Վիքիպեդիա

Սնման խանգարում

Սնման խանգարում, հոգեկան խանգարում, որը բնորոշվում է սնման ոչ նորմալ սովորույթներով, որոնք բացասաբար են ազդում անհատի ֆիզիկական կամ հոգեկան առողջության վրա[1]։ Նրանք ներառում են գերսնման խանգարումներ (շատակերություն), երբ մարդիկ ուտում են մեծ քանակությամբ սնունդ կարճ ժամանակահատվածում, նյարդային անորեքսիա, երբ մարդիկ շատ քիչ են ուտում և հետևաբար ունեն ցածր մարմնի զանգված, նյարդային բուլիմիա, երբ մարդիկ չափազանց շատ են ուտում և հետո փորձում ազատվել այդ սննդից, պիկա (համի խեղաթյուրում), երբ մարդիկ ուտում են ոչ սննդային նյութեր, ծամողական խանգարում, երբ մարդիկ վերածամում են սնունդը, սննդի ընդունման խուսափող/սահմանափակող խանգարում, երբ մարդիկ ունեն հետաքրքրության պակաս սննդի նկատմամբ, և կերակրման և սնման այլ տարբերակված խանգարումների խումբ[1]։ Սնման խանգարումներ ունեցող մարդկանց շրջանում տարածված են տագնապային խանգարումները, ընկճախտը և հոգեներգործուն նյութերի չարաշահումը[2]։ Այս խանգարումները չեն ներառում գիրությունը[1]։

Սնման խանգարում
Տեսակհիվանդության կարգ
Բժշկական մասնագիտությունհոգեբուժություն և կլինիկական հոգեբանություն
ՀՄԴ-9307.5
ՀՄԴ-10F50
Բուժումհոգեթերապիա և psychomotor education?
 Eating disorder Վիքիպահեստում

Սնման խանգարումների պատճառները հստակ չեն[3]։ Դեր են խաղում ինչպես կենսաբանական, այնպես էլ շրջակա միջավայրի գործոնները[2][3]։ Ենթադրվում է, որ դրան նպաստում է նաև նիհարության (նիհար մարմնակազմվածքի) մշակութային իդեալականացումը (կատարելականացումը)[3]։ Սնման խանգարումներով ախտահարված է պարողների 12%[4]։ Անհատներն, ովքեր ունեցել են սեռական բռնության փորձառություն, ավելի հակված են սնման խանգարումների զարգացմանը[5]։ Որոշ խանգարումներ, ինչպես համի խեղաթյուրումը և ծամողական խանգարումը, ավելի հաճախ ի հայտ են գալիս մտավոր թերզարգացում ունեցող մարդկանց մոտ[1]։ Տվյալ ժամանակահատվածում կարող է ախտորոշվել միայն մեկ սնման խանգարում[1]։

Բուժումը կարող է արդյունավետ լինել մի շարք սնման խանգարումների համար[2]։ Սովորաբար սա ներառում է խորհրդատվություն, համապատասխան սննդակարգ, վարժանքների (մարզումների) բնականոն (նորմալ) քանակություն և սնունդն օրգանիզմից դուրս բերելու ջանքերի նվազեցում[2]։ Ավելի լուրջ դեպքերում կարող է լինել հոսպիտալացման կարիք[2]։ Դեղամիջոցները կարող են կիրառվել որոշ փոխկապակցված ախտանիշների վերացման համար[2]։ Անորեքսիա ունեցող մարդկանց 70% և բուլիմիա ունեցողների 50% կազդուրվում են հինգ տարվա ընթացքում[6]։ Գերսնման խանգարումներից ապաքինման պատկերը պակաս հստակ է և գնահատված է 20%-ից մինչև 60%[6]։ Ե՛վ անորեքսիան, և՛ բուլիմիան բարձրացնում են մահվան հավանականությունը[6]։

Զարգացած աշխարհում գերսնման խանգարումն ախտահարում է կանանց մոտավորապես 1․6% և տղամարդկանց 0․8% տվյալ տարվա ընթացքում[1]։ Անորեքսիան ախտահարում է երիտասարդ կանանց 0․4% և բուլիմիան՝ 1․3% տվյալ տարվա ընթացքում[1]։ Կյանքի որոշակի ժամանակահատվածում կանանց 4% ունենում է անորեքսիա, 2%՝ բուլիմիա, 2%՝ գերսնման խանգարումներ[6]։ Անորեքսիան և բուլիմիան մոտավորապես տասն անգամ ավելի հաճախ ի հայտ են գալիս կանանց մոտ, քան տղամարդկանց[1]։ Սովորաբար նրանք սկսվում են ուշ մանկության կամ վաղ չափահասության տարիքում[2]։ Այլ սնման խանգարումների հարաբերակցությունը հստակ չէ[1]։ Սնման խանգարումների տոկոսն ավելի ցածր է նվազ զարգացած երկրներում[7]

Դասակարգում

խմբագրել

Բուլիմիան խանգարում է, որը բնութագրվում է գերսնմամբ և ապա` սննդի դուրսբերմամբ, ինչպես նաև անհատի ինքնարժևորման (ինքնագնահատականի ձևավորման) մեջ մարմնի զանգվածի և ձևի չափազանց կարևորմամբ[8]։ Սննդի դուրսբերումը կարող է ներառել ինքնահարուցվող փսխում, գերմարզում և միզամուղների, հոգնաների, լուծողականների օգտագործում։ Անորեքսիան բնութագրվում է սննդի ծայրահեղ սահմանափակմամբ և մարմնի զանգվածի չափից շատ կորստով` զուգորդված գեր լինելու վախով[9]։ Մարմնի զանգվածի ծայրահեղ կորուստը հաճախ առաջացնում է դաշտանային շրջանի դադարեցում կանանց և աղջիկների շրջանում, ում մոտ դաշտանն արդեն սկսվել էր․ վիճակ, որը հայտնի է ամենոռեա անվանմամբ։ Թեպետ ժամանակին ամենոռեան անհրաժեշտ չափորոշիչ էր համարվում, այն այլևս պարտադիր չէ անորեքսիայի չափորոշիչներին համապատասխանելու համար՝ շնորհիվ նրա բացառիկ բնույթի այն տուժողների մոտ, ովքեր տղամարդիկ են, հետդաշտանադադարային (պոստմենոպաուզալ) շրջանում են կամ չեն ունենում դաշտան այլ պատճառներով[10]։ ԱՎՁ-5 տարբերակում է անորեքսիայի երկու ենթատեսակ՝ սահմանափակող տեսակ և գերսնման/դուրսբերման տեսակ։ Նրանք, ովքեր տառապում են անորեքսիայի սահմանափակող տեսակից, սահմանափակում են սննդի ընդունումը և չեն ներգրավվում գերսնման մեջ, մինչդեռ գերսնման/դուրսբերման տեսակից տառապողները առնվազն երբեմն կորցնում են վերահսկումն իրենց ուտելու նկատմամբ և կարող են փոխհատուցել այս գերսնման դրվագները[11]։ Ամենանշանակալի տարբերությունը անորեքսիայի գերսնման/դուրսբերման տեսակի և բուլիմիայի միջև անհատի մարմնի զանգվածն է։ Նրանք, ովքեր ախտորոշված են անորեքսիայի գերսնման/դուրսբերման տեսակով, թերկշիռ են, մինչդեռ բուլիմիա ունեցողները կարող են ունենալ նորմայից դեպի գիրություն միջակայքում գտնվող մարմնի զանգված[12][13]։

ՀՄԴ և ԱՎՁ

խմբագրել

Այս սնման խանգարումները նշված են որպես հոգեկան խանգարումներ այնպիսի բժշկական ձեռնարկներում, ինչպես օրինակ ՀՄԴ-10[14] և/կամ ԱՎՁ-5։

  • Նյարդային անորեքսիան բնութագրվում է մարմնի առողջ զանգվածի պահպանման բացակայությամբ, մարմնի քաշի ավելացման կպչուն վախով կամ հրաժարվելով ավելացնել վերջինս, առկա մարմնի ցածր զանգվածի ոչ իրական ընկալմամբ կամ դրա լրջության գիտակցության բացակայությամբ[14]։ Անորեքսիան կարող է առաջացնել դաշտանի դադար և հաճախ հանգեցնում է ոսկրի կորստի, մաշկի ամբողջականության խանգարման և այլն։ Այն մեծապես ճնշում է սիրտը՝ մեծացնելով սրտի կաթվածների և փոխկապակցված սրտային խնդիրների վտանգը։ Մահվան վտանգը մեծապես բարձրանում է այս հիվանդությունն ունեցող անհատների մոտ[15]։ Առավել ընգծված գործոնները հետազոտողները սկսեցին նկատել, որ դա կարող է լինել ոչ միայն սնափառություն, սոցիալական կամ ԶԼՄ-ների հետ կապված խնդիր, այլև կարող է կապված լինել կենսաբանական և/կամ գենետիկական (գենետիկական) բաղադրիչների հետ[16]։ ԱՎՁ-5 պարունակում է շատ փոփոխություններ, որոնք ավելի լավ են ներկայացնում այս վիճակում գտնվող հիվանդներին (բուժառուներին)։ ԱՎՁ-IV պահանջում էր ամենոռեայի (դաշտանային շրջանի բացակայության) առկայություն հիվանդի մոտ անորեքսիա ախտորոշելու համար[17]։ ԱՎՁ-5-ում սա այլևս անհրաժեշտ պահանջ չէ։
  • Նյարդային բուլիմիան բնութագրվում է պարբերական գերսնմամբ, որին հետևում է փոխհատուցող պահվածք, ինչպիսիք են սննդի դուրսբերումը (ինքնահարուցվող փսխում, ուտելը մինչև փսխման աստիճանին հասնելը, լուծողականների/միզամուղների չափազանց օգտագործումը կամ չափից ավելի մարզումը)։ Սովը և գերմարզումը նույնպես կարող են կիրառվել որպես գերսնմանը հաջորդող դուրսբերման (սննդից ազատման) միջոց։
  • Մկանային ձևախեղումը (դիսմորֆիա) բնութագրվում է այն մտահոգության ի հայտ գալով, որ տվյալ անհատի մարմինը չափազանց փոքր է, չափազանց վտիտ, անբավարար մկանային զանգվածով կամ ոչ բավարար նիհար։ Մկանային ձևախեղումը ախտահարում է մեծ մասամբ տղամարդկանց։
  • Գերսնման խանգարումը բնութագրվում է կրկնվող գերսնմամբ առնվազն շաբաթական մեկ անգամ 3 ամիս տևողությամբ ժամանակահատվածում ` զգալով վերահսկման բացակայություն[17] և ունենալով մեղքի զգացում ուտելուց հետո[18]։ Այս խանգարումը կարող է զարգանալ տարիքային և հասարակական-տնտեսական ամենատարբեր խմբերում գտնվող անհատների մոտ[19][20]։
  • Կերակրման և սնման այլ տարբերակված խանգարումները սնման կամ կերակրման խանգարումներ են, որոնք չեն համապատասխանում ԱՎՁ-5-ի բոլոր չափորոշիչներին անորեքսիայի, բուլիմիայի կամ գերսնման խանգարման համար։ Այլ կերպ տարբերակված սնման խանգարումների օրինակները ներառում են ատիպիկ անորեքսիա ունեցող անհատների, ովքեր համապատասխանում են անորեքսիայի բոլոր չափորոշիչներին՝ բացի թերկշիռ լինելուց` անկախ քաշի էական կորստից, ատիպիկ բուլիմիա ունեցողների, ովքեր համապատասխանում են բուլիմիայի բոլոր չափորոշիչներին՝ բացառությամբ այն հանգամանքի, որ բուլիմիկ վարքագիծն ավելի սակավադեպ է կամ չունի բավարար շարունակականություն, ինչպես նաև դուրսբերման խանգարում և գիշերային սնման համախտանիշ ունեցող անձանց։

Այլ

խմբագրել
  • Հարկադրական (կոմպուլսիվ) գերսնում, որի դեպքում մարդիկ ծամում են մեծ քանակությամբ սնունդ, ոչ թե չափից շատ ուտում, ինչը բնորոշ կլիներ գերսնման խանգարմանը։
  • Պրադեր-Ուիլլիի համախտանիշ
  • Դիաբուլիմիա, որը բնութագրվում է դիաբետիկների մոտ ինսուլինի մակարդակի կանխամտածված կառավարմամբ իրենց քաշը կարգավորելու նպատակով։
  • Սննդի պահպանում (կուտակում), որը բնութագրվում է ոչ նորմալ սննդային վարքագծի դրսևորումներով խնամակալ ընտանիքում[21]։
  • Նյարդային օրթորեքսիա. Սթիվեն Բրաթմանի կողմից «մաքուր» սննդակարգով տարվածությունը բնութագրելու համար գործածված եզրույթ, երբ մարդիկ զարգացնում են անառողջ սննդից խուսափելու մոլուցք մինչև այն աստիճան, որ վերջինս խանգարում է իրենց բնականոն կյանքին[22]։
  • Սննդի ընդունման խուսափող/սահմանափակող խանգարում, որը նախկինում հայտնի էր որպես ընտրողական սնման խանգարում, երբ որոշակի սննդամթերք սահմանափակվում է՝ ելնելով տեսքից, բույրից, համից, կառուցվածքից, տեսակից, ներկայացումից կամ նախկին վատ փորձառությունից[23]։
  • Դրանքորեքսիա, որը սովորաբար բնութագրվում է սննդի ընդունման նպատակային սահմանափակմամբ սննդի կալորիաները ալկոհոլային կալորիաներին պահելու համար, չափից շատ մարզմամբ խմելու արդյունքում ստացած կալորիաներն այրելու համար և ալկոհոլային խմիչքի չարաշահում նախապես սպառած սնունդը դուրս բերելու նպատակով[24]։
  • Պրեգորեքսիա, որը բնութագրվում է ծայրահեղ խիստ սննդակարգով և գերմարզմամբ, որի նպատակն է վերահսկել հղիության ժամանակ քաշի ավելացումը։ Թերսնուցումը հղիության ընթացքում կապված է ծնվելիս մարմնի ցածր զանգվածի, սրտի պսակային (կորոնար) հիվանդության, 2-րդ տեսակի շաքարախտի, կաթվածի, գերճնշման, սրտանոթային հիվանդությունների վտանգի և ընկճախտի հետ[25]։
  • Գուրմանդի համախտանիշ. հազվադեպ վիճակ, որը հանդիպում է ճակատային բլթի վնասումից հետո՝ հանգեցնելով լավ սննդամթերքի վրա կպչուն սևեռման[26]։

Նշաններ և ախտանիշներ

խմբագրել

Ախտանիշները և բարդությունները տատանվում են սնման խանգարման բնույթին և ծանրությանը համապատասխան[29]։

Սնման խանգարումների հնարավոր ախտանիշներ և բարդություններ
ակնե քսերոզ ամենոռեա ատամի կորուստ, խոռոչներ
կոնսպիրացիա դիարեա ջրի կուտակում և/կամ այտուց լանուգո
telogen effluvium սրտի կանգ հիպոկալեմիա մահ
օստեոպորոզ[27] էլեկտրոլիտների անհավասարակշռություն հիպոնատրեմիա ուղեղի հետաճ[28][29]
պելլագրա[30] ցինգա երիկամային անբավարարություն ինքնասպանություն[31][32][33]

Սնման խանգարման ֆիզիկական ախտանիշներից են թուլությունը, հոգնածությունը, զգայունությունը ցրտի նկատմամբ, տղամարդկանց մոտ մորուքի աճի նվազումը, էրեկցիայի կրճատումը, լիբիդոյի իջեցումը, քաշի կորուստը և աճի խաթարումը[34]։ Ոչ բացատրված խռպոտությունը կարող է իր հիմքում գտնվող սնման խանգարման ախտանիշ լինել՝ որպես թթվային ռեֆլյուքսի կամ ստամոքսային թթվային զանգվածի` դեպի կոկորդակերակրափողային ուղի մուտքի հետևանք։ Հիվանդները, ովքեր ինքնահարուցում են փսխում, ինչպես օրինակ անորեքսիայի գերսնման-դուրսբերման տեսակով կամ բուլիմիայի դուրսբերման տեսակով տառապողները, ենթակա են թթվային ռեֆլյուքսի վտանգի։ Պոլիկիստոզ (բազմախոռոչային) ձվարանային համախտանիշը կանանց ախտահարող ամենատարածված խանգարումն է։ Թեպետ այն հաճախ կապված է գիրության հետ, սակայն կարող է ի հայտ գալ նաև բնականոն քաշ ունեցող անհատների մոտ։ Պոլիկիստոզ ձվարանային համախտանիշը կապված է գերսնման և բուլիմիկ վարքագծի հետ[35][36][37][38][39][40]։ Այլ հնարավոր դրսևորումներ են չոր շրթունքները[41], այրվող լեզուն[41], հարականջային գեղձի այտուցը[41] և քունքստործնոտային խանգարումները[41]։

Պրո-անա ենթամշակույթ

խմբագրել

Պրո-անա-ն վերաբերում է անորեքսիա սնման խանգարման հետ կապված վարքագծի առաջխաղացմանը։ Առանձին կայքեր նպաստում են սնման խանգարումներին և կարող են շփման հնարավորություններ տրամադրել անհատներին սնման խանգարումները պահպանելու համար։ Այս կայքերի անդամները սովորաբար մտածում են, որ իրենց սնման խանգարումը քաոսային կյանքի միակ ոլորտն է, որն իրենք կարող են վերահսկել[42]։ Նրանք հաճախ ինտերակտիվ են և ունեն քննարկման հարթակներ, որտեղ անհատները կարող են բաժնեկցել իրենց մարտավարությամբ, մտքերով և փորձառությամբ, ինչպիսիք են սննդակարգը և մարզման ծրագրերը, որոնք օգնում են հասնել ծայրահեղ ցածր քաշերի[43]։ Սնման խանգարումները խթանող անձնական վեբ-բլոգերը ապաքինման և կազդուրման վրա կենտրոնացած բլոգերի հետ համեմատող հետազոտությունը բացահայտել է, որ առաջինները բնութագրվում են ցածր ճանաչողական գործընթացին բնորոշ լեզվով, գործածում են ավելի փակ գրելաոճ, պարունակում են նվազ զգայական արտահայտչականություն և ավելի քիչ հասարակական հղումներ, ինչպես նաև ավելի շատ են կենտրոնացած սննդային բովանդակության վրա, քան ապաքինման բլոգերը[44]։

Հոգեախտաբանություն

խմբագրել

Սնման խանգարումների հոգեախտաբանությունը կենտրոնանում է այնպիսի հարցերի վրա, ինչպիսիք են մարմնակազմվածքի մասին մտահոգությունը (մարմնի քաշը և ձևը), ինքնազգացողության կախյալությունը մարմնի քաշից և ձևից, մարմնի զանգվածի ավելացման վախը անգամ թերկշիռ լինելիս, ախտանիշների ծանրության հերքումը և մարմնի աղավաղման շարունակումը[34]։

Պատճառներ

խմբագրել

Սնման խանգարումների պատճառները հստակ չեն։

Սնման խանգարումներ ունեցող շատ մարդիկ ունեն նաև մարմնի ձևախախտման խանգարում, որի ժամանակ վերափոխվում է անձի ինքնաընկալումը[45][46]։ Հետազոտությունները հայտնաբերել են, որ մարմնի ձևախախտման համախտանիշ ունեցող անհատների զգալի մասն ունի սնման խանգարման այս կամ այն տեսակը ևս, ըստ որում` նրանց15% տառապում է անորեքսիայով կամ բուլիմիայով[45]։ Մարմնի ձևախախտման համախտանիշի և անորեքսիայի միջև կապը բխում է այն փաստից, որ երկուսն էլ բնութագրվում են արտաքին տեսքի մասին արտահայտված մտահոգությամբ և մարմնակազմվածքի ընկալման խեղաթյուրմամբ[46]։ Կան նաև շատ այլ հավանական գործոններ, ինչպիսիք են շրջակա միջավայրի, հասարակական և միջանձնային գործոնները, որոնք կարող են խթանել հիվանդությունների զարգացումը և նպաստել վերջիններիս պահպանմանը[47]։ Սնման խանգարումների դեպքերի աճի մեջ հաճախ մեղադրվում են ԶԼՄ-ներն այն պատճառով, որ մոդելների և հայտնի մարդկանց իդեալականացված նիհար ֆիզիկական կերպարանքը դրդում է կամ անգամ ստիպում մարդկանց, որ իրենք էլ փորձեն հասնել նման արդյունքի։ ԶԼՄ-ները մեղադրվում են իրականության խեղաթյուրման մեջ այն իմաստով, որ նրանցում պատկերված մարդիկ կամ ի բնե նիհար են և հետևաբար նորմայի համար ներկայացուցչական չեն, կամ անբնական նիհար են՝ ստիպելով իրենց ունենալ իդեալական տեսք` ի հաշիվ սեփական մարմնի նկատմամբ չափազանց ճնշման կիրառման։ Թեպետ նախկին հետազոտությունները նկարագրում էին սնման խանգարումները առավելապես որպես հոգեբանական, շրջակա միջավայրի և հասարակական-մշակութային գործոնների հետ կապված խնդիրներ, հետագա ուսումնասիրությունները բացահայտեցին տվյալներ գենետիկական բաղադրիչի առկայության մասին[48]

Գենետիկա

խմբագրել

Բազմաթիվ հետազոտություններ ցույց են տալիս սնման խանգարումների նկատմամբ ժառանգական նախատրամադրվածության առկայությունը[49][49][50]։ Երկվորյակների ուսումնասիրությունները հայտնաբերել են գենետիկական փոփոխականության թեթև դեպքեր անորեքսիայի և բուլիմիայի տարբեր չափորոշիչները որպես ամբողջական խանգարման զարգացմանը նպաստող էնդոֆենոտիպեր դիտարկելիս[47]։ 1-ին քրոմոսոմի շրջանում հայտնաբերված է գենետիկական կապ անորեքսիա ունեցող անհատի ընտանիքի անդամների միջև[48]։ Անհատը, ով առաջին աստիճանի ազգակից է այնպիսի մարդու, որն ունեցել է կամ ունի սնման խանգարում, 7-12 անգամ ավելի մեծ հավանականությամբ կարող է ունենալ սնման խանգարում[51]։ Երկվորյակների հետազոտությունները ցույց են տալիս նաև, որ սնման խանգարումների զարգացման նկատմամբ ընկալունակությունը առնվազն որոշակիորեն կարող է ժառանգված լինել, և կան տվյալներ, որոնք ցույց են տալիս անորեքսիայի զարգացմանը հակված լինելու գենետիկական լոկուսի առկայությունը[51]։ Սնման խանգարումների դեպքերի 50% վերագրվում է գենետիկականությանը[52]։ Մյուս դեպքերը արտաքին պատճառների կամ զարգացման խնդիրների արդյունքներ են[53]։ Կան նաև այլ նյարդակենսաբանական գործոններ` կապված զգայական ռեակտիվության և իմպուլսիվության հետ, որոնք կարող են հանգեցնել գերսնման և դուրսբերման (սննդից ազատման) վարքագծի[54]։

Էպիգենետիկականական մեխանիզմները միջոցներ են, որոնցով շրջակա միջավայրի ազդեցությունները փոփոխում են գենի արտահայտումն (էքսպրեսիան) այնպիսի մեթոդներով, ինչպիսին օրինակ ԴՆԹ-մեթիլացումն է․ սրանք անկախ են և չեն ազդում ԴՆԹ հաջորդականության վրա։ Նրանք են, բայց կարող են ի հայտ գալ նաև կյանքի ընթացքում՝ լինելով դարձելի։ Դոպամինէրգիկ նյարդափոխանցման ապակարգավորումը էպիգենետիկականական մեխանիզմների շնորհիվ ներգրավված է զանազան սնման խանգարումների մեջ[55]։ Սնման խանգարումներում էպիգենետիկականական ուսումնասիրությունների համար հավակնող այլ գեները ներառում են լեպտինը, նախաօփիոմելանոկորտինը և ուղեղային ծագման նեյրոտրոֆիկ գործոնը[56]։

Հոգեբանական գործոններ

խմբագրել

Սնման խանգարումները դասակարգված են որպես Առանցք I[57] խանգարումներ Հոգեկան առողջության խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկում, որը հրատարակված է Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիայի կողմից։ Կան բազմազան այլ հոգեբանական խնդիրներ, որոնք կարող են ազդել սնման խանգարումների վրա․ որոշները համապատասխանում են Առանցք I ախտորոշման կամ անձնային խանգարման չափորոշիչներին, որոնք համակարգվում են որպես Առանցք II և հետևաբար դիտարկվում են որպես ախտորոշված սնման խանգարմանն ուղեկցող խնդիրներ։ Առանցք II խանգարումները ենթաբաժանվում են 3 խմբերի՝ A, B և C։ Պատճառահետևանքային կապը անձնային և սնման խանգարումների միջև դեռևս լիովին հաստատված չէ[58]։ Որոշ մարդիկ ունեն նախորդող խանգարում, որը կարող է բարձրացնել խոցելիությունը սնման խանգարման զարգացման նկատմամբ[59][60][61]։ Որոշ մարդկանց մոտ այն զարգանում է հետագայում[62]։ Սնման խանգարման ախտանիշների ծանրությունը և տեսակը ազդում են համակցման վրա[63]։ ԱՎՁ-IV չպետք է օգտագործվի ոչ մասնագետների կողմից ինքնախտորոշման համար, քանի որ անգամ մասնագետների կողմից կիրառվելիս առկա են լինում զգալի հակասություններ՝ կապված զանազան ախտորոշումներում (այդ թվում՝ սնման խանգարումներում) գործածվող ախտորոշիչ չափանիշների հետ։ Եղել են հակասություններ ԱՎՁ-ի տարբեր հրատարակությունների միջև՝ ներառյալ վերջին հրատարակությունը՝ ԱՎՁ-V, (2013 թվականի մայիս)[64][65][66][67][68]։

Ճանաչողության-ուշադրության շեղման խնդիրներ

խմբագրել

Ուշադրության շեղումները կարող են ազդել սնման խանգարումների վրա։ Իրականացվել են բազմաթիվ ուսումնասիրություններ այս վարկածը ստուգելու համար։

Համակցված խանգարումներ
Առանցք I Առանցք II
ընկճախտ[69] օբսեսիվ-կոմպուլսիվ անձնային խանգարում[70]
հոգեներգործուն նյութերի չարաշահում, ալկոհոլիզմ[71] անձի սահմանային խանգարում[72]
տագնապային խանգարումներ[73] անձի նարցիստիկ խանգարում[74]
օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում[75][76] անձի հիստերիկ խանգարում[77]
Ուշադրության պակասի և գերակտիվության խանգարում[78][79][80][81] անձի խուսափողական խանգարում[82]

Անձնային գծեր

խմբագրել

Մանկական տարիքում դիտվող որոշ անձնային գծեր կապված են սնման խանգարումների զարգացման հետ[83]։ Չափահասության տարիքում այս հատկանիշները կարող են ուժգնանալ՝ ի հաշիվ հոգեբանական և մշակութային ազդեցությունների, ինչպիսիք են դեռահասության հետ կապված հորմոնային փոփոխությունները, իրենցից ակնկալվող հասունության պահանջի հետ կապակցված սթրեսը և հասարակական-մշակութային ազդեցություններն ու ընկալվող սպասելիքները, հատկապես մարմնակազմվածքին առնչվող հարցերում։ Սնման խանգարումները փոխկապակցված են փխրուն և զգայուն ինքնաընկալման և մտածողության խանգարման հետ[84]։ շատ անձնային գծեր ունեն գենետիկական բաղադրիչ և բարձր ժառանգական փոխանցելիություն։ Որոշակի հատկանիշների քիչ հարմարողական մակարդակները կարող են ի հայտ գալ որպես արդյունք այնպիսի իրավիճակների, ինչպիսիք են գլխուղեղի անօքսիկ կամ տրավմատիկ վնասումը, նյարդադեգեներատիվ հիվանդությունները, ինչպիսին Պարկինսոնի հիվանդությունն է, նյարդաթունավորումը, օրինակ՝ կապարի ազդեցությունը, բակտերիալ վարակը, օրինակ՝ Լիմի հիվանդությունը կամ մակաբուծային վարակը, ինչպիսին է Toxoplasma gondii -ն, ինչպես նաև հորմոնային ազդեցությունները։ Հետազոտությունները շարունակվում են՝ կիրառելով արտապատկերման բազմազան եղանակներ, ինչպիսին է ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային պատկերումը․ ցույց է տրվել, որ այս հատկանիշները սկիզբ են առնում գլխուղեղի տարբեր շրջաններում[85], օրինակ՝ նշաձև մարմին[86][87] և նախաճակատային կեղև[88]։ Նախաճակատային կեղևի և կատարողական ֆունկցիոնալ համակարգի խանգարումները ազդում են սնման վարքագծի վրա[89][90]։

Ցելիակիա

խմբագրել

Աղեստամոքսային խանգարումներ ունեցող մարդկանց մոտ խանգարված սնման սովորույթների զարգացման հավանականությունն ավելի մեծ է, քան ընդհանուր բնակչության շրջանում, ինչը վերաբերում է հատկապես սահմանափակող սնման խանգարումներին[91]։ Հայտնաբերված է որոշակի փոխկապակցվածություն անորեքսիայի և ցելիակիայի միջև։ Սնման խանգարումների զարգացման մեջ աղեստամոքսային ախտանիշները բավականին բարդ դեր են խաղում։ Որոշ հեղինակներ նշում են, որ աղեստամոքսային հիվանդություն ախտորոշմանը նախորդող չլուծված ախտանիշները կարող են այս մարդկանց մոտ սննդի նկատմամբ հակակրանք և զզվանք առաջացնել՝ վերափոխելով նրանց սննդային վարքագիծը։ Այլ հեղինակներ նշում են, որ ախտանիշների արտահայտմանը զուգընթաց մեծանում է նաև վտանգը։ Հաստատված է, որ ցելիակիա, գրգռված աղու համախտանիշ և բորբոքված աղու հիվանդություն ունեցող մարդիկ, ովքեր չեն գիտակցում սննդակարգը խստորեն պահպանելու կարևորությունը, հաճախ նախընտրում են օգտագործել գրգռող սնունդ քաշի կորուստը խթանելու նպատակով։ Մյուս կողմից, ճիշտ սննդակարգին հետևող մարդկանց մոտ կարող է զարգանալ անհանգստություն, հակակրանք սննդի նկատմամբ և սնման խանգարումներ՝ պայմանավորված իրենց սննդի խաչաձև աղտոտման մտահոգությամբ։ Կան հեղինակներ, ովքեր առաջարկում են բժիշկներին գնահատել չբացահայտված ցելիակիայի առկայությունը սնման խանգարումներ ունեցող բոլոր մարդկանց մոտ, հատկապես, եթե նրանք ներկայացնում են որևէ աղեստամոքսային ախտանիշ (օրինակ՝ ախորժակի նվազում, որովայնային ցավ, վքնածություն, ձգվածություն, փսխում, փորլուծություն կամ փորկապություն), քաշի կորուստ, աճի խանգարում, ինչպես նաև հարցում կատարել ցելիակիա ունեցող հիվանդների մոտ մարմնի զանգվածի կամ ձևի հետ կապված մտահոգությունների, քաշի վերահսկման համար սննդակարգ պահելու կամ փսխմանը դիմելու մասին, գնահատել սնման խանգարումների հնարավոր առկայությունը[92], հատկապես կանանց մոտ[93]։

Շրջակա միջավայրի ազդեցություններ

խմբագրել

Երեխայի նկատմամբ վատ վերաբերմունք

խմբագրել

Երեխայի նկատմամբ դաժան վերաբերմունքը, որը ներառում է ֆիզիկական, հոգեբանական և սեռական ոլորտները, ինչպես նաև անտեսումն ու արհամարհանքը մոտավորապես եռապատկում են սնման խանգարումների վտանգը[94]։ Սեռական բռնությունը գրեթե կրկնապատկում է բուլիմիայի ռիսկը, մինչդեռ անորեքսիայի հետ կապը պարզորոշ չէ[94]։

Հասարակական մեկուսացում

խմբագրել

Հասարակական մեկուսացումը կորստաբեր ազդեցություն ունի անհատի ֆիզիկական և հուզական բարօրության վրա։ Նրանք, ովքեր մեկուսացած են հասարակությունից, ունեն մահացության ավելի բարձր ցուցանիշ՝ ի համեմատ հասարակական փոխհարաբերություններ հաստատած անձանց։ Ազդեցությունը մահացության վրա զգալիորեն ավելի բարձր է այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն նախապես գոյություն ունեցող բժշկական կամ հոգեբուժական ախտաբանական վիճակներ․ այս դեպքում դիտվել են առավելապես սրտի պսակային (կորոնար) հիվանդության դեպքեր։ «Հասարակական մեկուսացման հետ կապված ռիսկն իր մեծությամբ համեմատելի է ծխելու և այլ կենսաբժշկական և հոգեհասարակական ռիսկի գործոնների հետ» (Բրումմետ և այլք)։

Հասարակական մեկուսացումը կարող է լինել սթրեսածին, ընկճող և տագնապահարույց։ Փորձելով բարելավել այս սթրեսային զգացողությունները՝ անձը կարող է տարվել հուզական (զգայական) շատակերությամբ, որի դեպքում սնունդը ծառայում է որպես հարմարավետության աղբյուր։ Հասարակական մեկուսացման միայնությունը և մշտական սթրեսային ազդակները դիտվում են նաև որպես գերսնման առաջացման գործոններ[7][95][96][97]։

Ուոլլերը, Կեններլին և Օհանյանը (2007 թվական) վիճաբանում են այն հարցի շուրջը, որ և գերսնման/փսխման, և սահմանափակման խանգարումները հույզերը ճնշելու մարտավարություններ են, պարզապես օգտագործվում են տարբեր ժամանակահատվածներում։ Օրինակ, սահմանափակումը կիրառվում է որևէ հուզական ակտիվություն կանխելու համար, մինչդեռ գերսնում/փսխում դիտվում է, երբ հույզերն արդեն իսկ ակտիվացված են[9]։

Ծնողների ազդեցություն

խմբագրել

Ծնողների ազդեցությունը երեխաների մոտ սնման խանգարումների զարգացման բնորոշ բաղադրիչ է։ Այս ազդեցությունը դրսևորվում և ձևավորվում է մի շարք գործոնների բազմազանությամբ, ինչպիսիք են ընտանեկան գենետիկական նախատրամադրվածությունը, սննդակարգի ընտրությունը՝ թելադրված մշակութային կամ ազգային նախապատվություններով, ծնողների մարմնակազմվածքը և սնման վարքագիծը, իրենց երեխաների սնման վարքագծում նրանց ներգրավվածության և ակնկալիքների աստիճանը, ինչպես նաև ծնող-երեխա միջանձնային հարաբերությունը։ Այս ամենը դեր է խաղում՝ ի լրումն ընդհանուր ընտանեկան հոգեհասարակական մթնոլորտին և կերակրման կայուն միջավայրի առկայությանը կամ բացակայությանը։ Հաստատված է, որ ոչ բարեխիղճ ծնողական վարքագիծը կարևոր դեր ունի սնման խանգարումների զարգացման հարցում։ Ինչ վերաբերում է ծնողական ազդեցության ավելի նուրբ կողմերին, ապա ցույց է տրված, որ սնման սովորույթները հաստատվում են վաղ մանկության շրջանում, և դեռևս երկու տարեկան հասակում երեխաներին պետք է թույլ տրվի ինքնուրույն որոշել, թե երբ են իրենք հագեցած։ Հայտնաբերված է հստակ կապ գիրության և ծնողական ճնշման միջև, որ երեխան ավելի շատ ուտի։

Ապացուցված է, որ սննդակարգին առնչվող հարկադրանքն անարդյունավետ է երեխայի սնման վարքագիծը վերահսկելու համար։ Հակառակը, հոգատարությունը, սերը և ուշադրությունը դրական են ազդում երեխայի քմահաճության վրա, և ավելի բազմազան սննդակարգն ընդունելի է դառնում նրանց համար[10][11][12][13][15][98]։

Ադամսը և Քրեյնը (1980 թվական) ցույց են տվել, որ ծնողների վրա ազդում են կարծրատիպերը, որոնք որոշում են նրանց կողմից իրենց երեխայի մարմնի ընկալումը։ Այս բացասական կարծրատիպերն ազդում են նաև երեխայի կողմից իր մարմնի ընկալման և ինքնաբավության վրա[16]։ Հիլդա Բրուքը, ով առաջամարտիկ է սնման խանգարումների ուսումնասիրության ոլորտում, պնդում է, որ նյարդային անորեքսիան հաճախ ի հայտ է գալիս այն աղջիկների մոտ, որ գերազանց են սովորում, հնազանդ են և մշտապես փորձում են գոհացնել իրենց ծնողներին։ Նրանց ծնողները գերվերահսկման հակում ունեն և թերանում են իրենց երեխաների հույզերի արտահայտումը քաջալերելու հարցում՝ խոչընդոտելով իրենց դուստրերի կողմից սեփական զգացմունքներն ու ցանկություններն ընդունելուն։ Այսպիսի իշխող ընտանիքներում անգամ չափահաս կանայք հնարավորություն չունեն անկախ լինել, թեպետ գիտակցում են դրա անհրաժեշտությունը, ինչը հաճախ հանգեցնում է ապստամբության և դիմադրության։ Սննդի ընդունման վերահսկումը կարող է օգնել նրանց՝ տալով կառավարելու և վերահսկելու զգացում[99]։

Հասակակիցների կողմից ճնշում

խմբագրել

Բազմազան հետազոտություններում, ինչպիսին է ՄակՆայթի հետազոտողների կողմից իրականացված ուսումնասիրությունը, հասակակիցների ճնշումը հաստատված է որպես դեռահասության և վաղ երտասարդության տարիքում մարմնակազմվածքի մասին մտահոգությունների և սնման նկատմամբ վերաբերմունքի ձևավորմանը նշանակալիորեն նպաստող հանգամանք։

Էլեոնոր Մաքին և համահեղինակ Աննեթ լա Գրեկան (Մայամիի համալսարան) ուսումնասիրել են Ֆլորիդայի ավագ դպրոցի 236 դեռահաս աղջիկների։ «Դեռահաս աղջիկների մտահոգություններն իրենց քաշի, այլոց կողմից իրենց ընկալման և այն մասին, որ հասակակիցներն ակնկալում են իրենց նիհար տեսնել, նշանակալիորեն կապված են քաշը վերահսկող վարքագծի հետ», - ասում է Էլեոնար Մաքին (Երեխաների ազգային բժշկական կենտրոն Վաշինգտոնում), ով «Նրանք իրապես կարևոր են» հոդվածի հեղինակն է։

Հետազոտություններից մեկի համաձայն, 9 և 10 տարեկան աղջիկների 40% արդեն իսկ փորձում են քաշ կորցնել[18]։ Այսպիսի վարքագծի վրա իր ազդեցությունն է ունենում հասակակիցների պահվածքը․ հատուկ սննդակարգ պահպանող դեռահասների մեծամասնությունը նշում է, որ իրենց ընկերները ևս հետևում են հատուկ սննդակարգի։ Դեռահասների կողմից կատարվող ընտրությունները նշանակալիորեն կապված են այն ընկերների թվաքանակի հետ, ովքեր փորձում են նիհարել կամ իրենց են ստիպում հետևել սննդակարգի[19][20][21][22]։

Ընտրյալ մարզիկների մոտ դիտվում է սնման խանգարումների բարձր հաճախականություն։ Կին մարզիկները, ինչպիսիք են մարմնամարզիկները, բալետի պարուհիները, սուզորդները և այլք, գտնվում են առավելագույն ռիսկի գոտում։ 13-30 տարեկան տարիքային խմբում կանայք ավելի հակված են սնման խանգարումների զարգացմանը, քան տղամարդիկ։ Տղամարդիկ կազմում են նրանց 0-15%[23]։

Մշակութային ճնշում

խմբագրել

Հատկապես արևմտյան հասարակությունում առկա է նիհարությունը խրախուսող լայն տարածում գտած մշակութային շեշտադրում։ Երեխայի՝ ԶԼՄ-ների կողմից ներկայացվող կատարյալ մարմինն ունենալուն միտված արտաքին ճնշման ըմբռնումը կանխորոշում է երեխայի դժգոհությունն իր մարմնակազմվածքից, մարմնի ձևախեղման խանգարումը և սնման խանգարումը[24]։ «Մշակութային ճնշումը կանանց և տղամարդկանց վրա, որը դրդում է «կատարյալ» լինել, սնման խանգարումների զարգացման համար կարևոր նախատրամադրող գործոն է»[25][100]։ Ավելին, երբ տարբեր ռասաներին պատկանող կանայք կառուցում են իրենց ինքնագնահատականը մշակութայնորեն կատարյալ համարվող մարմնի հետ համեմատության հիման վրա, սնման խանգարումների հաճախականությունը բարձրանում է[27]։ Սնման խանգարումները ներկայումս լայն տարածում են գտնում նաև ոչ Արևմտյան երկրներում, որտեղ նիհար լինելը չի համարվում կատարելություն․ սա ցույց է տալիս, որ հասարակական և մշակութային ճնշումները սնման խանգարումների միակ պատճառը չեն[28]։ Ոչ Արևմտյան երկրներում կատարված դիտարկումներն անորեքսիայի վերաբերյալ մատնանշում են, որ խանգարումը «մշակութակապակցված» չէ, ինչպես նախկինում ընդունված էր մտածել[101]։ Այնուհանդերձ, բուլիմիայի հաճախականության ուսումնասիրությունները ենթադրում են, որ այն կարող է պայմանավորված լինել մշակութային ազդեցությամբ։ Ոչ Արևմտյան երկրներում բուլիմիան ավելի քիչ տարածում ունի, քան անորեքսիան, բայց երկրները, որտեղ այն դիտվում է, հավանաբար կամ անկասկած, ենթարկվել են Արևմտյան մշակույթի և գաղափարախոսության ազդեցությանը[30]։

Հասարակական-տնտեսական կարգավիճակը (ՀՏԿ) դիտվում է որպես ռիսկի գործոն սնման խանգարումների համար՝ ենթադրելով, որ լայն հնարավորությունների տիրապետելը թույլ է տալիս ընտրել համապատասխան սննդակարգ և նվազեցնել մարմնի զանգվածը[31]։ Որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել փոխկապակցվածություն սեփական մարմնակազմվածքից ունեցած դժգոհության աճի և ՀՏԿ-ի աճի միջև[32]։ Այնուամենայնիվ, երբ անհատը հասնում է բարձր հասարակական-տնտեսական կարգավիճակի, այս փոխհարաբերությունը թուլանում է, իսկ որոշ դեպքերում՝ դադարում գոյություն ունենալ[101]։

Առավելապես ԶԼՄ-ներով է պայմանավորված մարդկանց կողմից սեփական անձի ընկալումը։ Անթիվ ամսագրեր և գովազդային վահանակներ պատկերում են նիհար հայտնի մարդկանց (Լինդսի Լոհան, Նիկոլ Ռիչի, Վիկտորյա Բեքհեմ, Մերի Քեյթ Օլսեն), ովքեր մեծ ուշադրության են արժանանում իրենց տեսքի շնորհիվ։ Հասարակությունը սովորեցրել է մարդկանց, որ անհրաժեշտ է ցանկացած գնով հասնել ընդունելության մյուսների կողմից[33]։ Դժբախտաբար, սա հանգեցրել է այն համոզմունքին, որ տվյալ շրջանակին համապատասխանելու համար պետք է խիստ որոշակի տեսք ունենալ։ Գեղեցկության մրցույթները, ինչպիսին Միսս Ամերիկա մրցույթն է, նպաստում են գեղեցիկ լինելու մասին պատկերացման ձևավորմանը, քանի որ մրցակիցները գնահատվում են որոշակի հատկանիշների հիման վրա[102]։

Ի լրումն հասարակական-տնտեսական կարգավիճակի, որը դիտարկվում է որպես մշակութային ռիսկի գործոն, պետք է նշել նաև սպորտային աշխարհը։ Մարզիկները և սնման խանգարումները հակված են քայլել ձեռք ձեռքի տված, հատկապես այն սպորտաձևերը, որոնցում քաշը մրցակցային գործոն է։ Մարմնամարզությունը, ձիավարությունը, ըմբշամարտը, բոդիբիլդինգը և պարն ընդամենը մի քանիսն են զանգված-կախյալ սպորտաձևերից։ Սնման խանգարումներն այն անհատների մոտ, ովքեր մասնակցում են մրցակցային ակտիվությունների (հատկապես կանայք), հաճախ հանգեցնում են մարմնի զանգվածի հետ կապված ֆիզիկական և կենսաբանական փոփոխությունների, որոնք հաճախ նմանվում են նախադեռահասային փուլերին։ Շատ հաճախ կանայք կորցնում են իրենց մրցակցային առավելությունը մարմնի փոփոխության հետևանքով, ինչը ստիպում է նրանց ծայրահեղ միջոցներ ձեռնարկել` պահպանելու համար իրենց ավելի երիտասարդ մարմնակազմվածքը։ Տղամարդկանց մոտ հաճախադեպ է գերսնումը, որին հաջորդում է չափից շատ մարզումը՝ կենտրոնանալով մկանային զանգվածի ավելացման, ոչ թե ճարպի կորստի վրա, սակայն նման տարվածությունը մկանային զանգվածի ավելացմամբ սնման խանգարում է ճիշտ նույնքան, որքան նիհար լինելու մոլուցքը։ Ներքոհիշյալ վիճակագրությունը, որը վերցված է Սյուզեն Նոլեն-Հոիկսեմայի գրքից (Ոչ նորմալ հոգեբանություն), ցույց է տալիս մարզիկների տոկոսը, ովքեր տառապում են սնման խանգարումներով՝ հիմնված սպորտային կատեգորիայի վրա։

  • Էսթետիկ սպորտաձևեր (պար, գեղասահք, մարմնամարզություն) - 35%
  • Զանգվածակախյալ սպորտաձևեր (ձյուդո, ըմբշամարտ) - 29%
  • Դիմացկունության սպորտաձևեր (հեծանվավազք, լող, վազք) - 20%
  • Տեխնիկական սպորտաձևեր (գոլֆ, բարձրացատկ) - 14%
  • Գնդակով խաղեր (վոլեյբոլ, ֆուտբոլ) - 12%

Թեպետ այս մարզիկների մեծամասնության մոտ սնման խանգարումները զարգանում են իրենց մրցակցային առավելությունը պահելու համար, մյուսներն իրենց քաշը և կառուցվածքը պահպանում են մարզումների շնորհիվ։ Սա նույնքան լուրջ է, որքան սննդի ընդունման սահմանափակումը հանուն մրցությունների։ Թեպետև ապացույցները հստակ չեն, թե որ պահից սկսած են մարզիկները ձեռք բերում սնման խանգարումներ, հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ անկախ մրցակցության մակարդակից` բոլոր մարզիկները ենթակա են սնման խանգարումների զարգացման ավելի բարձր ռիսկի, քան ոչ մարզիկները, հատկապես այնպիսի սպորտաձևերում, որտեղ նիհար լինելը մրցակցային գործոն է[35]։

Համասեռամոլների շրջանում ևս արհայտված է հասարակական ճնշման դերը։ Համասեռամոլ տղամարդիկ ենթակա են սնման խանգարումների ախտանիշների զարգացման ավելի բարձր ռիսկի։ Գեյ-մշակույթում զարգացած մկանունք ունենալը տալիս է ինչպես հասարակական, այնպես էլ սեռական գրավչության առավելություն, բացի այդ` ուժ և իշխանություն։ Այն ճնշումներն ու գաղափարները, որ համասեռամոլ տղամարդը ցանկանում է ունենալ բարեկազմ կողակից, կարող են հանգեցնել սնման խանգարումների։ Որքան բարձր է սնման խանգարումների ախտանիշների արտահայտումը, այնքան մեծ է մտահոգությունը, թե մյուսներն իրենց ինչպես են ընկալում, ինչպես նաև ավելի հաճախակի և ծանրաբեռնված են մարզումները[103]։ Սեփական մարմնից ունեցած դժգոհությունը կապված է նաև արտաքին ճնշման հետ, որը դրդում է մարզվել, ինչպես նաև այն հանգամանքի, որ տարիքի հետ մարմնակազմվածքը կորցնում է նախկին գրավչությունը։ Այնուամենայնիվ, բարեկազմ և զարգացած մկանային զանգվածով մարմինն ունենալն ավելի բնորոշ է երիտասարդ համասեռամոլ տղամարդկանց[103][104]։

Կարևոր է հասկանալ այն սահմանափակումներն ու խնդիրները, որոնք առկա են մշակույթի, ազգային պատկանելության և ՀՏԿ-ի դերն ուսումնասիրող տարբեր հետազոտությունների ժամանակ։ Միջմշակութային ուսումնասիրություններից շատերը կիրառում են ԱՎՁ-IV-ի սահմանումները, որոնք քննադատվում են Արևմտյան մշակույթի առանձնահատկություններն արտացոլելու համար։

Հետևաբար, հարցադրումներն ու գնահատականները կարող են չհայտնաբերել սնման խանգարումների հետ կապված մշակութային տարբերությունները։ Սակավաթիվ հետազոտություներ փորձել են պարզել Արևմտյան մշակույթի անմիջական ազդեցությանը ենթարկված շրջաններում մարդկանց կողմից այդ մշակույթի ընդունման կամ ավանդական արժեքների պահպանման հակվածությունն ու ցուցանիշները։ Եվ վերջապես, սնման խանգարումների և մարմնակազմվածքի ընկալման խախտումների միջմշակութային հետազոտությունների մեծամասնությունն իրականացվել է Արևմտյան ազգերի շրջանում, ոչ թե հետազոտվող երկրներում կամ շրջաներում[38]։

Թեպետ շատ ազդեցություններ են որոշում, թե անհատն իր մարմնակազվածքն ինչպես է ընկալում և փոխակերպում, ԶԼՄ-ները հիմնական դեր են խաղում այս հարցում։ Ծնողների ազդեցությունը, հասակակիցների կարծիքը և սեփական արդյունավետության ու կարողությունների մասին ունեցած գաղափարները ևս ազդում են անհատի ինքնաընկալման վրա։ Սնման խանգարումների խնդիրն աշխարհասփյուռ է, և չնայած նրան, որ կանայք ավելի հակված են նման խանգարումների զարգացմանը, այն ախտահարում է երկու սեռերին էլ (Շվիցեր 2012 թվական)։

ԶԼՄ-ներն ազդում են սնման խանգարումների վրա թե՛ դրական, թե՛ բացասական լույսի ներքո դրանք ներկայացնելիս։ Հետևապես, նրանք ունեն զգուշություն դրսևորելու պատասխանատվություն, երբ խթանում են կատարելությունն արտացոլող պատկերների առաջխաղացումը, որոնց հասնելու ձգտման արդյունքում շատ մարդկանց մոտ զարգանում են սնման խանգարումներ[39]։

Փորձելով որոշակիորեն ազդել նորաձևության աշխարհում առկա անառողջ իրավիճակի վրա, Ֆրանսիայում 2015 թվականին ընդունվեց օրենք, ըստ որի` մոդելները պետք է բժշկի կողմից առողջ համարվեն, որպեսզի կարողանան մասնակցել նորաձևության ցուցադրությունների։ Օրենքը պահանջում է նաև, որ ամսագրերի նկարները համապատասխանեն իրականությանը[40]։

Հատկապես Արևմտյան կիսագնդում առկա է հստակ կապ սոցիալական ցանցերում «բարեկազմ իդեալի» տարածվածության, սեփական մարմնից ունեցած դժգոհության և սնման խանգարումների միջև[105]։ Նոր հետազոտությունը հաստատում է սոցիալական ցանցերում աղավաղված պատկերների տարածման «միջազգայնացումը», ինչպես նաև բացասական համեմատությունների առկայությունը չափահաս երիտասարդ կանանց շրջանում[106]։ Հետազոտությունների մեծամասնությունն անցկացվել է ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում, Ավստրալիայում, որտեղ բարեկազմ իդեալը և կատարյալ մարմին ունենալու ձգտումը լայն տարածում ունեն կանանց շրջանում[106]։

Ի լրումն լրատվամիջոցների ազդեցությանը, կան նաև սնման խանգարումների տարածմանը նպաստող տարբեր հարթակներ (անձնական բլոգ, Թվիթեր և այլն), որտեղ անորեքսիան խրախուսող համայնքը դիտարկում է սնման խանգարումը որպես ապրելակերպ` շարունակաբար տեղադրելով հյուծված մարմինների նկարներ և նիհար մնալու գաղտնիքներ։ #proana հեշտեգը այս համայնքի արտադրանքն է[43], ինչպես նաև մարմնի զանգվածի նվազումը խրախուսող նկարները` նշելով «նիհարաշնչանք» (“thinspiration”): Հասարակական համեմատության տեսության համաձայն` երիտասարդ կանայք հակում ունեն համեմատել իրենց արտաքին տեսքը այլոց հետ, ինչը կարող է հանգեցնել սեփական մարմնի բացասական ընկալման և սնման վարքագծի փոփոխության, որը կարող է զարգանալ` դառնալով խանգարված սնման վարքագիծ[44]։

Երբ առանձին մարմնամասեր մեկուսացվում են և ցուցադրվում լրատվամիջոցներում որպես դիտարկման առարկաներ, սա կոչվում է առարկայականացում. կանանց վրա ազդում է առավելապես հենց այս երևույթը։ Այս դեպքում կանայք գնահատում են իրենց մարմնի մասերը որպես գովասանքի և այլոց հաճույք պատճառելու միջոց։ Առկա է նշանակալի կապ ինքնառարկայականացման, սեփական մարմնից դժգոհության և խանգարված սնման միջև, քանի որ գեղեցկության մասին պատկերացումը վերափոխվում է ԶԼՄ-ների միջոցով[105]։

Մեխանիզմներ

խմբագրել
  • Կենսաքիմիական. սնման վարքագիծը համակարգային գործընթաց է, որը վերահսկվում է նյարդաներզատական (նեյրոէնդոկրրին) համակարգի կողմից։ Վերջինիս գլխավոր բաղադրիչը Ենթատեսաթումբ-մակուղեղ-մակերիկամային (հիպոթալամուս-հիպոֆիզ-ադրենալային) առանցքն է (ԵՄՄ առանցք)։ Այս առանցքում առկա կարգավորման խանգարումները կապակցված են սնման խանգարումների հետ[107][108]։ Այդպիսի խանգարումներին են պատկանում որոշակի նեյրոտրանսմիտորների, հորմոնների[109] կամ նեյրոպեպտիդների[110] և ամինոացիդների (օրինակ` հոմոցիստների, որի մակարդակի բարձրացումը բնորոշ է անորեքսիային և բուլիմիային ճիշտ այնպես, ինչպես ընկճախտին) արտադրության, քանակի և փոխանցման ապակարգավորումները[111]։
  • Սերոտոնին. ընկճախտում ներգրավված նեյրոտրանսմիտոր, որն ունի արգելակող ազդեցություն սնման վարքագծի վրա[112][113][114][115][116]։
  • Նորէպինեֆրինը և՛ նեյրոտրանսմիտոր է, և՛ հորմոն. երկու ազդեցություններում դիտվող անկանոնություններն էլ կարող են բացասաբար ազդել սնման վարքագծի վրա[117][118]։
  • Դոպամին. ի հավելումն նորէպինեֆրինի և էպինեֆրինի նախորդը լինելուն` այն նաև նեյրոտրանսմիտոր է, որը կարգավորում է սննդի օգտավետությունը[119][120]։
  • Նեյրոպեպտիդ Y. հորմոն, որը խթանում է սնման գործընթացը և նվազեցնում նյութափոխանակության արագությունը[121]։ Նեյրոպեպտիդ Y-ի մակարդակն արյան մեջ բարձրացած է նյարդային անորեքսիա ունեցող հիվանդների մոտ, և հետազոտությունները ցույց են տվել, որ այս հորմոնի ներարկումը սննդի ընդունման սահմանափակմամբ առնետների ուղեղի մեջ ավելացնում է ժամանակը, որը նրանք անցկացնում են անիվի վրա վազելիս։ Հորմոնը խթանում է սննդի ընդունումն առողջ մարդկանց մոտ, սակայն սովահարության պայմաններում այն բարձրացնում է ակտիվության մակարդակը` միգուցե սնունդ հայթայթելու հնարավորությունը մեծացնելու համար[121]։ Նեյրոպեպտիդ Y-ի բարձր մակարդակը սնման խանգարումներ ունեցող հիվանդների արյան մեջ կարող է որոշակիորեն բացատրել ծայրահեղ գերծանրաբեռնման դեպքերը նյարդային անորեքսիա ունեցող հիվանդների մեծամասնության մոտ։
  • Լեպտին և գրելին. լեպտինը հիմնականում օրգանիզմի ճարպային բջիջների կողմից արտադրվող հորմոն է, որն արգելակող ազդեցություն ունի ախորժակի վրա` առաջացնելով հագեցման զգացողություն։ Գրելինն ախորժակը խթանող հորմոն է, որն արտադրվում է ստամոքսում և բարակ աղիքի վերին հատվածում։ Այս երկու հորմոնների շրջանառող և պարբերաբար փոփոխվող մակարդակները մարմնի զանգվածի վերահսկման կարևոր գործոններն են։ Թեպետ հաճախ այս հորմոնները կապակցվում են գիրության հետ, այնուհանդերձ երկուսն էլ իրենց համապատասխան հետևանքներով ներգրավված են նյարդային անորեքսիայի և բուլիմիայի ախտաֆիզիոլոգիայում[122]։ Լեպտինը կարող է օգտագործվել նաև տարբերակելու համար կառուցվածքային նիհարությամբ առողջ մարդուն նյարդային անորեքսիա ունեցող անհատից[47][123]։
  • Աղիքային բակտերիաներ և իմունային համակարգ. ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ նյարդային անորեքսիա և բուլիմիա ունեցող հիվանդների մեծամասնության մոտ դիտվում է աուտոհակամարմինների մակարդակի բարձրացում, որոնք ազդում են ախորժակի վերահսկումը և սթրեսային պատասխանը կարգավորող հորմոնների և նեյրոպեպտիդների վրա։ Կարող է լինել ուղիղ համեմատական կապ աուտոհակամարմինների մակարդակի և հոգեբանական առանձնահատկությունների միջև[124][125]։
  • Վարակ (ինֆեկցիա). ՄԱՆԽԿՍ (PANDAS), որը հապավումն է հետևյալի. Մանկական աուտոիմուն նյարդահոգեկան խանգարումներ` կապված ստրեպտոկոկային ինֆեկցիաների հետ։ ՄԱՆԽԿՍ ունեցող երեխաներն ունենում են օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում (կպչուն-սևեռուն խանգարում) և/կամ տիկ խանգարումներ, ինչպիսին է Տուրետի համախտանիշը։ Կա հավանականություն, որ ՄԱՆԽԿՍ որոշ դեպքերում կարող է խթանիչ գործոն լինել նյարդային անորեքսիայի զարգացման համար[126]։
  • Ախտահարումներ. ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ աջ ճակատային բլթի կամ քունքային բլթի ախտահարումները կարող են առաջացնել սնման խանգարումների ախտաբանական ախտանիշներ[127][128][129]։
  • Ուռուցքներ. ուղեղի տարբեր շրջաններում առկա ուռուցքները ներգրավված են եղել ոչ նորմալ սնման սովորույթների զարգացման գործընթացում[130][131][132][133][134]։
  • Ուղեղի կրակալում. ուսումնասիրություններից մեկը լուսաբանում է դեպք, որում աջ տեսաթմբի նախորդող կրակալումը կարող է նպաստած լինել նյարդային անորեքսիայի զարգացմանը[135]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 American Psychiatry Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington: American Psychiatric Publishing. էջեր 329–354. ISBN 978-0-89042-555-8.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 «What are Eating Disorders?». NIMH. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 24-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Rikani, AA; Choudhry, Z; Choudhry, AM; Ikram, H; Asghar, MW; Kajal, D; Waheed, A; Mobassarah, NJ (October 2013). «A critique of the literature on etiology of eating disorders». Annals of Neurosciences. 20 (4): 157–61. doi:10.5214/ans.0972.7531.200409. PMC 4117136. PMID 25206042.
  4. ↑ Arcelus, J; Witcomb, GL; Mitchell, A (March 2014). «Prevalence of eating disorders amongst dancers: a systemic review and meta-analysis». European Eating Disorders Review. 22 (2): 92–101. doi:10.1002/erv.2271. PMID 24277724.
  5. ↑ Chen, L; Murad, MH; Paras, ML; Colbenson, KM; Sattler, AL; Goranson, EN; Elamin, MB; Seime, RJ; Shinozaki, G; Prokop, LJ; Zirakzadeh, A (July 2010). «Sexual Abuse and Lifetime Diagnosis of Psychiatric Disorders: Systematic Review and Meta-analysis». Mayo Clinic Proceedings. 85 (7): 618–629. doi:10.4065/mcp.2009.0583. PMC 2894717. PMID 20458101.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Smink, FR; van Hoeken, D; Hoek, HW (November 2013). «Epidemiology, course, and outcome of eating disorders». Current Opinion in Psychiatry. 26 (6): 543–8. doi:10.1097/yco.0b013e328365a24f. PMID 24060914.
  7. ↑ 7,0 7,1 Esplen, MJ; Garfinkel, P; Gallop, R (2000). «Relationship between self-soothing, aloneness, and evocative memory in bulimia nervosa». The International Journal of Eating Disorders. 27 (1): 96–100. doi:10.1002/(SICI)1098-108X(200001)27:1<96::AID-EAT11>3.0.CO;2-S. PMID 10590454.
  8. ↑ American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5 ed.). Washington, D.C.: American Psychiatric Publishing. ISBN 978-0-89042-555-8.
  9. ↑ 9,0 9,1 Fox, John (July 2009). «Eating Disorders and Emotions». Clinical Psychology & Psychotherapy. 16 (237–239): 237–239. doi:10.1002/cpp.625. PMID 19639648.
  10. ↑ 10,0 10,1 Johnson, JG; Cohen, P; Kasen, S; Brook, JS (2002). «Childhood adversities associated with risk for eating disorders or weight problems during adolescence or early adulthood». The American Journal of Psychiatry. 159 (3): 394–400. doi:10.1176/appi.ajp.159.3.394. PMID 11870002.
  11. ↑ 11,0 11,1 Klesges, RC; Coates, TJ; Brown, G; Sturgeon-Tillisch, J; Moldenhauer-Klesges, LM (1983). «Parental influences on children's eating behavior and relative weight». Journal of Applied Behavior Analysis. 16 (4): 371–8. doi:10.1901/jaba.1983.16-371. PMC 1307898. PMID 6654769.
  12. ↑ 12,0 12,1 Galloway, AT; Fiorito, L; Lee, Y; Birch, LL (2005). «Parental Pressure, Dietary Patterns, and Weight Status among Girls Who Are "Picky Eaters"». Journal of the American Dietetic Association. 105 (4): 541–8. doi:10.1016/j.jada.2005.01.029. PMC 2530930. PMID 15800554.
  13. ↑ 13,0 13,1 Jones, C; Harris, G; Leung, N (2005). «Parental rearing behaviours and eating disorders: the moderating role of core beliefs». Eating Behaviors. 6 (4): 355–64. doi:10.1016/j.eatbeh.2005.05.002. PMID 16257809.
  14. ↑ 14,0 14,1 Thompson, S.B.N. "Eating disorders: a guide for health professionals." London: Chapman & Hall 1993."
  15. ↑ 15,0 15,1 Savage, JS; Fisher, JO; Birch, LL (2007). «Parental Influence on Eating Behavior: Conception to Adolescence». The Journal of Law, Medicine & Ethics : A Journal of the American Society of Law, Medicine & Ethics. 35 (1): 22–34. doi:10.1111/j.1748-720X.2007.00111.x. PMC 2531152. PMID 17341215.
  16. ↑ 16,0 16,1 Adams, Gerald R.; Crane, Paul (1980). «An Assessment of Parents' and Teachers' Expectations of Preschool Children's Social Preference for Attractive or Unattractive Children and Adults». Child Development. 51 (1): 224–231. doi:10.2307/1129610. JSTOR 1129610.
  17. ↑ 17,0 17,1 «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  18. ↑ 18,0 18,1 Schreiber, GB; Robins, M; Striegel-Moore, R; Obarzanek, E (1996). «Weight modification efforts reported by black and white preadolescent girls: National Heart, Lung, and Blood Institute Growth and Health Study». Pediatrics. 98 (1): 63–70. PMID 8668414.
  19. ↑ 19,0 19,1 Page, RM; Suwanteerangkul, J (2007). «Dieting among Thai adolescents: having friends who diet and pressure to diet». Eating and Weight Disorders : EWD. 12 (3): 114–24. doi:10.1007/bf03327638. PMID 17984635.
  20. ↑ 20,0 20,1 McKnight, Investigators (2003). «Risk factors for the onset of eating disorders in adolescent girls: results of the McKnight longitudinal risk factor study». The American Journal of Psychiatry. 160 (2): 248–54. doi:10.1176/ajp.160.2.248. PMID 12562570.
  21. ↑ 21,0 21,1 Paxton, SJ; Schutz, HK; Wertheim, EH; Muir, SL (1999). «Friendship clique and peer influences on body image concerns, dietary restraint, extreme weight-loss behaviors, and binge eating in adolescent girls». Journal of Abnormal Psychology. 108 (2): 255–66. doi:10.1037/0021-843X.108.2.255. PMID 10369035.
  22. ↑ 22,0 22,1 Rukavina, T; Pokrajac-Bulian, A (2006). «Thin-ideal internalization, body dissatisfaction and symptoms of eating disorders in Croatian adolescent girls». Eating and Weight Disorders : EWD. 11 (1): 31–7. doi:10.1007/bf03327741. PMID 16801743.
  23. ↑ 23,0 23,1 [ Nolen-Hoeksema, Susan (2014). (Ab)normal psychology. New York, NY: McGraw Hill. p. 323. 978-0-07-803538-8.
  24. ↑ 24,0 24,1 Knauss, Christine; Paxton, Susan J.; Alsaker, Françoise D. (2007). «Relationships amongst body dissatisfaction, internalisation of the media body ideal and perceived pressure from media in adolescent girls and boys». Body Image. 4 (4): 353–360. doi:10.1016/j.bodyim.2007.06.007. PMID 18089281.
  25. ↑ 25,0 25,1 Garner, DM; Garfinkel, PE (2009). «Socio-cultural factors in the development of anorexia nervosa». Psychological Medicine. 10 (4): 647–56. doi:10.1017/S0033291700054945. PMID 7208724.
  26. ↑ Regard, M; Landis, T (1997). «"Gourmand syndrome": Eating passion associated with right anterior lesions». Neurology. 48 (5): 1185–90. doi:10.1212/wnl.48.5.1185. PMID 9153440.
  27. ↑ 27,0 27,1 Jung, J; Lennon, SJ (2003). «Body Image, Appearance Self-Schema, and Media Images». Family and Consumer Sciences Research Journal. 32: 27–51. doi:10.1177/1077727X03255900.
  28. ↑ 28,0 28,1 Simpson, KJ (2002). «Anorexia nervosa and culture». Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing. 9 (1): 65–71. doi:10.1046/j.1351-0126.2001.00443.x. PMID 11896858.
  29. ↑ Addolorato, G; Taranto, C; Capristo, E; Gasbarrini, G (1998). «A case of marked cerebellar atrophy in a woman with anorexia nervosa and cerebral atrophy and a review of the literature». The International Journal of Eating Disorders. 24 (4): 443–7. doi:10.1002/(SICI)1098-108X(199812)24:4<443::AID-EAT13>3.0.CO;2-4. PMID 9813771.
  30. ↑ 30,0 30,1 Keel, PK; Klump, KL (2003). «Are eating disorders culture-bound syndromes? Implications for conceptualizing their etiology». Psychological Bulletin. 129 (5): 747–69. CiteSeerX 10.1.1.524.4493. doi:10.1037/0033-2909.129.5.747. PMID 12956542.
  31. ↑ 31,0 31,1 Nevonen, L; Norring, C (2004). «Socio-economic variables and eating disorders: A comparison between patients and normal controls». Eating and Weight Disorders. 9 (4): 279–84. doi:10.1007/BF03325082. PMID 15844400.
  32. ↑ 32,0 32,1 Polivy, J; Herman, CP (2002). «Causes of eating disorders». Annual Review of Psychology. 53: 187–213. doi:10.1146/annurev.psych.53.100901.135103. PMID 11752484.
  33. ↑ 33,0 33,1 Essick, Ellen (2006). «Eating Disorders and Sexuality». In Steinberg, Shirley R.; Parmar, Priya; Richard, Birgit (eds.). Contemporary Youth Culture: An International Encyclopedia. Greenwood. էջեր 276–80. ISBN 978-0-313-33729-1.
  34. ↑ 34,0 34,1 Treasure, J; Claudino, AM; Zucker, N (2010). «Eating disorders». The Lancet. 375 (9714): 583–93. doi:10.1016/S0140-6736(09)61748-7. PMID 19931176.
  35. ↑ 35,0 35,1 Nolen-Hoeksema, Susan (2014). abnormal psychology (6th ed.). New York: McGraw-Hill Education. էջեր 353–354. ISBN 978-0-07-803538-8.
  36. ↑ Naessén, S; Carlström, K; Garoff, L; Glant, R; Hirschberg, AL (2006). «Polycystic ovary syndrome in bulimic women—an evaluation based on the new diagnostic criteria». Gynecological Endocrinology. 22 (7): 388–94. doi:10.1080/09513590600847421. PMID 16864149.
  37. ↑ McCluskey, S; Evans, C; Lacey, JH; Pearce, JM; Jacobs, H (1991). «Polycystic ovary syndrome and bulimia». Fertility and Sterility. 55 (2): 287–91. doi:10.1016/S0015-0282(16)54117-X. PMID 1991526.
  38. ↑ 38,0 38,1 Mash, Eric Jay; Wolfe, David Allen (2010). «Eating Disorders and Related Conditions». Abnormal Child Psychology. Belmont, CA: Wadsworth: Cengage Learning. էջեր 415–26. ISBN 978-0-495-50627-0.
  39. ↑ 39,0 39,1 Schwitzer, AM (2012). «Diagnosing, Conceptualizing, and Treating Eating Disorders Not Otherwise Specified: A Comprehensive Practice Model». Journal of Counseling & Development. 90 (3): 281–9. doi:10.1002/j.1556-6676.2012.00036.x.
  40. ↑ 40,0 40,1 Kim Willsher, Models in France must provide doctor's note to work Արխիվացված 2016-12-26 Wayback Machine, The Guardian, 18 December.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 Romanos, GE; Javed, F; Romanos, EB; Williams, RC (October 2012). «Oro-facial manifestations in patients with eating disorders». Appetite. 59 (2): 499–504. doi:10.1016/j.appet.2012.06.016. PMID 22750232.
  42. ↑ Gailey, J (2009). «Starving is the most fun a girl can have: The Pro-Ana subculture as edgework». Critical Criminology. 17 (2): 93–108. doi:10.1007/s10612-009-9074-z.
  43. ↑ 43,0 43,1 Arseniev-Koehler, Alina; Lee, Hedwig; McCormick, Tyler; Moreno, Megan A. (2016). «#Proana: Pro-Eating Disorder Socialization on Twitter». Journal of Adolescent Health. 58 (6): 659–664. doi:10.1016/j.jadohealth.2016.02.012. PMID 27080731.
  44. ↑ 44,0 44,1 Yu, U.-J. (2014). «Deconstructing College Students' Perceptions of Thin-Idealized Versus Nonidealized Media Images on Body Dissatisfaction and Advertising Effectiveness». Clothing and Textiles Research Journal. 32 (3): 153–169. doi:10.1177/0887302x14525850.
  45. ↑ 45,0 45,1 Ruffolo, J; Phillips, K; Menard, W; Fay, C; Weisberg, R (2006). «Comorbidity of Body Dysmorphic Disorder and Eating Disorders: Severity of Psychopathology and Body Image Disturbance». The International Journal of Eating Disorders. 39 (1): 11–19. doi:10.1002/eat.20219. PMID 16254870.
  46. ↑ 46,0 46,1 Grant, JE; Kim, SW; Eckert, ED (November 2002). «Body dysmorphic disorder in patients with anorexia nervosa: prevalence, clinical features, and delusionality of body image». The International Journal of Eating Disorders. 32 (3): 291–300. doi:10.1002/eat.10091. PMID 12210643.
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 Bulick, C; Hebebrand, J; Keski-Rahkonen, A; Klump, K; Reichborn, T; Mazzeo, SE; Wade, TD (2007). «Genetic Epidemiology, Endophenotypes, and Eating Disorder Classification». The International Journal of Eating Disorders. 40: S52–S60. doi:10.1002/eat.20398. PMID 17573683.
  48. ↑ 48,0 48,1 DeAngelis, T (2002). «A genetic link to anorexia». American Psychological Association. 33 (3): 34.
  49. ↑ 49,0 49,1 Klump, KL; Kaye, WH; Strober, M (2001). «The evolving genetic foundations of eating disorders». The Psychiatric Clinics of North America. 24 (2): 215–25. doi:10.1016/S0193-953X(05)70218-5. PMID 11416922.
  50. ↑ Jimerson, DC; Lesem, MD; Kaye, WH; Hegg, AP; Brewerton, TD (1990). «Eating disorders and depression: is there a serotonin connection?». Biological Psychiatry. 28 (5): 443–54. doi:10.1016/0006-3223(90)90412-U. PMID 2207221.
  51. ↑ 51,0 51,1 Patel, P; Wheatcroft, R; Park, R; Stein, A (2002). «The Children of Mothers With Eating Disorders». Clinical Child and Family Psychology Review. 5 (1): 1–19. doi:10.1023/A:1014524207660. PMID 11993543.
  52. ↑ Blundell, JE; Lawton, CL; Halford, JC (1995). «Serotonin, eating behavior, and fat intake». Obesity Research. 3 Suppl 4: 471S–476S. doi:10.1002/j.1550-8528.1995.tb00214.x. PMID 8697045.
  53. ↑ Kaye, WH (1997). «Anorexia nervosa, obsessional behavior, and serotonin». Psychopharmacology Bulletin. 33 (3): 335–44. PMID 9550876.
  54. ↑ Bailer, UF; Price, JC; Meltzer, CC; Mathis, CA; Frank, GK; Weissfeld, L; McConaha, CW; Henry, SE; Brooks-Achenbach, S; Barbarich, NC; Kaye, WH (2004). «Altered 5-HT(2A) receptor binding after recovery from bulimia-type anorexia nervosa: relationships to harm avoidance and drive for thinness». Neuropsychopharmacology. 29 (6): 1143–55. doi:10.1038/sj.npp.1300430. PMC 4301578. PMID 15054474.
  55. ↑ Frieling, H; Römer, KD; Scholz, S; Mittelbach, F; Wilhelm, J; De Zwaan, M; Jacoby, GE; Kornhuber, J; Hillemacher, T; Bleich, S (2010). «Epigenetic dysregulation of dopaminergic genes in eating disorders». The International Journal of Eating Disorders. 43 (7): 577–83. doi:10.1002/eat.20745. PMID 19728374.
  56. ↑ George, DT; Kaye, WH; Goldstein, DS; Brewerton, TD; Jimerson, DC (July 1990). «Altered norepinephrine regulation in bulimia: effects of pharmacological challenge with isoproterenol». Psychiatry Res. 33 (1): 1–10. doi:10.1016/0165-1781(90)90143-S. PMID 2171006.
  57. ↑ Westen, D; Harnden-Fischer, J (2001). «Personality profiles in eating disorders: rethinking the distinction between axis I and axis II». The American Journal of Psychiatry. 158 (4): 547–62. doi:10.1176/appi.ajp.158.4.547. PMID 11282688.
  58. ↑ Rosenvinge, JH; Martinussen, M; Ostensen, E (2000). «The comorbidity of eating disorders and personality disorders: a meta-analytic review of studies published between 1983 and 1998». Eating and Weight Disorders. 5 (2): 52–61. doi:10.1007/bf03327480. PMID 10941603.
  59. ↑ Kaye, WH; Bulik, CM; Thornton, L; Barbarich, N; Masters, K (2004). «Comorbidity of anxiety disorders with anorexia and bulimia nervosa». The American Journal of Psychiatry. 161 (12): 2215–21. doi:10.1176/appi.ajp.161.12.2215. PMID 15569892.
  60. ↑ Thornton, C; Russell, J (1997). «Obsessive compulsive comorbidity in the dieting disorders». The International Journal of Eating Disorders. 21 (1): 83–7. doi:10.1002/(SICI)1098-108X(199701)21:1<83::AID-EAT10>3.0.CO;2-P. PMID 8986521.
  61. ↑ Vitousek, K; Manke, F (1994). «Personality variables and disorders in anorexia nervosa and bulimia nervosa». Journal of Abnormal Psychology. 103 (1): 137–47. doi:10.1037/0021-843X.103.1.137. PMID 8040475.
  62. ↑ Braun, DL; Sunday, SR; Halmi, KA (1994). «Psychiatric comorbidity in patients with eating disorders». Psychological Medicine. 24 (4): 859–67. doi:10.1017/S0033291700028956. PMID 7892354.
  63. ↑ Spindler, A; Milos, G (2007). «Links between eating disorder symptom severity and psychiatric comorbidity». Eating Behaviors. 8 (3): 364–73. doi:10.1016/j.eatbeh.2006.11.012. PMID 17606234.
  64. ↑ Collier, R (2010). «DSM revision surrounded by controversy». Canadian Medical Association Journal. 182 (1): 16–7. doi:10.1503/cmaj.109-3108. PMC 2802599. PMID 19920166.
  65. ↑ Kutchins, H; Kirk, SA (1989). «DSM-III-R: the conflict over new psychiatric diagnoses». Health & Social Work. 14 (2): 91–101. doi:10.1093/hsw/14.2.91. PMID 2714710.
  66. ↑ Busko, Marlene. «DSM-IV Diagnostic Criteria for Eating Disorders May Be Too Stringent». Medscape. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 13-ին.
  67. ↑ Murdoch, CJ (2009 թ․ սեպտեմբերի 10). «The Politics of Disease Definition: A Summer of DSM-V Controversy in Review. Stanford Center for Law and the Biosciences». Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  68. ↑ «Psychiatry manual's secrecy criticized». Los Angeles Times. 2008 թ․ դեկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 23-ին.
  69. ↑ Casper, Regina C (1998). «Depression and eating disorders». Depression and Anxiety. 8 (Suppl 1): 96–104. doi:10.1002/(SICI)1520-6394(1998)8:1+<96::AID-DA15>3.0.CO;2-4. PMID 9809221.
  70. ↑ Winston, AP; Barnard, D; D'souza, G; Shad, A; Sherlala, K (2006). «Pineal germinoma presenting as anorexia nervosa: Case report and review of the literature». The International Journal of Eating Disorders. 39 (7): 606–8. doi:10.1002/eat.20322. PMID 17041920.
  71. ↑ Chipkevitch, E; Fernandes, AC (1993). «Hypothalamic tumor associated with atypical forms of anorexia nervosa and diencephalic syndrome». Arquivos de Neuro-Psiquiatria. 51 (2): 270–4. doi:10.1590/S0004-282X1993000200022. PMID 8274094.
  72. ↑ Rohrer, TR; Fahlbusch, R; Buchfelder, M; Dörr, HG (2006). «Craniopharyngioma in a female adolescent presenting with symptoms of anorexia nervosa». Klinische Pädiatrie. 218 (2): 67–71. doi:10.1055/s-2006-921506. PMID 16506105.
  73. ↑ Chipkevitch, E (1994). «Brain tumors and anorexia nervosa syndrome». Brain & Development. 16 (3): 175–9. doi:10.1016/0387-7604(94)90064-7. PMID 7943600.
  74. ↑ Lin, L; Liao, SC; Lee, YJ; Tseng, MC; Lee, MB (2003). «Brain tumor presenting as anorexia nervosa in a 19-year-old man». Journal of the Formosan Medical Association, Taiwan Yi Zhi. 102 (10): 737–40. PMID 14691602.
  75. ↑ Conrad, R; Wegener, I; Geiser, F; Imbierowicz, K; Liedtke, R (2008). «Nature against nurture: calcification in the right thalamus in a young man with anorexia nervosa and obsessive-compulsive personality disorder». CNS Spectrums. 13 (10): 906–10. doi:10.1017/S1092852900017016. PMID 18955946.
  76. ↑ Burke, CJ; Tannenberg, AE; Payton, DJ (1997). «Ischaemic cerebral injury, intrauterine growth retardation, and placental infarction». Developmental Medicine & Child Neurology. 39 (11): 726–30. doi:10.1111/j.1469-8749.1997.tb07373.x. PMID 9393885.
  77. ↑ Cnattingius, S; Hultman, CM; Dahl, M; Sparén, P (1999). «Very preterm birth, birth trauma, and the risk of anorexia nervosa among girls». Archives of General Psychiatry. 56 (7): 634–8. doi:10.1001/archpsyc.56.7.634. PMID 10401509.
  78. ↑ Biederman, J; Ball, SW; Monuteaux, MC; Surman, CB; Johnson, JL; Zeitlin, S (2007). «Are girls with ADHD at risk for eating disorders? Results from a controlled, five-year prospective study». Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics : JDBP. 28 (4): 302–7. doi:10.1097/DBP.0b013e3180327917. PMID 17700082.
  79. ↑ Favaro, A; Tenconi, E; Santonastaso, P (2008). «The relationship between obstetric complications and temperament in eating disorders: a mediation hypothesis». Psychosomatic Medicine. 70 (3): 372–7. doi:10.1097/PSY.0b013e318164604e. PMID 18256341.
  80. ↑ Decker, MJ; Hue, GE; Caudle, WM; Miller, GW (2003). «Episodic neonatal hypoxia evokes executive dysfunction and regionally specific alterations in markers of dopamine signaling». Neuroscience. 117 (2): 417–25. doi:10.1016/S0306-4522(02)00805-9. PMID 12614682.
  81. ↑ Decker, MJ; Rye, DB (2002). «Neonatal intermittent hypoxia impairs dopamine signaling and executive functioning». Sleep & Breathing. 6 (4): 205–10. doi:10.1007/s11325-002-0205-y. PMID 12524574.
  82. ↑ Scher, MS (2003). «Fetal and neonatal neurologic case histories: assessment of brain disorders in the context of fetal-maternal-placental disease. Part 1: Fetal neurologic consultations in the context of antepartum events and prenatal brain development». Journal of Child Neurology. 18 (2): 85–92. doi:10.1177/08830738030180020901. PMID 12693773.
  83. ↑ Podar, I; Hannus, A; Allik, J (1999). «Personality and affectivity characteristics associated with eating disorders: a comparison of eating disordered, weight-preoccupied, and normal samples». Journal of Personality Assessment. 73 (1): 133–47. doi:10.1207/S15327752JPA730109. PMID 10497805.
  84. ↑ Burke, CJ; Tannenberg, AE (1995). «Prenatal brain damage and placental infarction- an autopsy study». Developmental Medicine & Child Neurology. 37 (6): 555–62. doi:10.1111/j.1469-8749.1995.tb12042.x. PMID 7789664.
  85. ↑ Squier, M; Keeling, JW (1991). «The incidence of prenatal brain injury». Neuropathology and Applied Neurobiology. 17 (1): 29–38. doi:10.1111/j.1365-2990.1991.tb00691.x. PMID 2057048.
  86. ↑ Al Mamun, A; Lawlor, DA; Alati, R; O'Callaghan, MJ (2006). «Does maternal smoking during pregnancy have a direct effect on future offspring obesity? Evidence from a prospective birth cohort study». American Journal of Epidemiology. 164 (4): 317–25. doi:10.1093/aje/kwj209. PMID 16775040.
  87. ↑ Iidaka, T; Matsumoto, A; Ozaki, N; Suzuki, T; Iwata, N (2006). «Volume of left amygdala subregion predicted temperamental trait of harm avoidance in female young subjects. A voxel-based morphometry study». Brain Research. 1125 (1): 85–93. doi:10.1016/j.brainres.2006.09.015. PMID 17113049.
  88. ↑ Pritts, SD; Susman, J (2003). «Diagnosis of eating disorders in primary care». American Family Physician. 67 (2): 297–304. PMID 12562151.
  89. ↑ Gelder, Mayou, Geddes (2005). Psychiatry: Page 161. New York, NY; Oxford University Press Inc.
  90. ↑ O'Brien, A; Hugo, P; Stapleton, S; Lask, B (2001). «"Anorexia saved my life": coincidental anorexia nervosa and cerebral meningioma». The International Journal of Eating Disorders. 30 (3): 346–9. doi:10.1002/eat.1095. PMID 11746295.
  91. ↑ Satherley R, Howard R, Higgs S (Jan 2015). «Disordered eating practices in gastrointestinal disorders». Appetite (Review). 84: 240–50. doi:10.1016/j.appet.2014.10.006. PMID 25312748.
  92. ↑ Bern EM, O'Brien RF (Aug 2013). «Is it an eating disorder, gastrointestinal disorder, or both?». Curr Opin Pediatr (Review). 25 (4): 463–70. doi:10.1097/MOP.0b013e328362d1ad. PMID 23838835. «Several case reports brought attention to the association of anorexia nervosa and celiac disease.(...) Some patients present with the eating disorder prior to diagnosis of celiac disease and others developed anorexia nervosa after the diagnosis of celiac disease. Healthcare professionals should screen for celiac disease with eating disorder symptoms especially with gastrointestinal symptoms, weight loss, or growth failure.(...) Celiac disease patients may present with gastrointestinal symptoms such as diarrhea, steatorrhea, weight loss, vomiting, abdominal pain, anorexia, constipation, bloating, and distension due to malabsorption. Extraintestinal presentations include anemia, osteoporosis, dermatitis herpetiformis, short stature, delayed puberty, fatigue, aphthous stomatitis, elevated transaminases, neurologic problems, or dental enamel hypoplasia.(...) it has become clear that symptomatic and diagnosed celiac disease is the tip of the iceberg; the remaining 90% or more of children are asymptomatic and undiagnosed.»
  93. ↑ Quick VM, Byrd-Bredbenner C, Neumark-Sztainer D (2013 թ․ մայիսի 1). «Chronic illness and disordered eating: a discussion of the literature». Adv Nutr (Review). 4 (3): 277–86. doi:10.3945/an.112.003608. PMC 3650496. PMID 23674793.
  94. ↑ 94,0 94,1 Caslini, M; Bartoli, F; Crocamo, C; Dakanalis, A; Clerici, M; Carrà, G (January 2016). «Disentangling the Association Between Child Abuse and Eating Disorders: A Systematic Review and Meta-Analysis». Psychosomatic Medicine. 78 (1): 79–90. doi:10.1097/psy.0000000000000233. PMID 26461853.
  95. ↑ Troop, NA; Bifulco, A (2002). «Childhood social arena and cognitive sets in eating disorders». The British Journal of Clinical Psychology. 41 (Pt 2): 205–11. doi:10.1348/014466502163976. PMID 12034006.
  96. ↑ Nonogaki, K; Nozue, K; Oka, Y (2007). «Social isolation affects the development of obesity and type 2 diabetes in mice». Endocrinology. 148 (10): 4658–66. doi:10.1210/en.2007-0296. PMID 17640995.
  97. ↑ Larson, R; Johnson, C (1985). «Bulimia: disturbed patterns of solitude». Addictive Behaviors. 10 (3): 281–90. doi:10.1016/0306-4603(85)90009-7. PMID 3866486.
  98. ↑ Brown, R; Ogden, J (2004). «Children's eating attitudes and behaviour: a study of the modelling and control theories of parental influence». Health Education Research. 19 (3): 261–71. doi:10.1093/her/cyg040. PMID 15140846.
  99. ↑ Nolen-Hoeksema, Susan. Abnormal Psychology, 6e. McGraw-Hill Education, 2014. p. 359-360.
  100. ↑ Eisenberg, ME; Neumark-Sztainer, D; Story, M; Perry, C (2005). «The role of social norms and friends' influences on unhealthy weight-control behaviors among adolescent girls». Social Science & Medicine. 60 (6): 1165–73. doi:10.1016/j.socscimed.2004.06.055. PMID 15626514.
  101. ↑ 101,0 101,1 Soh, NL; Touyz, SW; Surgenor, LJ (2006). «Eating and body image disturbances across cultures: A review». European Eating Disorders Review. 14 (1): 54–65. doi:10.1002/erv.678.
  102. ↑ DeMonte, Alexandria. «Beauty Pageants». M.E. Sharpe. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  103. ↑ 103,0 103,1 Burton, CL; Allomong, TW; Halkitis, PN; Siconolfi, D (2009). «Body Dissatisfaction and Eating Disorders in a Sample of Gay and Bisexual Men». International Journal of Men's Health. 8 (3): 254–64. doi:10.3149/jmh.0803.254.
  104. ↑ Harrell, WA; Boisvert, JA (2009). «Homosexuality as a Risk Factor for Eating Disorder Symptomatology in Men». The Journal of Men's Studies. 17 (3): 210–25. doi:10.3149/jms.1703.210.
  105. ↑ 105,0 105,1 Ghaznavi, Jannath; Taylor, Laramie D. (2015 թ․ հունիսի 1). «Bones, body parts, and sex appeal: An analysis of #thinspiration images on popular social media». Body Image. 14: 54–61. doi:10.1016/j.bodyim.2015.03.006. PMID 25880783.
  106. ↑ 106,0 106,1 Perloff, Richard M. (2014 թ․ մայիսի 29). «Social Media Effects on Young Women's Body Image Concerns: Theoretical Perspectives and an Agenda for Research». Sex Roles (անգլերեն). 71 (11–12): 363–377. doi:10.1007/s11199-014-0384-6. ISSN 0360-0025.
  107. ↑ Gross, MJ; Kahn, JP; Laxenaire, M; Nicolas, JP; Burlet, C (1994). «Corticotropin-releasing factor and anorexia nervosa: reactions of the hypothalamus-pituitary-adrenal axis to neurotropic stress». Annales d'Endocrinologie. 55 (6): 221–8. PMID 7864577.
  108. ↑ Licinio, J; Wong, ML; Gold, PW (1996). «The hypothalamic-pituitary-adrenal axis in anorexia nervosa». Psychiatry Research. 62 (1): 75–83. doi:10.1016/0165-1781(96)02991-5. PMID 8739117.
  109. ↑ Chaudhri, O; Small, C; Bloom, S (2006). «Gastrointestinal hormones regulating appetite». Philosophical Transactions of the Royal Society B. 361 (1471): 1187–209. doi:10.1098/rstb.2006.1856. PMC 1642697. PMID 16815798.
  110. ↑ Gendall, KA; Kaye, WH; Altemus, M; McConaha, CW; La Via, MC (1999). «Leptin, neuropeptide Y, and peptide YY in long-term recovered eating disorder patients». Biological Psychiatry. 46 (2): 292–9. doi:10.1016/S0006-3223(98)00292-3. PMID 10418705.
  111. ↑ Wilhelm, J; Müller, E; De Zwaan, M; Fischer, J; Hillemacher, T; Kornhuber, J; Bleich, S; Frieling, H (2010). «Elevation of homocysteine levels is only partially reversed after therapy in females with eating disorders». Journal of Neural Transmission. 117 (4): 521–7. doi:10.1007/s00702-010-0379-6. PMID 20191295.
  112. ↑ Jimerson, DC; Lesem, MD; Kaye, WH; Hegg, AP; Brewerton, TD (1990). «Eating disorders and depression: is there a serotonin connection?». Biological Psychiatry. 28 (5): 443–54. doi:10.1016/0006-3223(90)90412-U. PMID 2207221.
  113. ↑ Leibowitz, SF (1990). «The role of serotonin in eating disorders». Drugs. 39 Suppl 3: 33–48. doi:10.2165/00003495-199000393-00005. PMID 2197074.
  114. ↑ Blundell, JE; Lawton, CL; Halford, JC (1995). «Serotonin, eating behavior, and fat intake». Obesity Research. 3 Suppl 4: 471S–476S. doi:10.1002/j.1550-8528.1995.tb00214.x. PMID 8697045.
  115. ↑ Kaye, WH (1997). «Anorexia nervosa, obsessional behavior, and serotonin». Psychopharmacology Bulletin. 33 (3): 335–44. PMID 9550876.
  116. ↑ Bailer, UF; Price, JC; Meltzer, CC; Mathis, CA; Frank, GK; Weissfeld, L; McConaha, CW; Henry, SE; Brooks-Achenbach, S; Barbarich, NC; Kaye, WH (2004). «Altered 5-HT(2A) receptor binding after recovery from bulimia-type anorexia nervosa: relationships to harm avoidance and drive for thinness». Neuropsychopharmacology. 29 (6): 1143–55. doi:10.1038/sj.npp.1300430. PMC 4301578. PMID 15054474.
  117. ↑ Hainer, V; Kabrnova, K; Aldhoon, B; Kunesova, M; Wagenknecht, M (2006). «Serotonin and norepinephrine reuptake inhibition and eating behavior». Annals of the New York Academy of Sciences. 1083 (1): 252–69. Bibcode:2006NYASA1083..252H. doi:10.1196/annals.1367.017. PMID 17148744.
  118. ↑ George, DT; Kaye, WH; Goldstein, DS; Brewerton, TD; Jimerson, DC (July 1990). «Altered norepinephrine regulation in bulimia: effects of pharmacological challenge with isoproterenol». Psychiatry Res. 33 (1): 1–10. doi:10.1016/0165-1781(90)90143-S. PMID 2171006.
  119. ↑ Wang, GJ; Volkow, ND; Logan, J; Pappas, NR; Wong, CT; Zhu, W; Netusil, N; Fowler, JS (2001). «Brain dopamine and obesity». Lancet. 357 (9253): 354–7. doi:10.1016/S0140-6736(00)03643-6. PMID 11210998.
  120. ↑ Zhulenko, VN; Georgieva, GN; Smirnova, LA (1975). «Mercury content in the organs and tissues of slaughter animals». Veterinariia (4): 96–8. PMID 1216579.
  121. ↑ 121,0 121,1 Carlson, Neil (2013). «Ingestive Behavior». Physiology of Behavior. University of Massachusetts, Amherst: Pearson. էջեր 428–432. ISBN 978-0-205-23939-9.
  122. ↑ Frederich, R; Hu, S; Raymond, N; Pomeroy, C (2002). «Leptin in anorexia nervosa and bulimia nervosa: importance of assay technique and method of interpretation». The Journal of Laboratory and Clinical Medicine. 139 (2): 72–9. doi:10.1067/mlc.2002.121014. PMID 11919545.
  123. ↑ Ferron, F; Considine, R; Peino, R; Lado; I (1997). «Serum leptin concentrations in patients with anorexia nervosa, bulimia nervosa, and non-specific eating disorders correlate with the body mass index but are independent of the respective disease». Clinical Endocrinology. 46 (3): 289–293. doi:10.1046/j.1365-2265.1997.1260938.x. PMID 9156037.
  124. ↑ Fetissov, SO; Harro, J; Jaanisk, M; Järv, A; Podar, I; Nilsson, I; Sakthivel, P; Lefvert, AK; և այլք: (2005). «Autoantibodies against neuropeptides are associated with psychological traits in eating disorders». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 102 (41): 14865–70. Bibcode:2005PNAS..10214865F. doi:10.1073/pnas.0507204102. PMC 1253594. PMID 16195379.
  125. ↑ Sinno, MH; Do Rego, JC; Coëffier, M; Bole-Feysot, C; Ducrotté, P; Gilbert, D; Tron, F; Costentin, J; Hökfelt, T; Déchelotte, P; Fetissov, SO (2009). «Regulation of feeding and anxiety by alpha-MSH reactive autoantibodies». Psychoneuroendocrinology. 34 (1): 140–9. doi:10.1016/j.psyneuen.2008.08.021. PMID 18842346.
  126. ↑ Sokol, MS (2000). «Infection-triggered anorexia nervosa in children: clinical description of four cases». Journal of Child and Adolescent Psychopharmacology. 10 (2): 133–45. doi:10.1089/cap.2000.10.133. PMID 10933123.
  127. ↑ Uher, R; Treasure, J (2005). «Brain lesions and eating disorders». Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry. 76 (6): 852–7. doi:10.1136/jnnp.2004.048819. PMC 1739667. PMID 15897510.
  128. ↑ Houy, E; Debono, B; Dechelotte, P; Thibaut, F (2007). «Anorexia nervosa associated with right frontal brain lesion». The International Journal of Eating Disorders. 40 (8): 758–61. doi:10.1002/eat.20439. PMID 17683096.
  129. ↑ Trummer, M; Eustacchio, S; Unger, F; Tillich, M; Flaschka, G (2002). «Right hemispheric frontal lesions as a cause for anorexia nervosa report of three cases». Acta Neurochirurgica. 144 (8): 797–801. doi:10.1007/s00701-002-0934-5. PMID 12181689.
  130. ↑ Winston, AP; Barnard, D; D'souza, G; Shad, A; Sherlala, K (2006). «Pineal germinoma presenting as anorexia nervosa: Case report and review of the literature». The International Journal of Eating Disorders. 39 (7): 606–8. doi:10.1002/eat.20322. PMID 17041920.
  131. ↑ Chipkevitch, E; Fernandes, AC (1993). «Hypothalamic tumor associated with atypical forms of anorexia nervosa and diencephalic syndrome». Arquivos de Neuro-psiquiatria. 51 (2): 270–4. doi:10.1590/S0004-282X1993000200022. PMID 8274094.
  132. ↑ Rohrer, TR; Fahlbusch, R; Buchfelder, M; Dörr, HG (2006). «Craniopharyngioma in a female adolescent presenting with symptoms of anorexia nervosa». Klinische Pädiatrie. 218 (2): 67–71. doi:10.1055/s-2006-921506. PMID 16506105.
  133. ↑ Chipkevitch, E (1994). «Brain tumors and anorexia nervosa syndrome». Brain & Development. 16 (3): 175–9. doi:10.1016/0387-7604(94)90064-7. PMID 7943600.
  134. ↑ Lin, L; Liao, SC; Lee, YJ; Tseng, MC; Lee, MB (2003). «Brain tumor presenting as anorexia nervosa in a 19-year-old man». Journal of the Formosan Medical Association, Taiwan Yi Zhi. 102 (10): 737–40. PMID 14691602.
  135. ↑ Conrad, R; Wegener, I; Geiser, F; Imbierowicz, K; Liedtke, R (2008). «Nature against nurture: calcification in the right thalamus in a young man with anorexia nervosa and obsessive-compulsive personality disorder». CNS Spectrums. 13 (10): 906–10. PMID 18955946.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սնման_խանգարում&oldid=9492765» էջից