Դունջերսկի ամրոց (Չելարևո)

Դունջերսկի ամրոց
Տեսակ	կառույց
Երկիր	Սերբիա
Տեղագրություն	Čelarevo?
Ճարտարապետական ոճ	նեոդասական ճարտարապետություն

Դունջերսկի ընտանիքի ամրոց (սերբ.՝ Дворац Дунђерски), Հարավային Բաչկա օկրուգում, Չելարևո բնակավայրում (նախկին Չիբ) գտնվող կառույց: Ամրոցը այդ բնակավայրի ամենամեծ տեսարժան վայրն է եղել մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Մինչև 1946 թվականն ամրոցը պատկանել է Դունջերսկի ընտանիքին, երբ այն նրանցից խլվել է։ Ըստ բռնագրավված գույքի գույքագրման՝ ընտանիքը չի պահանջել վերադարձնել այս ամրոցը։ Լազար Դունջերսկիի որդին՝ Գեդեոնը, ցանկացել է ամրոցը ժողովրդին նվիրել արվեստի բոլոր գործերով: Ճարտարապետական նշանակություն ունեցող այս կառույցը վերածվել է թանգարանի 1968 թվականին և պատկանել է Վոևոդինայի թանգարանին։

Պատմություն

Ամրոցային համալիրը կալվածքի տարածքում ստեղծվել է 18-րդ դարի երկրորդ կեսին։ Ավելի փոքր ամրոցը կառուցել է Մերֆի Լիպոտը 18-19-րդ դարերի սահմանագծում և այնտեղ ապրել է ազնվական Նիկոլա Բեզերեդին իր ընտանիքի հետ։ Բեզերդին որոշել է կառուցել նոր Մեծ ամրոց, որը կառուցվել է 1834-1837 թվականներին, անհայտ վիեննացի ճարտարապետի նախագծով^[1]։ Չնայած շենքն ինքնին ամրոց է հռչակվել, այն ծառայել է բացառապես որպես ամառանոց Նիկոլա Բեզերեդիի համար, ով տներ ուներ Վիեննայում և Բուդապեշտում: Այնուհետև համալիրը վաճառվել է Լազար Դունջերսկիին 1882 թվականին։

19-րդ դարի վերջից մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը եղել է այդ դարաշրջանի ականավոր և նշանակալի քաղաքական և մշակութային գործիչների հավաքատեղին։ Ի թիվս այլոց, ամրոց են այցելել Նիկոլա Տեսլան, Պայա Յովանովիչը, Ստևան Տոդորովիչը և Լազա Կոստիչը, ով ի պատիվ Լենկա Դունջերսկայի գեղեցիկ սիրային երգ է գրել՝ «Santa Maria della Salute»: Ալեքսանդր I Կարագեորգիևիչը նույնպես մի որոշ ժամանակ մնացել է ամրոցում:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ 1947 թվականից մինչև 1952 թվականի կեսերը ամրոցի շենքը պատկանել է Հարավսլավիայի Դաշնային Հանրապետության կառավարության այն ժամանակվա նախագահությանը: Այդ ժամանակ նախագահ Յոսիպ Բրոզ Տիտոն ժամանակ առ ժամանակ մնացել է այդ շենքում։ Ամրոցը բացառիկ նշանակության մշակութային հուշարձան է։ Մասնաճյուղը դարձել է նախկին Հարավսլավիայի ոճի կահույքի յուրահատուկ թանգարան, որը հայտնի է որպես Վոևոդինայի թանգարան^[2]:

Նկարագրություն

Համալիրը բաղկացած է մի քանի շենքերից, որոնք տեղակայված են 18-րդ դարի երկրորդ կեսին ստեղծված կալվածքի վրա՝ անգլիական այգիների սկզբունքով կազմակերպված ընդարձակ այգում։ Ավելի փոքր ամրոցը կառուցվել է Մերֆի Լիպոթի կողմից 18-19-րդ դարերի վերջում՝ որպես մեկ հարկանի` ցոկոլային շինություն՝ ուղղանկյուն ձևով, բարակ սյուների վրա բակի շքամուտքով և դեկորատիվ ձևավորված խոյակներով, մի շարք հարթ պրոֆիլային ձեղնահարկային պատուհաններով, որոնք հենվում են որմապարույկ (Волюта) ծաղկապատվանդաններին, իսկ ներքևում՝ զարդաճաղերի շարքերով^[3]:

Մեծ ամրոցը կառուցվել է Նիկոլա Բեզերեդիի կողմից 1834-1837 թվականներին՝ ըստ անհայտ վիեննացի ճարտարապետի պլանների, որպես ներկայացուցչական նստավայրի դասական օրինակ։ Շենքը մեկ հարկանի շինություն է, ուղղանկյուն հիմքով, պարզ ճակատներով, պատուհանների հարթ պրոֆիլների շարքով, որը հենվում է կոնսուլների վրա վոլուտի տեսքով, իսկ ստորին մասում մի շարք բալաստերներ։

Արևելյան կողմում կա կլասիցիստական սյունասրահ՝ մուտքի թեքահարթակով և սանդուղքով, որը հենված է չորս դորիական սյուների վրա, նկարազարդ քանդակամաս տիմպանով, սանդուղքով և մեքենաների մուտքի համար թեթևաթեք հարթակներով: Ամրոցի ճակատային մասը նախագծված է դիմացի լայն սանդուղքով։ Նույն ձևով են ձևավորվում նաև կողային ճակատները։ Տանիքը չորս կողմից պատված է բիբր կղմինդրներով (գերմաներեն` Biber, կուղբ բառից, կուղբի պոչի նմանությունով պայմանավորված)` եզրերին պղնձե թիթեղից պատրաստված դեկորատիվ տարրերով։ Ամրոցի շրջակա այգին արժեքավոր է իր հազվագյուտ բուսականության առկայությամբ^[4]:

Շենքի ներկայացուցչականությունը լրացնում են դարաշրջանի ոճական առանձնահատկությունները, դեկորատիվ դետալները, հարդարման հարստությունը, սենյակների դասավորությունը:

Նույն դասական ոճով կառուցվել է երրորդ շենքը՝ այգում գտնվող տաղավարը, որն այժմ քանդվել է։ Մեծ ամրոցի դիմաց պահպանված է տնտեսական շենքը, որի բակի ճակատը կրկնում է հին ամրոցի տարրերը։ Պահպանման և վերականգնողական աշխատանքներն իրականացվել են 1985-1988 թվականներին^[1]։