Շոպենիանա (բալետ)

Շոպենիանա (ֆր.՝ «Les Sylphides», Սիլֆիդաներ), բալետ ըստ Միխայիլ Ֆոկինի, բեմադրվել է ըստ Ֆրեդերիկ Շոպենի դաշնամուրային ստեղծագործության, գործիքավորումն ըստ Ալեքսանդր Գլազունովի և Մ. Կելերի, այնուհետև՝ Սերգեյ Տանեևի, Անատոլի Լյադովի, Ն. Չերեպինի և Ջորջ Գերշվինի։ Պրեմիերան տեղի է ունեցել 1907 թվականի փետրվարի 10-ին, Մարիինյան թատրոնում, բարեգործական ներկայացման ժամանակ և նվիրվել է Ֆրեդերիկ Շոպենի հիշատակին։ Կոստյումները պատրաստել են ըստ Լեոն Բակստի էսքիզների։

Շոպենիանա ֆր.՝ Les Sylphides
Տեսակ	բալետ
Խորեոգրաֆ	Միխայիլ Ֆոկին
Կոմպոզիտոր	Ֆրեդերիկ Շոպեն
Առաջին ներկայացում	1908
Les Sylphides Վիքիպահեստում

Ռոմանտիկ, լիրիկական, սյուժե չունեցող բալետը տարբերվում էր Ֆոկինի անթերի ճաշակով։ Մի կեցվածքը սահուն բալանսեով վեր էր ածվում մյուսին` ասես նկարելով ընդհանուր կախարդական գործողության կատարյալ պատկեր։

Իր սկզբնական մտահղացումը Միխայիլ Ֆոկինը լրացրել է երաժշտական նոր համարներով։

Տարբերակներ

Առաջին խմբագրում «Շոպենիանա» սյուիտ` նվիրված Ֆ. Շոպենի հիշատակի (1907 թվականի փետրվարի 10-ի ներկայացում), կազմված էր Շոպենի 5 դաշնամուրային պիեսից, գործիքավորումը` ըստ Ա. Գլազունովի, դիրիժոր` Ռ. Դրիգո։

1. Պոլոնեզ լյա մաժոր (Op. 40 no.1 A-dur), կատարել են կորդեբալետի բալերինաները
2. Նոկտյուրն ֆա մաժոր (Op. 15 no.1 F-dur), Ա. Բուլգակով` Շոպեն, երաժշտությունը` Ա. Պ. Ուրակովի
3. Մազուրկա դո դիեզ մինոր (Op. 50 no.3 Cis-moll), Յու. Սեդովա, Պ. Գերդտ
4. Վալս Դո դիեզ մինոր (Op. 64 no.2 Cis-moll (Յոթերորդ վալս), Ա. Պավլովա, Մ. Կ. Օբուխով
5. Տարանտելլա լյա բեմոլ մաժոր (Op. 43. As-Dur), Վ. Ֆոկինա, Ա. Շիրյաև

Ներկայացման երկրորդ խմբագրում` «Ռոմանտիկ երազանքը», կազմված է ութ պիեսից` Ա. Գլազունովի և Մ. Կելլերի գործիքավորմամբ։

Նախերգանքի համար Ֆոկինն ընտրել է Լյա մաժոր պոլոնեզը, որի վերջին տակտերին սահուն սահող վարագույրը հիացած հանրության առաջ բացում է քարացած բալետային տեսարան։ Նոկտյուրնի առաջին ակորդներով կորդեբալետը բացվում է, ինչպես վարդի կոկոնը, բալերինաները նուրբ իջնում են պլիե, և մենակատարը դուրս է գալիս բեմի կենտրոն։ Այս տարբերակով ներկայացումը ցուցադրվել է 1907 թվականի մարտի 8-ին, Մարիինյան թատրոնում տեղի ունեցած բարեգործական երեկոյի ժամանակ` «Բալետ ըստ Շոպենի երաժշտության» անվամբ։ Դերակատարներն էին Օ. Պրեոբրաժենսկայա, Աննա Պավլովան, Տ. Կորսավինան, Վ. Նիժինսկին։

• Նախերգանք` պոլոնեզ լյա մաժոր (Op. 40 no.1 A-dur)

1. Նոկտյուրն լյա բեմոլ մաժոր (Op. 32, no.2. As-Dur) lento.4/4
2. Վալս սոլ բեմոլ մաժոր (Op. 70, no.1. Ges-Dur)
3. Մազուրկա ռե մաժոր (Op. 33, no.2. D-Dur)
4. Մազուրկա դո մաժոր (Op. 67, no.3. C-Dur)
5. նախերգանք լյա մաժոր (Op. 28, no.7. A-Dur) Andantino
6. Վալս դո դիեզ մինոր (Op. 64 no.2 Cis-moll)
7. Grande valse brillante Մի բեմոլ մաժոր (Op. 18, Es-dur)

Այդ երեկո նաև ցուցադրվել են «Եգիպտական գիշերները» («Կլեոպատրա») և «Արմիդայի տաղավարը»` Տ. Կարսավինայի, Վ. Նիժինսկու և Բ. Նիժինսկու մասնակցությամբ։

Վ. Սվետլովի համակրանքը տիկին Պավլովայի կողմն էր, և ինչպես էլ Կարսավինան չպարեր, նա «Բիրժևյան նորություններում» գրում էր.

«Տիկին Պավլովա 2-րդն այստեղ ևս թափանցել ավելի ամբողջական ոճով, քան տիկին Պրիոբրաժենսկայան և տիկին Կարսավինան»։

Լ. Կոզլյանինովը, հակառակը, հետևում էր տիկին Կարսավինայի պարին։

Կարսավինայի կատարմամբ եղերերգական երազկոտությունը փոխարինվել է ինքնամոռաց երջանկությամբ և ցույց տվել երաժշտությամբ ստեղծված ներկայացումը։

Հետագայում աննշան խմբագրումներ են եղել, 1908 թվականի ապրիլի 6-ին ներկայացումը ցուցադրվել է «Գրան պա` ըստ Շոպենի երաժշտության» անվամբ, իսկ 1909 թվականի փետրվարի 19-ին հայտարարության վրա գրված էր «Շոպենիանա»։

1909 թվականի հունիսի 2-ին Փարիզում Շատլե թատրոնում ռուսական դյագիլևյան թատերաշրջանում «Շոպենիանայի» պրեմիերան կայացել է «Սիլֆիդա» անվամբ (ֆր.՝ Les Sylphides)` Թամարա Կարսավինայի, Աննա Պավլովնայի, Ալեքսանդր Բալդինի և Վացլավ Նիժինսկու մասնակցությամբ։

Բացի Ա. Գլազունովի պատրաստի գործիքավորումից` Grande valse brillante-ն վերածել է այն մեծ նվագախմբի, որը գործիքավորել է Ջորջ Գերշվինը, Ֆրեդերիկ Շոպենի դաշնամուրային մյուս ստեղծագործությունները գործիքավորել են Ս. Տանեևը, Ա. Լյադովը և Ն. Չերեպինը։

Հաջորդ ներկայացումները կայացել են Կովենտ գարդեն արքունական թատրոնում 1911 թվականի հունիսի 14-ին և Նյու Յորքի Century Theatre թատրոնում 1916 թվականի հունվարի 20-ին` Ալեքսանդր Բալդինի մասնակցությամբ։ 1916 թվականի ապրիլի 14-ին Les Sylphides ներկայացումը Նիժենսկու մասնակցությամբ կայացել է Մետրոպոլիտեն օպերայում։ Հաջորդ խմբագրումը եղել է Վիտտորիո Ռիետի գործիքավորմամբ, բեմանկարչությունը` ըստ իշխան Ա. Շերվաշիդձեի և կոստյումները` ըստ Ալեքսանդր Բենուայի, այս տարբերակով ներկայացումը ցուցադրվել է Լատինական Ամերիկայում շրջագայության ժամանակ (1943-1946), որը կազմակերպել էր Original Ballet Russe ընկերությունը։

1923 թվականի փետրվարի 4-ին Պետրոգրադում վերաթարմացրել են Ֆոկինի վերջին խմբագրումը, 1928 թվականի մայիսի 16-ին Ա. Վահանովան թարմացրել է «Շոպենիանան» Լենինգրադի խորեոգրաֆիկ ուսումնարանի համար, ներկայացումը ցուցադրվել է օպերայի և բալետի թատրոնի բեմում (Գ. Ս. Ուլանովի ավարտական ներկայացում)։ Դեկորացիան կատարվել է ըստ Օրեստ Ալեգրի էսքիզների։

1932 թվականի հունվարի 24-ին Մեծ թատրոնը բեմադրել է ներկայացման ֆոկինյան տարբերակը, դիրիժոր` Յու. Ֆայեր, կատարողներ` Վ. Վասիլևա, Տ. Վասիլևա, Ա. Աբրամովա, Գ. Դոբրինինա, Ն. Կապուստինա, Տ. Լազարևիչ, Ա. Երմոլև։ Պատերազմից հետո 1946 թվականի հունվարի 11-ին Լ. Լավրովսկին Մեծ թատրոնի բեմում թարմացրել է ներկայացումը «ըստ Ֆոկինի»։

Գրականություն

• Красовская В. М. Русский балетный театр начала XX века. 1. Хореографы. — Л.: «Искусство», 1971. — 526 с. — 22 000 экз.
• Красовская В. М. А. П. Павлова // Русский балетный театр начала XX века. 2. Танцовщики. — Л.: «Искусство», 1972. — 456 с. — 30 000 экз.
• Суриц Е. Я. Всё о балете = словарь-справочник / под редакцией Ю.И.Слонимского. — Л.: «Музыка», 1966. — С. 421. — 454 с. — 28 000 экз.
• «Шопениана» // Балет : энциклопедия / Гл. ред. Ю. Н. Григорович. — М.: Советская энциклопедия, 1981. — 623 с. — 100 000 экз.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շոպենիանա (բալետ)» հոդվածին։