Չարլզ Սանդերս Պերս

(Վերահղված է Չարլզ Սանդերս Պիրսից)

Պիրս Չարլզ Սանդերս (անգլ.՝ Charles Sanders Peirce, սեպտեմբերի 10, 1839(1839-09-10)[1][2][3][…], Phillips Place, Քեմբրիջ, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ[4] - ապրիլի 19, 1914(1914-04-19)[2][3][5][…], Milford, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ), ամերիկյան իդեալիստ փիլիսոփա, տրամաբան, մաթեմատիկոս։

Չարլզ Սանդերս Պերս
Charles Sanders Peirce
Charles Sanders Peirce.jpg
Ծնվել էսեպտեմբերի 10, 1839(1839-09-10)[1][2][3][…]
Phillips Place, Քեմբրիջ, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ[4]
Մահացել էապրիլի 19, 1914(1914-04-19)[2][3][5][…] (74 տարեկան)
Milford, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ
ԳերեզմանMilford Cemetery
ՔաղաքացիությունFlag of the United States (1912-1959).svg ԱՄՆ
ԴավանանքԵպիսկոպոսյան եկեղեցի
ՈւղղությունՊրագմատիզմ
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս, փիլիսոփա, տրամաբան, պրագմատիստ, վիճակագրագետ, համալսարանի պրոֆեսոր, լեզվաբան և գեոդեզիստ
Հաստատություն(ներ)Ջոնս Հոփքինսի համալսարան
Գործունեության ոլորտվանդակ, Նշանագիտություն և Տրամաբանություն
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[6] և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ալմա մատերՀարվարդի համալսարան և Հարվարդի ճարտարագիտության և կիրառական գիտությունների դպրոց
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[1]
Հայտնի աշակերտներChristine Ladd-Franklin?[7]
Ազդվել էՋորջ Բերկլի
ՊարգևներԱմերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ
Ամուսին(ներ)Ջուլիետ Պիրս և Melusina Fay Peirce?
ՀայրԲենջամին Պիրս
ՄայրSarah Hunt Mills?
Ստորագրություն
Signature of Charles Sanders Peirce (1839–1914).png
Charles Sanders Peirce Վիքիպահեստում

ԿենսագրությունԽմբագրել

Դասախոսել է Հարվարդի, Բալթիմորի, Բոստոնի համալսարաններում, եղել Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիայի (1877 թվականից) և Գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ Գոյաբանության մեջ Պիրս պլատոնյան օբյեկտիվ իդեալիզմի ոգով պատկերել է կեցության կառուցվածքը կատեգորիաների աստիճանակարգության ձևով (վերացական էություններ, անհատական առարկայական գոյացություններ, մարդկային մտածողության ընդհանուր հասկացություններ։

Գիտության մեթոդաբանության մեջ Պիրս էմպիրիզմի ոգով մշակել է գիտելիքի ձևավորման և նրա հիմնավորվածության ուսմունք, որն անվանել է պրագմատիցիզմ։ Գիտությունը համոզմունքների (belief) մի համակարգ է, որը լուծում է տեսական և գործնական դժվարությունները․ տրամաբանական կշռադատությունը, գիտական հետազոտությունն այդ դժվարությունները հաղթահարելու, կասկածները փարատելու և հաստատ համոզմունքների հասնելու ընթացքն է։

Ըստ նշանավոր «Պիրսի սկզբունքի», գիտական հասկացության բովանդակությունը և առհասարակ մեր գործածած նշանների նշանակությունը կազմում է այն հետևանքների ամբողջությունը, որոնք առաջանում են այդ հասկացության առարկայի գործադրումից, առարկան չունի որևէ ուրիշ, (մետաֆիզիկական) էություն, բացի այդ գործնական հետևանքների ամբողջությունից։

Իմացաբանական մեկնաբանության դեպքում առաջին դրույթը պարունակում է ճանաչողության կենսաբանական-հարմարվողական, երկրորդը՝ ֆենոմենալիստական բացատրության հնարավորություն։ Դրանք այս ուղղությամբ զարգացվեցին Ու․ Ջեմսի պրագմատիզմի փիլիսոփայության մեջ։

Պիրսը մեծ ավանդ է մուծել ժամանակակից տրամաբանության մեջ՝ զարգացրել է տրամաբանության հանրահաշիվը, նրա միջոցներով մեկնաբանել դասական տրամաբանությունը, մշակել է հարաբերությունների տրամաբանությունը, տվել է տրամաբանական գործողությունները մեկի հանգեցնելու գաղափարը և այլն։ Պիրսի սեմիոտիկայի հիմնադիրն է, առանձնապես կարևոր են նրա արդյունքները տրամաբանական իմաստաբանության մեջ։

Հրատարակված աշխատանքներԽմբագրել

  • Collected Papers of Charles Sanders Peirce / Eds. C. Hartshorne, P. Weiss (Vol.1-6); A. Burks (Vol.7-8). — Harvard։ Harvard University Press, 1931-1958.
  • Writings of Charles S. Peirce։ A Chronological Edition։ Vol.1-8 / Peirce Edition Project (eds.). — Bloomington։ Indiana University Press, 1982-2010.

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Charles_Sanders_Peirce_birthplace
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Nationalencyklopedin (швед.) — 1999.
  6. ↑ Notable Names Database — 2002.
  7. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.

ԳրականությունԽմբագրել

  • Брент Дж. Чарльз Сандерс Пирс: Жизнь / Перевод А. Смирнова // Логос. — 2004. — № 3-4 (43). — С. 231—278.
  • Кирющенко В. В. Знак и смысл. — В книге։ Пирс Ч. С. Принципы философии. — СПб., 2001. — 542 с. — ISBN 5-93597-016-3.
  • Кирющенко В. В. Чарльз Сандерс Пирс, или Оса в бутылке. Введение в интеллектуальную историю Америки. — М.։ ИД «Территория будущего», 2008. — 373 с. — ISBN 5-91129-048-0.
  • Кирющенко В. В. Язык и знак в прагматизме. — СПб.։ Издательство ЕУСПб, 2008. — 200 с. — ISBN 978-5-94380-069-6.
  • Мельвиль Ю. К. Конфликт науки и религии в философии Ч. Пирса // Вопросы философии. — 1964. — № 9. — С. 88—98.
  • Мельвиль Ю. К. Философия Ч. С. Пирса. — М., 1964.
  • Мельвиль Ю. К. Чарлз Пирс и прагматизм. — М.։ Издательство МГУ, 1968.
  • Порус В. Н. Чарлз Пирс и современная «философия науки» // Вопросы философии. — 1982. — № 3. — С. 137—144.

Տես նաևԽմբագրել

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 9, էջ 311)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Չարլզ_Սանդերս_Պերս&oldid=7438378» էջից