Ռուդոլֆ Նուրիև

Ռուդոլֆ Նուրիև; ռուս.՝ Рудо́льф Хаме́тович Нуре́ев
Ծնվել է	մարտի 17, 1938[…]
Ծննդավայր	Իրկուտսկ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել է	հունվարի 6, 1993[…] (54 տարեկան)
Մահվան վայր	Լևալլուա Պերե
Գերեզման	Սենտ-Ժենևիև-դե-Բուա և Rudolf Nureyev's grave
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Ավստրիա
Կրթություն	Mariinsky Ballet? և Ա. Վագանովայի անվան ռուսական բալետի ակադեմիա
Մասնագիտություն	բալետի պարող, պարուսույց, դերասան, պարող, բալետմայստեր և կինեմատոգրաֆ
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Կապեցիո պարային մրցանակ և Queen Elizabeth II Coronation Award?
Կայք	nureyev.org
	Rudolf Nureyev Վիքիպահեստում

Ռուդոլֆ Համետի Նուրիև (նաև՝ Նուրեև^[5]), (թաթ.՝ Рудольф Хәмит улы Нуриев, ռուս.՝ Рудольф Хаметович Нуреев), (մարտի 17, 1938(1938-03-17)^[1]^[2]^[3]^[…], Իրկուտսկ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - հունվարի 6, 1993(1993-01-06)^[1]^[2]^[3]^[…], Լևալլուա Պերե), խորհրդային, ռուսական և անգլիական բալետի արտիստ և բալետմաստեր, Մարիինյան թատրոնի մենակատար։ 1961 թվականին Փարիզում հյուրախաղերի ժամանակ խնդրեց քաղաքական ապաստարան և դարձավ առավել հայտնի չվերադարձածներից մեկը ԽՍՀՄ։

Ռուդոլֆ Նուրիև

Ռուդոլֆ Նուրիևը ԽՍՀՄ չվերադառնալուց հետո, 1961

Հանդիսանում է 20-րդ դարի ամենահայտնի պարողներից մեկը։ Նրա դուետը բալետի անգլիացի պարուհի Մարգո Ֆոնտեյնի հետ համարվում է լենգենդային։ 1983-1986 թվականներին Նուրիևը ղեկավարել է Փարիզի ազգային օպերայի բալետի խումբը, իսկ կյանքի վերջին տարիներին փորձել է նաև որպես դիրիժոր։ Կյանքի ընթացքում հավաքել է գեղանկարներ և մշակութային այլ գործեր։

Ազգանվան ծագումԽմբագրել

Նրա ազգանվան գրելաձևը միշտ վիճաբանվել է։ Մոսկվայում և Պետերբուրգում գրել են Նուրեև (ռուս.՝ Нуреев), իսկ Կազանում և Ուֆայում՝ Նուրիև (ռուս.՝ Нуриев), թաթարական Նուրիյ (ռուս.՝ (Нурий) անվան հիման վրա։ Նուրիև անվան համար հիմք է ծառայում հենց իր այն խոսքը, որ ամբողջ աշխարհում իրեն ճանաչում են որպես «Նուրիև»^[6]:.

ԿենսագրությունԽմբագրել

Ռուդոլֆ Նուրիևը ծնվել է 1938 թվականի մարտի 17-ին Վլադիվոստոկ մեկնող գնացքում, Իրկուտսկի և Սլյուդյանկա (Слюдянка) քաղաների միջև։ ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի փաստաղթերի համաձայն ազգությամբ թաթար է^[7]։. Նրա հայրը, Համիտ Նուրիևը (1903—1985), ծնունդով Ասանովո գյուղից էր (այժմ՝ Ուֆայի շրջանում), ազգությամբ՝ թաթար։ Մայրը՝ Ֆարիդա Նուրիևան (Ագլիուլլովա) (1907—1987), ծնվել է Թաթարական Տյուգոկբաևո գյուղում (այժմ՝ Ալկեևյան շրջանում, Թաթարստան)^[8]^[9]։. Իր կենսագրականում Նուրիևը ծնողների մասին գրում է.

«Մայրս ծնվել է հիասքանչ հնագույն քաղաք Կազանում։ Մենք մուսուլմաններ ենք։ Հայրս ծնվել է Բաշկիրիայի մայրաքաղաք Ուֆայի մոտ գտնվող գյուղում։ Այսպիսով, երկկողմանի հարազատներս ազգությամբ թաթար և բաշկիր են»:

Ծնվելուց անմիջապես հետո նրա հայրը նշանակում է ստանում Մոսկվայում։ 1941 թվականին Ռուդոլֆը մոր հետ հայտնվում է շրջափակման մեջ Բաշկիրական ԻԽՍՀ-ում։ Սկսել է պարել Ուֆայի անսամբլում, իսկ 1955 թվականին ընդունվել է Լենինգրադի պարարվեստի ուսումնարան (Ա. Վագանովայի անվան Ռուսական բալետի ակադեմիա), որտեղ սովորել է Ալեքսանդր Իվանովիչ Պուշկինի դասարանում։ Այն ավարտելուց հետո 1958 թվականին Նուրիևը դառնում է Ս. Կիրովի անվան բալետի (ներկայումս՝ Մարիինյան թատրոն) թատրոնի մենակատար։

Ռուդոլֆ Նուրիև (1968)

Նուրիևն իր դիմահարդարման սենյակում

1961 թվականի հունիսի 16-ին հյուրախաղերով եղել է Փարիզում։ ՊԱԿ-ի որոշմամբ հեռացվել է հետագա հյուրախաղերից, որոնք պետք է կայանային Լոնդոնում, որից հետո նա հրաժարվում է վերադառնալ ԽՍՀՄ։ Այդ պատճառով ԽՍՀՄ-ում հեռակա կարգով դատապարտվել է 7 տարվա ազատազրկման՝ հայրենիքին դավաճանելու մեղադրանքով։

Շուտով Նուրիևը սկսում է աշխատել Լոնդոնի Թագավորական բալետում (Քավենտ Գարդեն թագավորական թատրոն) և կարճ ժամանակում դառնում է համաշխարհային հայտնություն։ Նա ստանում է ավստրիական քաղաքացիություն։

15 տարուց ավել Նուրիևը եղել է Լոնդոնի Թագավորական բալետի աստղն ու հանդիսացել է անգլիական հանրահռչակ պարուհի Մարգո Ֆոնտեյնի պարընկերը։ Հյուրխաղերով հանդես է եկել ողջ աշխարհով մեկ, աշխատել է շատ ինտենսիվորեն։ Օրինակ, 1975 թվականին ունեցել է մետ 300 ներկայացում։ Համարվում է, որ Ռուդոլֆն ամբողջովին փոխեց պարողի պասիվ դերը դասական բալետում։

1983-1989 թվականներին Նուրիևը հանդիսացել է Փարիզի Գրանդ օպերայի բալետի խմբի տնօրենը։ Բազմաթիվ անգամներ հանդես է եկել Իվետ Շովիրեի հետ։ Այդ ժամանակաշրջանի մեծագույն հայտանգործություններից մեկը Սիլվի Գիլլեմի “բացահայտումն” էր։ Հանդես է եկել բազմաթիվ դասական և ժամանակակից ներկայացումներում, նկարահանվել է կինոյում և հեռուստատեսությունում, բեմադրել է դասական բալետներ։

Կյանքի վերջին տարիներին հանդես է եկել նաև որպես ռեժիսոր։

1992 թվականի գարնանը Թաթարստանի օպերային թատրոն տնօրենի հրավիրմամբ այցելել է Կազան։ Այստեղ Նուրիևը թատրոնի տնօրինության հետ կնքել է աշխատանքային համաձայնագիր՝ Կազանյան բալետի փառատոնին մասնակցելու վերաբերյալ։

1984 թվականին նրա արյան մեջ հայտնաբերվեց ՄԻԱՎ։ Նուրիևը մահացավ ՁԻԱՀ-ից, 1984 թվականի հունվարի 6-ին, Փարիզից ոչ հեռու^[10]։

Թաղված է Փարիզի մոտակայքում գտնվող Սենտ Ժենեվև դե Բուա ռուսական գերեզմանատանը (անգլ.՝ Sainte-Geneviève-des-Bois Russian Cemetery)։

Անձնական կյանքԽմբագրել

Ռուդոլֆ Նուրիևը հոմոսեքսուալ էր^[11], սակայն պատանեկության շրջանում ունեցել է նաև հետերոսեքսուալ հարաբերություններ^[12]^[13]^[14]։ 1961 թվականին նա հանդիպում է դանիացի հանրահայտ պարող Էրիկ Բրունին (1928—1986), որի հետ, որպես զույգ, մտերմիկ հարաբերություններ է ունեցել շուրջ 25 տարի, մինչև Էրիկի մահը։ ^[12]^[15]^[16]

ՀիշատակԽմբագրել

Հուշաքար Փարիզում

Կազանում, Մուսի Ջալիլյաի անվան Օպերայի և բալետի թաթարական թատրոնում յուրաքանչյուր տարի գարնան վերջում անցկացվում է Ռուդոլֆ Նուրիևի անվան դասական բալետի միջազգային փառատոն, որն անվանվել է այդպես Նուրիևի թույլտվության, երբ այցելել էր Կազան^[17]։

Նուրիևի անուն է կրում Բաշկիրիայի պետական պարարվեստի քոլեջը (Ուֆա)^[18] և Բալետային մշակույթի միջազգային թառատոնը, որն ամեն տարի անցկացվում է Բաշկորտոստանի օպերայի և բալետի պետական թատրոնում։ Քաղաքում նաև տեղադրված է Նուրիևի պատվին հուշատախտակ։ .

Իրկուտսկում 2001 թվականին տեղադրվել է Նուրիևի անվամբ հուշատախտակ^[19]։.

2018 թվականին նկարահանվել է «Նուրեև։ Սպիտակ ագռավը» բրիտանական ֆիլմը։

Դերեր ներկայացումներումԽմբագրել

«Կարապի լիճ» — արքայազն, [1]
«Շչելկունչիկ» (Մարդուկ-Ջարդուկը) — արքայազն
«Քնած գեղեցկուհին» — Կապույտ թռչուն, արքայազն
«Մարգարիտոն ու Արմանը» — Արման
Բայադերկա (Баядерка) — Սոլոր
«Ռայմոնդա» — մենապար, Ժան դե Բրիեն
«Ժիզել» — Ալբերտ
«Դոն Կիխոտ» — Բազիլ
«Կորսար» — ստրուկ
«Ռոմեո և Ջուլիետա» — Ռոմեո, Մերկուցիո
«Սիլֆիդա» — Ջեյմս
«Պետրուշկա» — Պետրուշկա
«Ռոզայի տեսիլքը» — ուրվական, տեսիլք
«Շեհերազադա» — ստրուկ
«Ֆավնի հետկեսօրյա հանգիստը» — Ֆավն
«Ապոլոն Մուսագետ» — Ապոլոն
«Երիտասարդն ու մահը» — երիտասարդ
«Անառակ որդին»
«Ֆեդերա»
«Կորսված դրախտ»
«Սիլֆիդի» — պատանի
«Համլետ» — Համլետ
«Մոխրոտիկ» — Պրոդյուսեր
«Ինտերմեդիա»
«Լուսնային Պյերոն» — Պյերո
«Լուցիֆեր» — Լուցիֆեր
«Ապուշը» — Կնյազ Միշկին
«Օրեոլ»
«Սուրբ գարուն»
«Մավրի պավանա» — Օթելո
«Սև տունը»
«Դաս»
«Գիշերային ճանապարհորդություն» — Էդիպ
«Ալ տառը» — քահանա

Աղբյուր՝ Ռուդոլֆ Նուրիևի կայք [2]

ՖիլմերԽմբագրել

1966 — Երիտասարդն ու մահը — երիտասարդ
1972 — Ես պարող եմ / I Am a Dancer
1977 — Մապետ շոու
1977 — Վալենտինո (ֆիլմ) / Valentino
1983 — Տեսադաշտում (На виду) / Exposed

ԲեմադրություններԽմբագրել

1964 — Ռայմոնդա, բալետ
1964 —Կարապի լիճը, բալետ
1966 — Դոն Կիխոտ (բալետ)
1966 — Քնած գեղեցկուհին, բալետ
1966 — Տանկրեդ
1967 — «Շչելկունչիկ» (Մարդուկ-Ջարդուկը (բալետ)),
1977 — Ռոմեո և Ջուլիետա, բալետ
1979 — Մանֆրեդ
1982 — Փոթորիկ, բալետ
1985 — Washington Square
1986 — Բախի սյուիտ
1988 — Մոխրոտիկը, բալետ
1992 — Բայադերկա, բալետ

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Broadway Database — 2000.
↑ https://actu.fr/insolite/toussaint-quelles-sont-les-celebrites-enterrees-en-essonne_46091418.html
↑ Рудольф Нуреев: бог танца и порока
↑ Выставка, посвященная Нуриеву, откроется в музее имени Бахрушина
↑ Из «Записки об измене Родине артиста балета Р. Х. Нуриева». См.: КГБ проворонил побег Нуриева
↑ Синенко С. Г. Рудольф Нуреев: истоки творчества, превратности судьбы. Художественно-документальное повествование. — Уфа: Китап, 2008. — 192 с.
↑ Сайт Рудольф Нуреев
↑ Nureyev Did Have AIDS, His Doctor Confirms". The New York Times (John Rockwell). 16 January 1993. Retrieved 18 September 2011.
↑ Дольфюс Ариан։ «Непокоренный Нуреев - Дольфюс Ариан»
↑ ^12,0 ^12,1 Kavanagh, Julie Nureyev: The Life (2007) ISBN 978-0-375-40513-6
↑ The Canadian Press (2009-11-30)։ «TV dance-winner Archambault tackles Nureyev - Arts & Entertainment - CBC News»։ Cbc.ca։ Վերցված է 2012-05-03
↑ John Ezard and Carolyn Soutar (հունվարի 30, 2003)։ «Nureyev and me | Stage»։ The Guardian։ Վերցված է 2012-05-03
↑ «Literary Review»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-04-04-ին։ Վերցված է մարտի 13, 2009
↑ «Rudolf Nureyev Foundation Official Website»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-04-04-ին։ Վերցված է մարտի 19, 2009
↑ Нуриевский фестиваль на сайте Татарского театра оперы и балета им. М.Джалиля
↑ Башкирское хореографическое училище
↑ Первый выход Нуреева / Г. Гайда; Интервью вела О. Соболева // Иркутск,- 2001.- 30 нояб.- .7

ԳրականությունԽմբագրել

Колум Маккэнн. Танцовщик
Данциг Р. В. Вспоминая Нуреева. След кометы / Пер. с нидерл. И. Михайловой. СПб.: Геликон Плюс, 2012. — 368 с., 500 экз., ISBN 978-5-93682-809-6
Стюарт Отис. Рудольф Нуреев: Вечное движение = Perpetual motion: the public and private lives of Rudolf Nureyev. — Смоленск: Русич, 1999. — ISBN 5-88590-870-2
Рюнтю Юри Мэттью. Руди Нуреев без макияжа. — М.: Новости, 1995. — ISBN 5-7020-0981-9

Ролан Пети. Тан лие с Нуриевым.

Диана Солуэй. Рудольф Нуреев на сцене и в жизни.

Ариан Дольфюс. Непокоренный Нуреев.

Сергей Синенко. Рудольф Нуреев: Истоки творчества, превратности судьбы.

Н. Я. Надеждин. Рудольф Нуриев. М.: Мир энциклопедий Аванта+, Астрель, 2011. 224 с., ил., Серия «Секрет успеха», 3 000 экз., ISBN 978-5-98986-448-5, ISBN 978-5-271-31857-3
Красовская В. Рудольф Нуреев // Профили танца. — СПб.: Академия Русского балета им. А.Я. Вагановой, 1999. — С. 297—299. — 400 с. — (Труды Академии Русского балета имени А.Я. Вагановой). — 2000 экз. — ISBN 5-93010-001-2

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Նուրիևի պաշտոնական կայք Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine.
Ռ. Նուրիևի անվան դասական բալետի միջազգային փառատոն Archived 2012-02-06 at the Wayback Machine.
Ռուդոլֆ Նուրիևի ոսկե բանալին Archived 2011-06-19 at the Wayback Machine.
Նուրիևը Peoples.ru-ի էջում
Մարիո Բուի հուշերը Նուրիևի մասին
Հիշողություններ Նուրիևի մասին
Դատապարտում ՊԱԿ-ի կողմից Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine.

[_d54a40bfc3399b0b-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_9c987dac89912ca0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_dbc90dfd17649d0f-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Broadway Database — 2000.

[_669f2e5865b82fc3-4] ttps://actu.fr/insolite/toussaint-quelles-sont-les-celebrites-enterrees-en-essonne_46091418.html

[5] Рудольф Нуреев: бог танца и порока

[6] Выставка, посвященная Нуриеву, откроется в музее имени Бахрушина

[7] Из «Записки об измене Родине артиста балета Р. Х. Нуриева». См.: КГБ проворонил побег Нуриева

[8] Синенко С. Г. Рудольф Нуреев: истоки творчества, превратности судьбы. Художественно-документальное повествование. — Уфа: Китап, 2008. — 192 с.

[9] Сайт Рудольф Нуреев

[10] Nureyev Did Have AIDS, His Doctor Confirms". The New York Times (John Rockwell). 16 January 1993. Retrieved 18 September 2011.

[11] Дольфюс Ариан։ «Непокоренный Нуреев - Дольфюс Ариан»

[Kavanagh,_Julie_2007-12] 12,0 ^12,1 Kavanagh, Julie Nureyev: The Life (2007) ISBN 978-0-375-40513-6

[13] The Canadian Press (2009-11-30)։ «TV dance-winner Archambault tackles Nureyev - Arts & Entertainment - CBC News»։ Cbc.ca։ Վերցված է 2012-05-03

[14] John Ezard and Carolyn Soutar (հունվարի 30, 2003)։ «Nureyev and me | Stage»։ The Guardian։ Վերցված է 2012-05-03

[15] «Literary Review»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-04-04-ին։ Վերցված է մարտի 13, 2009

[16] «Rudolf Nureyev Foundation Official Website»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-04-04-ին։ Վերցված է մարտի 19, 2009

[17] Нуриевский фестиваль на сайте Татарского театра оперы и балета им. М.Джалиля

[18] Башкирское хореографическое училище

[19] Первый выход Нуреева / Г. Гайда; Интервью вела О. Соболева // Иркутск,- 2001.- 30 нояб.- .7

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Ռուդոլֆ Նուրիև ռուս.՝ Рудо́льф Хаме́тович Нуре́ев

Ծնվել է	մարտի 17, 1938(1938-03-17)^[1]^[2]^[3]^[…]
Ծննդավայր	Իրկուտսկ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել է	հունվարի 6, 1993(1993-01-06)^[1]^[2]^[3]^[…] (54 տարեկան)
Մահվան վայր	Լևալլուա Պերե
Գերեզման	Սենտ-Ժենևիև-դե-Բուա^[4] և Rudolf Nureyev's grave
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Ավստրիա
Կրթություն	Mariinsky Ballet? և Ա. Վագանովայի անվան ռուսական բալետի ակադեմիա
Մասնագիտություն	բալետի պարող, պարուսույց, դերասան, պարող, բալետմայստեր և կինեմատոգրաֆ
Պարգևներ և մրցանակներ	Կապեցիո պարային մրցանակ և Queen Elizabeth II Coronation Award?
Կայք	nureyev.org
Rudolf Nureyev Վիքիպահեստում