Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Նովի Սադ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (այլ կիրառումներ)
Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի, նախկին հայկական ծխական եկեղեցի Սերբիայի Նովի Սադ քաղաքում։ Նվիրված էր Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչին։ Սկզբնավորման օրվանից՝ 18-րդ դարի առաջին կեսից, մինչև քանդումը՝ 1963 թվականը, պատկանել է Հայ կաթողիկե եկեղեցուն։
| Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի | |
|---|---|
.jpg) Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին (20-րդ դարի առաջին կես) | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | եկեղեցի |
| Երկիր |  Սերբիա |
| Տեղագրություն | Նովի Սադ |
| Հիմնադրված | 1743 |
| Փակված է | 1963 |
 | |
 | |
Պատմություն խմբագրել
Մինչև 17-րդ դարի վերջը ներկայիս Սերբիայի տարածքում հայկական համայնքներն ավանդաբար պատկանել են Հայ Առաքելական եկեղեցուն, որի այս տարածաշրջանի ամենակարևոր ծխական համայնքը գտնվել է Բելգրադում։ Այնուամենայնիվ, ավստրո-թուրքական հետագա պատերազմների ժամանակ հայ համայնքը բախվել է այն նույն անախորժություններին, որոնց այն ժամանակ բախվել են ուղղափառ սերբերը, ինչի հետևանքով տեղի է ունեցել քայքայում և տեղահանում, որին Հաբսբուրգների իշխանության ներքո անցած շրջաններում հաջորդել է կրոնափոխության արշավը, այնպես որ հայերի մի զգալի մասը թողել է իր ավանդական հավատքը և անցել Հայ Արևելյան կաթողիկե եկեղեցուն[1]։
Թուրքերի հետ պատերազմում 1739 թվականին Ավստրիայի պարտությունից հետո հայ կաթոլիկները չեն ցանկացել մնալ Բելգրադում։ Հայերը Բելգրադից Պետրովարադինի Շանաց են եկել 1739 թվականին Հակոբ Էրզրումցի քահանայի գլխավորությամբ, որն իր հետ բերել է եկեղեցական պարագաները[2]։ Հակոբը նախկինում եղել է Մլեչցիմի հայկական վանքի վանական, և Նովի Սադում մնացել է մինչև 1744 թվականը, երբ վերադարձել է իր վանք։ Նովի Սադում նա ապրել է կաթոլիկ քահանայի հետ, ինչպես նաև ծառայել է կաթողիկե եկեղեցում[3]։
Հայերի հետ Նովի Սադ են եկել նաև հույներ, գերմանացիներ, առումիններ և որոշ առնաուտներ։ Թուրքերը նրանց կոչ են արել վերադառնալ Բելգրադ՝ երաշխավորելով անվտանգությունը և խոստանալով փոխհատուցում պատերազմի ժամանակ կրած կորուստների համար։ Բայց նրանք չեն համաձայնել և մնացել են Ավստրիայում։ 1741 թվականին Նովի Սադում կար 150-ից ավելի հայ, բայց որոշ ընտանիքներ գնացել են ավելի հեռու, և 18-րդ դարի վերջին Նովի Սադում մնացել էր 40-ից 100 հայ։ Նրանք բնակություն են հաստատել Նովի Սադի Գլխավոր փողոցում[4]։
1743 թվականի վերջին որոշվել է կառուցել հատուկ տաճար, որն արժանացել էր արքեպիսկոպոս Կալոչե Պատաչիչի հավանությանը։ Եկեղեցու շինարարությունն ավարտվել է 1746 թվականին, իսկ շուրջը բացվել է հայկական գերեզմանատուն։ Եկեղեցին օծվել է Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի անվամբ[5]։
Ամենամեծ ներդրումը կատարել է վաճառական Հովհան Չենազին (Հովհաննես Ջանազիզյան)[4]։
1826 թվականից սկսած Հայկական եկեղեցուց մինչև Դանուբի ափ կառուցվել է «Հայկական հողաթումբը»։ Սա առաջին պլանավորված ամբարտակն է՝ մոտ մեկ կիլոմետր երկարությամբ, որը երկու կողմից պաշտպանում էր քաղաքը ջրհեղեղից։ Այդպիսի դեպքեր արձանագրվել են 1830 և 1836 թվականներին[6]։
Հայերը, որոնց պատկանում էր եկեղեցին, կաթոլիկներ էին։ Հայկական եկեղեցին ավերվել է Նովի Սադի ռմբակոծության ժամանակ 1849 թվականի հունիսի 12-ին։ Նրա ավերակները մնացել են կանգնած քաղաքի կենտրոնում երկու տասնամյակ։ 1872 թվականին եկեղեցին վերականգնվել է, որի համար գումար է նվիրաբերել բարերար Մարիա Տրանդաֆիլը Նովի Սադից։ Վերականգնումը կատարվել է ճարտարապետ Ջերջե Մոլնարի նախագծով[4]։
Տաճարի ներքին հարդարումն ավարտվել է միայն 1891 թվականին։ 1910 թվականին հայերը կառուցել են նաև հայկական ծխական համայնքի ընդարձակ շենք, որտեղ հետագայում տեղակայվել է Նովի Սադի բանկը։ 19-րդ դարի վերջում Նովի Սադում կար ընդամենը 6 հայ, իսկ 1944 թվականին՝ ընդամենը մեկ։ Նովի Սադի հայ քահանան Սիմոն Անտոնյանն էր[4]։
1948 թվականին մահացել է եկեղեցու վերջին հավատացյալը՝ տարեց հայուհին։ Այդ ժամանակվանից եկեղեցին փակ է եղել։ Հայկական եկեղեցին քանդվել է Մարշալ Տիտոյի բուլվարի (այժմ՝ Միխայիլ Պուպինի բուլվար) ընդարձակման ժամանակ 1963 թվականին[4]։ Այսօր նրա տեղում կանգնած է Հայաստանի տուֆից կառուցված Սուրբ Փրկչի խաչքարը[4]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրութուններ խմբագրել
- ↑ Храбак, 1998, էջ 21-51
- ↑ "Правда", Београд 1933. године
- ↑ Душан Поповић: "Београд пре 200 година", Београд 1935. године
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 «ЈЕРМЕНИ У НОВОМ САДУ - Културни центар Новог Сада - Културни центар Новог Сада». www.kcns.org.rs (սերբերեն). 2023 թ․ ապրիլի 25. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 14-ին.
- ↑ Љ. Лазић, Јерменска црква у Новом Саду-избрисана баштина, Нови Сад 2014.
- ↑ «Новосадски насипи након четири века дорасли Дунаву». Дневник (սերբերեն). Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 14-ին.
Գրականություն խմբագրել
- Поповић, Душан Ј. (1935). Београд пре 200 година. Београд.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(օգնություն)CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Храбак, Богумил (1998). «Јермени у балканским земљама и Београду до краја XVIII века». Зборник Народног музеја у Чачку. 28: 21–51.
{{cite journal}}: Invalid|ref=harv(օգնություն)