է աշխարհի առաջին դրամարկղը Barclays Bank-ում (Էնֆիլդ, Հյուսիսային Լոնդոն) 1967 թվականի հունիսի 27-ին։ Այն ճանաչվել է որպես աշխարհի առաջին բանկոմատը[22][23][24]։ Այս գյուտը վերագրվում է De La Rue տպագրական ֆիրմայի Ջոն Շեփերդ-Բարոնի գլխավորած ինժեներական թիմին[25], որը արժանացել է Order of the British Empire (OBE) 2005 թվականի Ամանորյա մրցանակի [26][27]։
Գործարքները սկսվում էին գանձապահի կամ գանձապահի կողմից տրված թղթային չեկերի տեղադրմամբ, որոնք նշված էին carbon-14-ով մեքենայական ընթեռնելիության և անվտանգության համար, որոնք ավելի ուշ մոդելում համընկնում էին քառանիշ անհատական նույնականացման համարի (PIN) հետ[25][28]։
Ինձ ապշեցրեց, որ պետք է լինի մի միջոց, որով ես կարող էի ստանալ իմ սեփական գումարը՝ աշխարհի ցանկացած կետում կամ Մեծ Բրիտանիայում: Իմ գլխում ծագեց շոկոլադե սալիկի դիսպենսեր ստեղծելու գաղափարը, միայն թե շոկոլադը փոխարինեցի կանխիկով - Շեֆերդ Բարրոն[25]
|
Barclays–De La Rue մեքենան (կոչվում է De La Rue Automatic Cash System կամ DACS)[29] հաղթեց շվեդական խնայողական բանկերին և Metior's machine կոչվող ընկերությանը ընդամենը ինը օրով և բրիտանական Westminster Bank-ի Smith Industries-ին։
Chubb համակարգը (կոչվում է Chubb MD2) մեկ ամսով[30]։ Շվեդական մեքենայի առցանց տարբերակը գործարկվել է 1968 թվականի մայիսի 6-ին, մինչդեռ հավակնում էր լինել առաջին առցանց բանկոմատը աշխարհում՝ առաջ անցնելով IBM-ի և Lloyds Bank-ի նմանատիպ տարբերակներից 1971 թվականին[31] և Oki-ին՝ 1970 թվականին[32]։
Speytec կոչվող փոքր նորաստեղծ ընկերության և Midland Bank-ի համագործակցությամբ մշակվել է չորրորդ մեքենան, որը 1969 թվականից հետո վաճառվել է Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում Burroughs Corporation-ի կողմից: Այս սարքի (GB1329964) արտոնագիրը ներկայացվել է 1969 թվականի սեպտեմբերին ( շնորհվել է 1973 թվականին) Ջոն Դեյվիդ Էդվարդսի, Լեոնարդ Պերկինսի, Ջոն Հենրի Դոնալդի, Փիթեր Լի Չափելի, Շոն Բենջամին Նյուքոմբի և Մալքոմ Դեյվիդ Ռոուի կողմից։
Ե՛վ DACS-ը, և՛ MD2-ն ընդունում էին միայն մեկանգամյա օգտագործման նշան կամ վաուչեր, որը պահվում էր մեքենայի կողմից, մինչդեռ Speytec-ն աշխատում էր մագնիսական շերտ ունեցող քարտով: Նրանք օգտագործում էին տարբեր սկզբունքներ, ներառյալ ածխածնի-14-ը և ցածր հարկադրական մագնիսականությունը՝ զեղծարարությունները դժվարացնելու նպատակով:
Քարտում պահվող PIN-ի գաղափարը մշակվել է մի խումբ ինժեներների կողմից, որոնք աշխատում էին Smiths Group-ում և Chubb MD2-ում 1965 թվականին, և որը վերագրվել է Ջեյմս Գուդֆելլոյին[33] (արտոնագիր GB1197183, որը ներկայացվել է 1966 թվականի մայիսի 2-ին Էնթոնի Դեյվիսի հետ)։ Այս համակարգի էությունն այն էր, որ այն հնարավորություն էր տալիս հաճախորդի ստուգումը դեբետագրված հաշվի միջոցով՝ առանց մարդու միջամտության: Այս արտոնագիրը նաև ամբողջական «արժույթի դիսպենսերային համակարգի» ամենավաղ օրինակն է արտոնագրային գրառումներում: Այս արտոնագիրը ներկայացվել է 1968 թվականի մարտի 5-ին ԱՄՆ-ում (ԱՄՆ 3543904) և տրվել է 1970 թվականի դեկտեմբերի 1-ին: Այն մեծ ազդեցություն է ունեցել արդյունաբերության վրա որպես ամբողջություն: NCR Corporation-ը և IBM-ը լիցենզավորել են Goodfellow's PIN համակարգը, ավելի ուշ մի շարք արտոնագրեր այն նշում են որպես «Prior Art Device»[24]։
Տեղակայում
Բանկոմատները կարող են տեղադրվել ցանկացած վայրում, բայց առավել հաճախ տեղադրվում են բանկերի, առևտրի կենտրոնների, օդանավակայանի, երկաթուղային կայարանների, մետրոյի կայարանների, մթերային խանութների, բենզալցակայանների, ռեստորանների և այլ վայրերի մոտ կամ ներսում: Բանկոմատներ կան նաև զբոսաշրջային նավերի և ԱՄՆ-ի ռազմածովային ուժերի որոշ նավերի վրա, որտեղ նավաստիները կարող են կատարել իրենց վճարումները[34]։
Բանկոմատները կարող են լինել ինչպես ներսում, այնպես էլ տարածքից դուրս: Ներքին բանկոմատները սովորաբար ավելի առաջադեմ, բազմաֆունկցիոնալ մեքենաներ են, որոնք լրացնում են բանկի մասնաճյուղի հնարավորությունները և, հետևաբար, ավելի թանկ են: Տարածքից դուրս բանկոմատները տեղադրվում են ֆինանսական հաստատությունների կողմից, որտեղ կա կանխիկի ստացման անհրաժեշտություն, ուստի դրանք սովորաբար ավելի էժան միաֆունկցիոնալ սարքեր են: Կան նաև անկախ բանկոմատներ, որոնք կապված չեն բանկերի հետ, տեղադրվում են սպիտակ պիտակով:
ԱՄՆ-ում, Կանադայում և Պարսից ծոցի որոշ երկրներում[35], բանկոմատներին հասանելիությունը ավտոմեքենայով ապահովվում է առանձնացված հատուկ ուղիով։
Վերջին ժամանակներում այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Հնդկաստանը և Աֆրիկայի որոշ երկրներ, արևային էներգիայով աշխատող բանկոմատներ են տեղադրում գյուղական վայրերում[36]։
Աշխարհի ամենաբարձրադիր բանկոմատը գտնվում է Պակիստանի Խունջերաբ լեռնանցքում: Տեղադրված է 4693 մետր բարձրության վրա (15397 ոտնաչափ) Պակիստանի Ազգային բանկի կողմից և նախագծված է աշխատելու մինչև -40 աստիճան Ցելսիուս ջերմաստիճանի պայմաններում[37]։
Սարքավորումներ
Սովորաբար բանկոմատը բաղկացած է՝
- PC, պարզ PC՝ i286 կամ i386 պրոցեսորներով,
- Մոնիտոր կամ հատուկ ցուցատախտակ
- Ստեղնաշար
- Հատուկ նեղ տպող սարք՝ գործարքների վերաբերյալ անդորրագիր տրամադրելու համար
- Հաշվիչ սարք,
- Դրամական միջոցների պահեստ և դրանց կեղծությունը ստուգելու համապատասխան մեխանիզմ
- Սենսորներ և ցուցիչներ,
Բացի դրանից, անհրաժեշտ է հատուկ կիրառական ծրագրային ապահովում՝ բոլոր բլոկերի աշխատանքի կառավարման համար, և հեռահաղորդակցման սարքավորում՝ համակարգչային ցանցին միանալու համար։
Այսօր ամբողջ աշխարհում բանկոմատների ճնշող մեծամասնությունը օգտագործում է Microsoft Windows օպերացիոն համակարգը: 2014 թվականի սկզբին բանկոմատների 95%-ն աշխատում էր Windows XP-ով[38]։ Փոքրաթիվ բանկոմատներ կարող են դեռ գործարկվել Windows OS-ի ավելի հին տարբերակներով, ինչպիսիք են Windows NT, Windows CE կամ Windows 2000։
Արտաքին հղումներ
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բանկոմատ» հոդվածին։ |
- Кондрашов Ю.Н. «Введение в проектирование автоматизированных банковских систем»
Ծանոթագրություններ
- ↑ Merriam-Webster Dictionary. Springfield, MA: Merriam-Webster. Արխիվացված օրիգինալից 12 August 2017-ին. Վերցված է 7 January 2017-ին.
- ↑ «FNSRTS307A - Maintain Automatic Teller Machine (ATM) services». training.gov.au. Արխիվացված օրիգինալից 7 April 2014-ին.
- ↑ Cambridge Dictionary Automatic Teller Machine Արխիվացված 7 Ապրիլ 2014 Wayback Machine
- ↑ «Interac FAQ». Interac Association. Վերցված է 28 January 2018-ին.
- ↑ «Automated Banking Machine (ABM)». Scotiabank. Արխիվացված օրիգինալից Nov 26, 2022-ին.
- ↑ Financial Consumer Agency of Canada (8 June 2018). «ATM fees». Canada.ca (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018-07-29-ին. Վերցված է 2018-07-29-ին.
- ↑ «ATM and Banking Centre Network». CIBC (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018-07-29-ին. Վերցված է 2018-07-29-ին.
- ↑ «TD Green Machine ATM Machines». TD Canada Trust (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից Jul 19, 2019-ին. Վերցված է 2018-07-29-ին.
- ↑ Schlichter, Sarah (2007-02-05). «Using ATM's abroad - Travel - Travel Tips». NBC News. Արխիվացված է օրիգինալից Mar 1, 2014-ին. Վերցված է 2011-02-11-ին.
- ↑ «ATM Industry Association». Արխիվացված օրիգինալից 16 October 2015-ին.
- ↑ Morrison, David (July 28, 2014). «3 Million ATMs Worldwide By 2015: ATM Association». Credit Union Times. Արխիվացված օրիգինալից 26 June 2015-ին.
- ↑ Cummins, Carolyn (2017-12-01). «Shopping centres prepare to go cashless as ATMs disappear». The Age (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 4 December 2017-ին. Վերցված է 2023-03-27-ին.
- ↑ 13,0 13,1 «A Brief History of the ATM». The Atlantic. 26 March 2015. Արխիվացված օրիգինալից 28 April 2015-ին. Վերցված է 26 April 2015-ին.
- ↑ Batiz-Lazo, Bernardo (27 March 2013). «How the ATM Revolutionized the Banking Business». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 9 February 2014-ին.«ATMIA 50th Anniversary Factsheet» (PDF). www.atmia.com. ATM Industry Association. October 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 18 August 2016-ին. Վերցված է 29 June 2016-ին.
- ↑ "Machine Accepts Bank Deposits", The New York Times, 12 April 1961
- ↑ US patent 3079603, Luther G Simjian, "Depository machine combined with image recording means", issued 1963-02-26
- ↑ "Universal Match Maps Acquisition", The New York Times, 22 March 1961
- ↑ «From punchcard to prestaging: 50 years of ATM innovation». ATM Marketplace. 31 July 2013. Արխիվացված է օրիգինալից 15 August 2013-ին. Վերցված է 27 September 2013-ին.
- ↑ GB patent 959713, Adrian Walter Francis Ashfield, "Access Controller", published 1962-02-15, issued 1964-06-03, assigned to Kins Developments Ltd
- ↑ 'Fast Machine With a Buck', "Pacific Star and Stripes", 7 July 1966
- ↑ 'Instant Cash with a Credit Card', "ABA Banking Journal", January 1967
- ↑ «1967: First Cash Dispenser». Guinness World Records (բրիտանական անգլերեն). 2015-08-19. Վերցված է 2023-04-10-ին.
- ↑ Murray, Amelia (2017-06-25). «The story behind the world's first cashpoint». The Telegraph (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0307-1235. Վերցված է 2023-04-10-ին; Alberge, Dalya (2023-04-10). «Bank that opened world's first ATM given heritage status». The Telegraph (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0307-1235. Վերցված է 2023-04-10-ին.
- ↑ 24,0 24,1 Batiz-Lazo, Bernardo; Reid, Robert J. K. (30 June 2008). «Evidence from the Patent Record on the Development of Cash Dispensing Technology» (PDF). Munich Personal RePEc Archive. էջ 4. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 4 September 2015-ին. Վերցված է 27 April 2015-ին.
- ↑ 25,0 25,1 25,2 Milligan, Brian (25 June 2007). «The man who invented the cash machine». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 26 December 2009-ին. Վերցված է 26 April 2010-ին.
- ↑ «ATM inventor honoured». BBC News. 31 December 2004. Արխիվացված օրիգինալից 8 June 2010-ին. Վերցված է 26 April 2010-ին.
- ↑ Harper, Tom; Batiz-Lazo, Bernardo (2013). Cash Box: The Invention and Globalization of the ATM. Networld Media Group. ISBN 978-1935497622.
- ↑ «ATM inventor John Shepherd-Barron dies at age of 84 on 20th May 2010». Los Angeles Times. 19 May 2010. Արխիվացված օրիգինալից 23 May 2010-ին.
- ↑ Bellis, Mary (15 April 2019). «History of Automatic Teller Machines or ATM». ThoughtCo (անգլերեն). Վերցված է 2023-03-27-ին.
- ↑ B. Batiz-Lazo (June 2007). «The emergence and evolution of ATM networks in the UK, c. 1967–2000». Mpra Paper. Business History, 2009 (51:1). Taylor and Francis, 2009. Արխիվացված օրիգինալից 3 November 2014-ին.
- ↑ B. Batiz-Lazo, T. Karlsson and B. Thodenius (24 April 2014). «The origins of the cashless society: cash dispensers, direct to account payments and the development of on-line real-time networks, c. 1965–1985». Essays in Economic & Business History. Essays in Economic and Business History, 2014 (32). The Economic and Business History Society, 2014. 32: 100–137. Արխիվացված օրիգինալից 14 July 2014-ին.
- ↑ «Automated Teller Terminal AT-20P». IPSJ Computer Museum. Information Processing Society of Japan. Վերցված է 22 July 2019-ին.
- ↑ «James Goodfellow, Series 2, Pioneers - BBC Radio 4 Extra». BBC. Վերցված է 29 March 2018-ին.
- ↑ Overview: Navy Cash/Marine Cash: Programs and Systems: Financial Management Service Արխիվացված 3 Մարտ 2013 Wayback Machine. Fms.treas.gov. Retrieved on 2013-08-02.
- ↑ «Al Salam Bank-Bahrain opens new branch in Riffa». TradeArabia. Jan 7, 2020.
- ↑ NT, Balanarayan (14 March 2010). «The nano of ATMs for rural masses comes to town». Daily News and Analysis. Bangalore. Արխիվացված օրիգինալից 25 May 2015-ին. Վերցված է 24 May 2015-ին.
- ↑ «NBP installs 'World's Highest ATM' in Pakistan». Daily Pakistan. 5 September 2016. Արխիվացված օրիգինալից 27 April 2017-ին. Վերցված է 26 April 2017-ին.
- ↑ «The death of Windows XP will impact 95 percent of the world's ATMs». The Verge. Արխիվացված օրիգինալից 4 December 2017-ին. Վերցված է 2018-01-23-ին.