Վիքիպեդիա

Սալիցիլատային թունավորում

Չնայած սովորաբար պատճառը ասպիրինն է՝ այլ հնարավոր պատճառներից կարող են լինել մեթիլսալիցիլատը և բիսմութի սուբսալիցիլատը[3]։ Գերդոզավորումը կարող է լինել միտումնավոր կամ պատահական[1]։ Մեթիլսալիցիլատի փոքր դեղաչափը կարող է թունավոր լինել[3]։ Ախտորոշումը հիմնականում հիմնված է արյան մեջ ասպիրինի մակարդակի և արյան գազերի չափման վրա[1]։ Չնայած ախտորոշմանը օժանդակելու համար ստեղծվել է հատուկ գրաֆիկ պատկեր, նրա օգտագործումը խորհուրդ չի տրվում[1]։ Գերդոզավորման ժամանակ արյան մեջ դեղամիջոցի առավելագույն մակարդակը կարող է չհայտնաբերվել առաջին ավելի քան 12 ժամերի ընթացքում[3]։

Սալիցիլատային թունավորում
Բժշկական մասնագիտությունանհետաձգելի բժշկություն
ՀՄԴ-9965.1
ՀՄԴ-10T39.0
Բուժումակտիվացրած ածուխ
Սալիցիլատային թունավորում, հայտնի է նաև որպես ասպիրինային թունավորում, սուր կամ քրոնիկ թունավորում այնպիսի սալիցիլատներով, ինչպիսին է ասպիրինը[1]։ Դասական ախտանշաններն են ականջներում աղմուկի զգացողություն, սրտխառնոց, որովայնային ցավը և հաճախաշնչությունը[1]։ Ավելի մեծ դեղաչափերը կարող են հանգեցնել տենդի[1][2]։ Բարդությունները կարող են ներառել ուղեղի կամ թոքի այտուց, ցնցումներ, արյան գլյուկոզի ցածր մակարդակ կամ սրտի կանգ[1]։

Թունավորման կանխարգելման միջոցները ներառում են երեխաների համար անհասանելի փաթեթավորում և մեկ փաթեթում հաբերի քիչ քանակը[1]։ Բուժումը կարող է ներառել ակտիվացված ածուխ, ներերակային նատրիումի բիկարբոնատ՝ դեքստրոզով և կալիումի քլորիդով, և հեմոդիալիզ[3]։ Դեքստրոզայի կիրառումը խորհուրդ է տրվում նույնիսկ այն դեպքերում, երբ գլուկոզի մակարդակը նորմալ է[3]։ Դիալիզը խորհուրդ է տրվում երիկամային անբավարարությամբ, գիտակցության մթագնմամբ, արյան pH- ը 7.2-ից պակաս կամ արյան բարձր սալիցիլատային մակարդակով հիվանդների դեպքում[3]։ Եթե կա ինտուբացիայի անհրաժեշտություն, ապա կարող է հաճախակի շնչառական շարժումների կարիք լինել[1]։

Սալիցիլատների թունավոր ազդեցությունները նկարագրվել են դեռևս 1877 թվականից[4]։ 2004 թվականին ԱՄՆ-ում հայտնաբերվել է ավելի քան 20.000 դեպք, որից 43- ը մահվան ելքով[1]։ Սուր գերդոզավորմամբ հիվանդների մոտ 1%- ն է մահանում, մինչդեռ քրոնիկը կարող է ավելի վատ արդյունքներ ունենալ[5]։ Ծեր մարդկանց մոտ գերդոզավորման ռիսկն ավելի բարձր է ցանկացած դեղաչափի դեպքում[4]։

Նշաններ և ախտանիշներ

խմբագրել
 
Ասպիրինային թունավորման հիմնական ախտանշանները[6]։

Ասպիրինային գերդոզավորումը ունի պոտենցիալ լուրջ հետևանքներ, երբեմն հանգեցնում է զգալի հիվանդացության և մահվան։ Թեթև թունավորմամբ հիվանդները հաճախ ունենում են սրտխառնոց և փսխում, որովայնային ցավ, քնկոտություն, ականջներում աղմուկ և գլխապտույտ։ Ավելի նշանակալի նշաններ և ախտանշանները ի հայտ են գալիս ավելի ծանր թունավորումների դեպքում և ներառում են մարմնի բարձր ջերմաստիճան, հաճախաշնչություն, շնչառական ալկալոզ, մետաբոլիկ ացիդոզ, հիպոկալեմիա, հիպոգլիկեմիա, հալյուցինացիաներ, շփոթվածություն, ցնցումներ, գլխուղեղի այտուց և կոմա։ Ասպիրինային թունավորման հետևանքով մահվան ամենատարածված պատճառը սրտի կանգն է՝ պայմանավորված թոքերի այտուցով[7]։

Ծանրություն

խմբագրել

Թունավորման ծանրությունը կախված է մարմնի քաշի մեկ կիլոգրամի համար ստացված ասպիրինի քանակից։

Ծանրություն Թեթև (150 մգ/կգ) Միջին (150-300 մգ/կգ) Ծանր (300-500   մգ/կգ)
Թունավորություն Թունավորում չի սպառնում թեթև կամ չափավոր թունավորում Ակնկալվում է կյանքին սպառնացող թունավորում
Ախտանիշներ Սրտխառնոց, փսխում, գլխապտույտ Սրտխառնոց, փսխում, ականջներում աղմուկ, գլխացավ, շփոթվածություն, գերօդափոխում, հաճախասրտություն, տենդ Դելիրիում, հալյուցինացիաներ, ցնցումներ, կոմա, շնչառական կանգ

Ախտաֆիզիոլոգիա

խմբագրել

Սուր ասպիրինային կամ սալիցիլատային գերդոզավորումը կամ թունավորումը կարող է հանգեցնել նախնական շնչառական ալկալոզի, սակայն այնուհետև միանում է մետաբոլիկ ացիդոզը։ Սալիցիլատային թունավորման ժամանակ նկատվող թթվահիմնային հաշվեկշռի, հեղուկների և էլեկտրոլիտային շեղումները կարող են խմբավորվել երեք մեծ փուլերում.

  • Փուլ I։ Բնութագրվում է գերօդափոխությամբ, որը առաջանում է շնչառական կենտրոնի ուղղակի խթանման արդյունքում` հանգեցնելով շնչառական ալկալոզի և կոմպենսատոր ալկալուրիայի։ Կալիումը և նատրիումի բիկարբոնատը արտազատվում են մեզի մեջ։ Այս փուլը կարող է տևել մինչեւ 12 ժամ[8]։
  • Փուլ II։ Պարադոքսալ ացիդուրիա՝ շարունակվող շնչառական ալկալոզի առկայության դեպքում առաջանում է, երբ բավարար քանակությամբ կալիում է հեռացվել երիկամներով։ Այս փուլը կարող է սկսվել մի քանի ժամում և կարող է տևել 12-24 ժամ[8]։
  • Փուլ III։ Բնութագրվում է ջրազրկմամբ, հիպոկալեմիայով և խորացող մետաբոլիկ ացիդոզով։ Այս փուլը նորածինների մոտ կարող է սկսվել 4-6 ժամվա մեջ[9] կամ 24 ժամվա ընթացքում կամ ավելի ուշ դեռահասների կամ մեծահասակների մոտ[8]։

Ախտորոշում

խմբագրել

Ասպիրինի խիստ թունավոր դեղաչափը, ընդհանուր առմամբ, համարվում է ավելի քան 150 մգ/կգ- ը[10]։ Միջին աստիճանի թունավորումը առաջանում է մինչեւ 300 մգ/կգ դեղաչափի դեպքում, ծանր թունավորումը՝ 300-500 մգ/կգ դեղաչափի դեպքում, իսկ պոտենցիալ մահացու չափաբաժինը 500 մգ/կգ-ից բարձրն է[11]։ Քրոնիկ թունավորում կարող է առաջանալ օրական 100 մգ/կգ դեղաչափի կիրառումը 2 կամ ավել օրերի ընթացքում[11]։

Իրականացվում է կենսաքիմիական այնպիսի պարամետրերի մոնիտորինգ, ինչպիսիք են էլեկտրոլիտները և լուծույթները, լյարդային և երիկամային մարկերները, մեզի և արյան ընդհանուր հետազոտությունները, ինչպես նաև սալիցիլատի և գլյուկոզի մակարդակի հաճախակի ստուգումը։ Զարկերակային արյան գազերի գնահատումը սովորաբար հայտնաբերում է շնչառական ալկալոզ, որը առաջանում է շնչառական կենտրոնի դրդման հետևանքով և կարող է լինել թեթև թունավորման միակ նշանը։ Անիոնպակասորդային մետաբոլիկ ացիդոզը ի հայտ է գալիս ավելի ուշ, հատկապես չափավոր կամ ծանր թունավորման դեպքում։

Թունավորման ախտորոշումը սովորաբար ներառում է պլազմայում ասպիրինի մետաբոլիտի՝ սալիցիլատի մակարդակի որոշումը ավտոմատացված սպեկտրոֆոտոմետրիկ մեթոդներով։ Սալիցիլատի պլազմային մակարդակը ընդհանուր առմամբ կազմում է 30-100 մգ/լ (3-10 մգ/դլ) թերապևտիկ դեղաչափերից հետո, 50-300 մգ/լ՝ բարձր դեղաչափ ստացող հիվանդների մոտ և 700-1400 մգ/լ սուր գերդոզավորման դեպքում[12]։ Հիվանդները կարող են կրկնակի հետազոտություններ անցնել, մինչև նրանց մոտ պլազմայում սալիցիլատի գագաթնակետային մակարդակը որոշվի[13]։ Լավագույն դեպքում, պլազմային մակարդակները պետք է գնահատվեն դեղի ընդունումից չորս ժամ անց և դրանից հետո յուրաքանչյուր երկու ժամը մեկ, որպեսզի գնահատվի առավելագույն մակարդակը, ինչը կարող է օգտագործվել որպես ակնկալվող թունավորման ծանրության աստիճանի ուղեցույց[14]։ Հիվանդները կարող են նաև բուժվել ըստ իրենց անհատական ախտանիշների։

Կանխարգելում

խմբագրել
 
Ասպիրինի շիշ երեխաների համար դժվար բացվող գլխարկով, որի վրա գրված է հրահանգ «բացելու համար սեղմել և պտտել»:

Թունավորման կանխարգելման միջոցառումները ներառում են երեխաների համար դժվար բացվող փաթեթավորում և փաթեթում հաբերի քիչ քանակություն[1]։

Բուժում

խմբագրել

Սուր գերդոզավորման սկզբնական բուժումը ներառում է վերակենդանացում, որին հաջորդում է ստամոքսաղիքային մաքրումը` ակտիվացված ածուխի կիրառմամբ, որը ադսորբում է ասպիրինը ստամոքս-աղիքային համակարգից։ Ստամոքսի լվացումը այլևս ռուտին չի օգտագործվում թունավորումների բուժման մեջ, բայց երբեմն համարվում է արդյունավետ, եթե հիվանդը ընդունել է պոտենցիալ մահացու դեղաչափ 1 ժամից ոչ ավելի շուտ[15]։ Փսխման արհեստական առաջացումը խորհուրդ չի տրվում[10]։ Ածխի կրկնակի չափաքանակները կարող են օգտակար լինել ասպիրինային թունավորման դեպքում[16], այնուամենայնիվ մեկ հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ դա կարող է նշանակալի արդյունք չունենալ[17]։ Չնայած սրան, կլինիցիստների մեծամասնությունը սալիցիլատի մակարդակի բարձրացման դեպքում կկիրառեն հավելյալ դեղաչափերով ակտիվացրած ածուխ։

Ներերակային հեղուկներ

խմբագրել

Դեքստրոզ պարունակող ներերակային հեղուկները, ինչպիսիք են ջրի մեջ 5% դեքստրոզան (D5W), խորհուրդ են տրվում՝ միզարձակումը 2-3 մլ/կգ/ժամ չափի պահելու համար[18]։

Նատրիումի բիկարբոնատը տրվում է ասպիրինով ծանր թունավորման դեպքում (սալիցիլատի մակարդակը 35 մգ/դլ-ից բարձր է ընդունումից 6 ժամ անց), անկախ շիճուկի pH-ից, քանի որ այն նպաստում է մեզով ասպիրինի արտազատմանը։ Այն տրվում է մինչև մեզի pH- ը 7.5-8.0-ի հասնի[19]։

Դիալիզ

խմբագրել

Հեմոդիալիզը կարող է կիրառվել արյունից սալիցիլատի հեռացման արագացման համար։ Հեմոդիալիզը սովորաբար օգտագործվում է այն մարդկանց մեջ, ում մոտ առկա է ծանր թունավորվում։ Ծանր թունավորման դեպքերում ներառում են արյան մեջ սալիցիլատի բարձր մակարդակ ունեցող մարդկանց` 7.25 մմոլ/լ (100 մգ/դլ) սուր թունավորման դեպքում կամ 40 մգ/դլ՝ քրոնիկի դեպքում[19], զգալի նյարդային ախտահարման դեպքերը (ագիտացիա, կոմա, ցնցումներ), երիկամային անբավարարությունը, թոքերի այտուցը կամ սիրտանոթային անկայունություն[13]։ Հեմոդիալիզը ունի նաև էլեկտրոլիտների և թթվահիմնային հաշվեկշռի շեղումների վերականգնման առավելություն՝ միաժամանակ հեռացնելով սալիցիլատը[20]։

Համաճարակաբանություն

խմբագրել

20-րդ դարի վերջին հատվածում, սալիցալատային թունավորումների քանակը նվազել է, հիմնականում այն պատճառով, որ կիրառվում են այլ ցավազրկողներ, օրինակ՝ պարացետամոլ (ացետամինոֆեն)։ 2000 թվականին ԱՄՆ- ում գրանցվել է ասպիրինային թունավորման 50 մահացու ելքով դեպք, սակայն, բոլոր դեպքերում, բացի երեքից, գերդոզավորումը դիտավորյալ էր, հիմնականում ինքնասպանության նպատակով[21]։

Պատմություն

խմբագրել

Ասպիրինային թունավորումը հակասականորեն նշվել է, որպես 1918 թվականի Գրիպի պանդեմիայի ընթացքում բարձր մահացության դեպքերի հնարավոր պատճառ[22]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 O'Malley, GF (May 2007). «Emergency department management of the salicylate-poisoned patient». Emergency medicine clinics of North America. 25 (2): 333–46, abstract viii. doi:10.1016/j.emc.2007.02.012. PMID 17482023.
  2. ↑ Brenner, George M.; Stevens, Craig (2012). Pharmacology E-Book: with STUDENT CONSULT Online Access (անգլերեն) (4 ed.). Elsevier Health Sciences. էջ 319. ISBN 1455702781. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Walls, Ron (2017). Rosens Emergency Medicine Concepts and Clinical Practice (9th ed.). Elsevier. էջ X. ISBN 978-0323354790.
  4. ↑ 4,0 4,1 Roland, Peter S.; Rutka, John A. (2004). Ototoxicity (անգլերեն). PMPH-USA. էջ 28. ISBN 9781550092639. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 27-ին.
  5. ↑ McNeil Consumer & Specialty Pharmaceuticals (2002). «Assessment of Safety of aspirin and other Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs (NSAIDs)». FDA. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 27-ին.
  6. ↑ MedlinePlus > Aspirin
  7. ↑ Thisted, B; Krantz, T; Strøom, J; Sørensen, MB (May 1987). «Acute salicylate self-poisoning in 177 consecutive patients treated in ICU». Acta anaesthesiologica Scandinavica. 31 (4): 312–6. doi:10.1111/j.1399-6576.1987.tb02574.x. ISSN 0001-5172. PMID 3591255.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Toxicity 1009987, բաժին Salicylate Toxicity(անգլ.) EMedicine կայքում
  9. ↑ «Drugs and Lactation Database (LactMed)». toxnet.nlm.nih.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.  This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Salicylate poisoning: an evidence-based consensus guideline for out-of-hospital management». Clinical Toxicology. 45 (2): 95–131. 2007. doi:10.1080/15563650600907140. PMID 17364628.
  11. ↑ 11,0 11,1 Temple, AR (February 1981). «Acute and chronic effects of aspirin toxicity and their treatment». Archives of Internal Medicine. 141 (3 Spec No): 364–9. doi:10.1001/archinte.141.3.364. ISSN 0003-9926. PMID 7469627.
  12. ↑
    Ռ. Բազելտ, Թթվային թմրանյութերի եւ քիմիական նյութերի տնօրինում, մարդու 9-րդ հրատարակություն, Կենսաբժշկական հրատարակություններ, Seal Beach, CA, 2011, pp. 20-23:
  13. ↑ 13,0 13,1 Dargan, PI; Wallace, CI; Jones, AL (May 2002). «An evidenced based flowchart to guide the management of acute salicylate (aspirin) overdose». Emergency Medicine Journal. 19 (3): 206–9. doi:10.1136/emj.19.3.206. ISSN 1472-0205. PMC 1725844. PMID 11971828.
  14. ↑ «Non-narcotic analgesics. Problems of overdosage». Drugs. 32 (Suppl 4): 117–205. 1986. doi:10.2165/00003495-198600324-00013. ISSN 0012-6667. PMID 3552583.
  15. ↑ «Position paper: gastric lavage». Journal of Toxicology: Clinical Toxicology. 42 (7): 933–43. 2004. doi:10.1081/CLT-200045006. PMID 15641639.
  16. ↑ Hillman, RJ; Prescott, LF (Nov 1985). «Treatment of salicylate poisoning with repeated oral charcoal». British Medical Journal (Clinical research ed.). 291 (6507): 1472. doi:10.1136/bmj.291.6507.1472. ISSN 0267-0623. PMC 1418067. PMID 3933714.
  17. ↑ «Does multiple-dose charcoal therapy enhance salicylate excretion?». Archives of Internal Medicine. 150 (6): 1281–3. Jun 1990. doi:10.1001/archinte.150.6.1281. ISSN 0003-9926. PMID 2191636.
  18. ↑ Marx, John (2006). Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice. Mosby/Elsevier. էջ 2341. ISBN 978-0-323-02845-5.
  19. ↑ 19,0 19,1 Marx, John (2006). Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice. Mosby/Elsevier. էջ 2342. ISBN 978-0-323-02845-5.
  20. ↑ Gaudreault, P; Temple, AR; Lovejoy Fh, FH (October 1982). «The relative severity of acute versus chronic salicylate poisoning in children: a clinical comparison». Pediatrics. 70 (4): 566–9. ISSN 0031-4005. PMID 7122154.
  21. ↑ Litovitz, TL; Klein-Schwartz, W; White, S; Cobaugh, DJ; Youniss, J; Omslaer, JC; Drab, A; Benson, BE (Sep 2001). «2000 Annual report of the American Association of Poison Control Centers Toxic Exposure Surveillance System». The American Journal of Emergency Medicine. 19 (5): 337–95. doi:10.1053/ajem.2001.25272. ISSN 0735-6757. PMID 11555795.
  22. ↑ Starko, KM (2009 թ․ նոյեմբերի 1). «Salicylates and pandemic influenza mortality, 1918-1919 pharmacology, pathology, and historic evidence». Clinical Infectious Diseases. 49 (9): 1405–10. doi:10.1086/606060. PMID 19788357.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
  • Reingardiene, D; Lazauskas, R (2006). «[Acute salicylate poisoning]». Medicina (Kaunas, Lithuania). 42 (1): 79–83. PMID 16467617.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սալիցիլատային_թունավորում&oldid=9397278» էջից