Նորվեգիայի տնտեսություն

Նորվեգիան ունի զարգացած խառը տնտեսություն՝ ռազմավարական արդյունաբերության ոլորտներում պետական հատվածի զգալի մասնաբաժնով։ Չնայած համաշխարհային բիզնես ցիկլերի նկատմամբ զգայուն լինելուն, Նորվեգիայի տնտեսությունը կայուն աճ է ցույց տվել արդյունաբերական դարաշրջանի սկզբից ի վեր։

Նորվեգիայի տնտեսություն

Օսլոյի բիզնես շրջան
Արժույթ	Նորվեգական կրոն
Ֆիսկալ տարի	օրացույցային
Առևտրային կազմակերպություններ	ՏՀԶԿ, ԱՀԿ, Եվրոպական տնտեսական տարածք և այլն։
Վիճակագրություն
ՀՆԱ	443 միլիարդ դոլար (ԱՄՀ-ի կանխատեսում 2021 թվական)
ՀՆԱ-ի աճ	▲ 0,8 % (2016)
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով	71 497 դոլար (2016)
Գնաճ (ՍԳԻ)	3,5 % (2016)
Աղքատության շեմից ցածր բնակչություն	12.7% (2018)
Աշխատուժ	2,8 միլիոն чմարդ (2015)
Գործազրկություն	4,3 % (2017)
Արտաքին
Արտահանում	92,4 միլիարդ $ (2016)
Արտահանվող ապրանքներ	Նավթ և գազ, ձուկ, մեքենաներ և սարքավորումներ, մետաղներ, քիմիական նյութեր, նավեր
Արտանհանման հիմնական գործընկերներ	ԱՄՆ, Եվրամիություն, Չինաստան, այլ երկրներ
Ներկրում	73,02 միլիարդ դոլար (2016)
Ներկրվող ապրանքներ	Մեքենաներ և սարքավորումներ, քիմիական նյութեր, մետաղներ, սննդամթերք
Ներկրման հիմնական գործընկերներ	Չինաստան, Եվրամիություն, ԱՄՆ, այլ երկրներ
Պետական ֆինանսներ
Եկամուտ	199,8 միլիարդ դոլար (2016)
Ծախսեր	միլիարդ դոլար (2016)

Նավագնացությունը երկար ժամանակ եղել է Նորվեգիայի արտահանման ոլորտի հենարանը, սակայն Նորվեգիայի տնտեսական աճի մեծ մասը պայմանավորված է բնական պաշարների առատությամբ, ուստի զարգացած են նավթի որոնումն ու արտադրությունը, հիդրոէներգետիկան և ձկնորսությունը։ Գյուղատնտեսության և ծանր արդյունաբերության տեսակարար կշիռը տնտեսության մեջ նվազել է՝ կապված ծառայությունների ոլորտի և նավթի արդյունահանման հետ կապված արդյունաբերության զարգացման հետ։ Հանրային սեկտորն աշխարհում ամենամեծերից մեկն է՝ որպես ընդհանուր համախառն ներքին արդյունքի տոկոս։ Երկիրն ունի շատ բարձր կենսամակարդակ եվրոպական այլ երկրների համեմատությամբ և զարգացած սոցիալական ապահովության համակարգ։

Ընդհանուր տեղեկություն

Նորվեգիայի Թագավորության կառավարությունը վերահսկում է տնտեսության առանցքային ոլորտները, մասնավորապես՝ նավթային հատվածը։ Հյուսիսային ծովում գազ արտադրվում է 1971 թվականից։ Չնայած երկիրն ունի այլ բնական ռեսուրսներ (անտառային ռեսուրսներ, օգտակար հանածոներ, ջրային պաշարներ), սակայն նավթային հատվածն ապահովում է Նորվեգիայի բյուջեի եկամուտների 30%-ը։ ՀՆԱ-ն 2012 թվականին կազմել է 329 միլիարդ դոլար։ Միևնույն ժամանակ, 2000-ականներին Նորվեգիայի վրա ազդել է պետական գույքից ստացված եկամուտների մասնաբաժինը ընդհանուր պետական եկամտի մեջ կրճատելու համասկանդինավյան միտումը՝ 2003 թվականի 17,4%-ից մինչև 2006 թվականի 14,9%։

Երկիրն ունի տնտեսության ընդգծված վարձակալական բնույթ, կախվածություն հումքից, հիմնականում նավթից և գազից, արտահանումից, որն, օրինակ, կազմում է ամբողջ ապրանքների արտահանման ավելի քան 50%-ը, մինչդեռ արտահանման 15%-ից պակասը բաժին է ընկնում տեխնոլոգիական հատվածին։ Նավթի և գազի արդյունաբերությունը ողջ Նորվեգիայի տնտեսության հիմքն է (2002 թվականին նավթի և գազի ոլորտը կազմում էր ՀՆԱ-ի 23%-ը և բերեց ամբողջ եկամտի 32%-ը. դրանում ուղղակիորեն զբաղված է ավելի քան 74 հազար մարդ (բոլոր զբաղվածների 3%-ը), իսկ անուղղակիորեն ևս 220 հազար)։

Վիճակագրություն

Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացված են 1980-2018 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները. 2%-ից պակաս գնաճը նշվում է կանաչ սլաքով։

Տարի	ՀՆԱ (PPP) (միլիարդ ԱՄՆ դոլարով)	Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ (PPP) (ԱՄՆ դոլարով)	ՀՆԱ-ի աճ (իրական)	Գնաճի մակարդակ (տոկոսներով)	Գործազրկություն (տոկոսներով)	Պետական պարտք (ՀՆԱ-ի տոկոսներով)
1980	61,3	14 968	4,5 %	10,9 %	1,7 %	46,7 %
1981	68,0	16 568	1,6 %	13,6 %	2,0 %	42,5 %
1982	72,4	17 571	0,2 %	11,3 %	2,6 %	37,7 %
1983	78,3	18 936	4,0 %	8,5 %	3,4 %	34,7 %
1984	86,0	20 737	6,1 %	6,2 %	3,1 %	34,5 %
1985	93,7	22 517	5,6 %	5,7 %	2,6 %	36,2 %
1986	99,4	23 814	4,0 %	7,2 %	2,0 %	45,1 %
1987	103,7	24 707	1,8 %	8,7 %	2,1 %	37,7 %
1988	107,1	25 370	−0,3 %	6,7 %	3,1 %	31,8 %
1989	112,4	26 552	1,0 %	4,5 %	4,9 %	31,7 %
1990	118,8	27 956	1,9 %	4,1 %	5,2 %	28,4 %
1991	126,6	29 610	3,1 %	3,4 %	5,5 %	38,4 %
1992	134,1	31 183	3,6 %	2,3 %	5,9 %	44,1 %
1993	141,2	32 639	2,8 %	2,3 %	5,9 %	52,6 %
1994	151,5	34 829	5,1 %	1,4 %	5,4 %	49,6 %
1995	161,0	36 850	4,2 %	2,5 %	4,9 %	32,1 %
1996	172,2	39 205	5,0 %	1,3 %	4,8 %	27,8 %
1997	184,4	41 788	5,3 %	2,6 %	4,0 %	25,2 %
1998	191,3	43 084	2,6 %	2,5 %	3,2 %	22,9 %
1999	198,2	44 297	2,0 %	2,4 %	3,2 %	24,3 %
2000	209,2	46 471	3,2 %	3,1 %	3,4 %	28,1 %
2001	218,3	48 322	2,1 %	3,0 %	3,5 %	26,7 %
2002	224,9	49 464	1,4 %	1,3 %	3,9 %	33,5 %
2003	231,5	50 629	0,9 %	2,5 %	4,5 %	42,7 %
2004	247,3	53 771	4,0 %	0,4 %	4,5 %	43,5 %
2005	262,0	56 558	2,6 %	1,5 %	4,6 %	42,0 %
2006	276,5	59 180	2,4 %	2,3 %	3,4 %	53,3 %
2007	292,3	61 909	3,0 %	0,7 %	2,5 %	49,2 %
2008	299,5	62 560	0,5 %	0,5 %	2,6 %	47,2 %
2009	296,6	61 257	−1,7 %	2,2 %	3,2 %	41,9 %
2010	302,3	61 602	0,7 %	2,4 %	3,6 %	42,3 %
2011	311,6	62 656	1,0 %	1,3 %	3,3 %	28,8 %
2012	326,0	64 700	2,7 %	1,7 %	3,2 %	30,2 %
2013	334,6	65 673	1,0 %	2,1 %	3,5 %	30,4 %
2014	347,4	67 377	2,0 %	2,0 %	3,5 %	28,8 %
2015	358,1	68 796	2,0 %	2,2 %	4,4 %	33,1 %
2016	366,6	69 807	1,1 %	3,6 %	4,8 %	36,7 %
2017	380,0	71 831	1,8 %	1,9 %	4,2 %	36,7 %

Պատմություն

Արդյունաբերական հեղափոխությունից առաջ

Արդյունաբերական հեղափոխությունից առաջ Նորվեգիայի տնտեսությունը հիմնված էր գյուղատնտեսության, փայտի արտադրության և ձկնորսության վրա։ Նորվեգացիները սովորաբար ապրում էին սննդի զգալի պակասի պայմաններում, թեև սովը հազվադեպ էր։ Որոշ բերրի տարածքների համար, բացառությամբ Հեդմարկի և Օսթֆոլի, մշակաբույսերը սահմանափակվում էին միայն դիմացկուն մշակաբույսերով, ինչպիսիք են վարսակը, աշորան և գարին, զարգացած էր տավարաբուծությունը։ Կենտրոնական և Հյուսիսային Նորվեգիայի շրջաններում զբաղվում էին հյուսիսային եղջերուների բուծմամբ։ Ափի շուրջ ձկնորսությունը վտանգավոր աշխատանք էր, թեև ձկների որոշ տեսակներ, ինչպիսիք են ծովատառեխը, ձողաձուկը, հալիբուտը, առատ էին։ XVIII դարում կարտոֆիլի ներմուծումը Նորվեգիա հանգեցրեց նորվեգացիների կյանքի զգալի բարելավմանը։ Ամբողջ ափի երկայնքով ձկնորսությունը (ներառյալ ձողաձուկը, ծովատառեխը, հալիբուտը և այլն) գյուղատնտեսության կարևոր հավելումն էր և հյուսիսում և արևմուտքում գտնվող շատ տարածքներում ապրուստի հիմնական աղբյուրն էր։ Ձկնորսությունը սովորաբար լրացվում էր կուլտուրաների աճեցմամբ և փոքր տնտեսություններում անասնապահությամբ։ Սեփականատեր ֆերմերները եղել և շարունակում էին մնալ նորվեգական գյուղատնտեսության աշխատանքի հիմնական միավորը, սակայն մինչև XIX դարը ֆերմերները սպառել էին գյուղատնտեսության համար մատչելի հողատարածքները։ Գյուղատնտեսական շատ ընտանիքներ աղքատացան, որը հանգեցրեց նրանց արտագաղթը Հյուսիսային Ամերիկա։

Արդյունաբերական հեղափոխություն

Կոնգսբերգի, Ռյորոսի և Լեկեն Վերկի հանքարդյունաբերությունից բացի, արդյունաբերացումը տեղի ունեցավ տեքստիլի առաջին գործարանների վրա, որոնք կառուցվեցին Նորվեգիայում XIX դարի կեսերին։ Բայց առաջին խոշոր արդյունաբերական ձեռնարկությունները ի հայտ եկան այն ժամանակ, երբ ձեռնարկատերերի քաղաքականությունը հանգեցրեց այդ կարիքները բավարարող բանկերի ստեղծմանը։ Աշխատատեղեր են ստեղծվել մեծ թվով մարդկանց համար։ Քանի որ արդյունաբերության մեջ զբաղված մարդկանց եկամուտը գերազանցում էր գյուղացիների եկամուտը, սկսվեց մշակվող հողատարածքի երկարաժամկետ կրճատումը և գյուղական բնակչության անկումը։ Սկսվեց բանվոր դասակարգի ձևավորումը։

Պետական հատված

Պետական հատվածի ձևավորումը սկսվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո գերմանական ակտիվների ազգայնացմամբ։ 2000-ականների սկզբին Նորվեգիայում 80 ընկերություններ պետական էին, որոնց մեծ մասը գտնվում էր Առևտրի և արդյունաբերության նախարարության իրավասության ներքո։ Պետական ձեռնարկությունները 2000-ականների սկզբին կենտրոնացած էին տնտեսության հետևյալ ճյուղերում ՝ վառելիքաէներգետիկ համալիր («Ստատոյլ», «Նորսկ Հիդրո»), հեռուստատեսային կապ («Տելենոր»), փոստ («Փոստեն Նորգե»), երկաթուղիներ, ավիափոխադրումներ (ՍԱՍ), Էլեկտրաէներգիայի արտադրություն և բաշխում («Ստատսկրաֆտ»), անտառային տնտեսություն («Ստատսկոգ»), մետալուրգիա («Նորսկ Հիդրո»), ալկոհոլային խմիչքների առևտուր, բանկային ծառայություններ («Կոմունալբանկեն»), քարածխի արդյունահանում («Պոստեն Նորգե»), («Ստուրե նորսկե Սվալբարդ կուլկոմպանի») և այլն։

1990-ականներին Նորվեգիայում վերացավ ալկոհոլի վաճառքի, հացահատիկի և դեղամիջոցների մեծածախ առևտրի, հեռահաղորդակցության, ռադիոյի և հեռուստատեսության հեռարձակման պետական մենաշնորհը։ ԵՏԱ-ի մասին համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելուց հետո Նորվեգիան ստիպված է եղել «Նորսկ Մեդիսինալդեպո» դեղերի առևտրի պետական մենաշնորհը նախ վերածել պետական բաժենտիրական ընկերության, ապա վաճառել նոր ընկերության բաժնետոմսերի 17 տոկոսը։

Պետական գույքը Նորվեգիայում բարձր եկամտաբեր էր։ 2006 թվականին այն պետական ձեռնարկությունները, որոնց բաժնետոմսերը ցուցակված են ֆոնդային բորսայում, բերեցին 30% շահույթ։ 1990-2000 թթվականներին սեփականաշնորհումից ստացված եկամուտները կազմել են 2,9 մլրդ դոլար։

Գյուղատնտեսություն

Ամբողջ ափի երկայնքով ձկնորսությունը (ներառյալ ձողաձուկը, ծովատառեխը, հալիբուտը և այլն) երկրագործության կարևոր հավելում էր, ինչպես նաև և՛ հյուսիսում, և՛ արևմուտքում գտնվող շատ տարածքներում ապրուստի հիմնական աղբյուրն էր։

Ձկնորսությունը սովորաբար լրացվում էր կուլտուրաների աճեցմամբ և փոքր տնտեսություններում անասնապահությամբ։ Սեփականություն ունեցող ֆերմերները եղել և շարունակում են մնալ Նորվեգիայի գյուղատնտեսության աշխատանքի հիմնական միավորը։

Արդյունաբերություն

Նավաշինությունը և նավագնացությունը երկար ժամանակ եղել են Նորվեգիայի արտահանման ոլորտի հիմնական հենարանը։

Նավթի և գազի արդյունաբերությունը Նորվեգիայում

Երկրի նավթագազային համալիրը ողջ Նորվեգիայի տնտեսության հիմքն է. դրանում ուղղակիորեն զբաղված է ավելի քան 74 հազար մարդ (բոլոր զբաղվածների 3%-ը), իսկ անուղղակիորեն ևս 220 հազար։ Նորվեգիայում նավթի և գազի բոլոր պաշարները գտնվում են Հյուսիսային ծովի ծանծաղուտում։

Պաշարների հետախուզում սկսելու նախաձեռնությունը ոչ թե պետությանն էր պատկանում, այլ խոշոր անդրազգային ընկերություններին։ Ամերիկյան Phillips Petroleum ընկերությունն առաջին հայտը ներկայացրել է 1962 թվականին։ 1965 թվականին Նորվեգիան տվեց նավթի առաջին լիցենզիաները, իսկ 1969 թվականի դեկտեմբերին հայտնաբերվեց առաջին խոշոր հանքավայրը։ Առաջին կոմերցիոն նավթի արդյունահանումը սկսվել է 1970 թվականին։ Նորաստեղծ Նավթի տնօրինությունը ստանձնեց գործառնական կառավարումն ու վերահսկողությունը, իսկ պետական սեփականություն հանդիսացող Statoil ընկերությունը ստեղծվեց նավթային նախագծերին անմիջականորեն մասնակցելու համար։ Նորսկ Հիդրոն (Norsk Hydro), որի բաժնետոմսերի 51%-ը պատկանում էր պետությանը, նորվեգական մեկ այլ նավթային ընկերություն էր։

Նավթից եկամուտների աճը Նորվեգիային թույլ տվեց արտաքին պարտք վերցնել նավթի և գազի ապագա եկամուտների դիմաց՝ աջակցելու այլ ոլորտներին, մասնավորապես նավաշինությանը, և իրականացնելու սոցիալական և տարածաշրջանային զարգացման ծրագրեր «սոցիալական պետության» հայեցակարգի ներքո։ Բացի այդ, մինչև 2005 թվականը Նորվեգիան այլևս չուներ արտաքին պարտք։

Մինչև 2007 թվականը իրականացվեց Statoil-ի և Norsk Hydro-ի էներգետիկ ակտիվների միաձուլումը, ստեղծված նավթագազային հսկան ի վիճակի է լրջորեն մրցակցել Ռուսաստանի հետ եվրոպական շուկայում։

2002 թվականին նավթի և գազի ոլորտը կազմում էր ՀՆԱ-ի 23%-ը և ապահովում էր բոլոր եկամուտների 32%-ը։ 2006 թվականի դրությամբ Նորվեգիան ապահովում էր ԵՄ երկրների նավթի և գազի կարիքների մոտավորապես 15%-ը։ 2016 թվականի դրությամբ Նորվեգիան նավթի արդյունահանման ծավալով երկրների վարկանիշում զբաղեցնում է 13-րդ տեղը, ըստ ՕՊԵԿ-ի։

Էներգետիկա

Ածխաջրածինների բարձր պաշարներով Նորվեգիայում ամբողջ էլեկտրաէներգիայի ներքին սպառումը 95%-ով ծածկված է հիդրոէլեկտրակայաններով, հավելյալ կառուցվում են միայն հողմակայաններ (դա մեծացնում է վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների հզորությունը, ինչը երկրին հնարավորություն կտա մասնակցելու Եվրոպայի ապագա էներգետիկ համակարգին)։ Օրական արտադրությունը գերազանցում է սպառումը, սակայն ավելցուկային հզորությունը օգտագործվում է ՀԷԿ-երի ջրամբարներում ջրի մակարդակը լրացնելու համար, ինչը ապահովում է ՀԷԿ-երի գեներատորների բեռնվածության կայունությունը սպառողների պահանջարկի տատանումների դեպքում։

2013 թվականին առաջնային էներգիայի սպառումը կազմել է 45,0 մլն տոննա նավթային համարժեք, որից 65,0%-ը՝ հիդրոէներգիան, 24,0%-ը՝ նավթը, 8,9%-ը՝ բնական գազը, 1,6%-ը՝ ածուխը, 1,1%-ը՝ վերականգնվող այլ աղբյուրների համար։

Ավելցուկային էլեկտրաէներգիան Նորվեգիայից մատակարարվում է եվրոպական երկրներ։ Նորվեգիան արդեն մալուխային էլեկտրահաղորդման գծեր ունի Դանիայի և Նիդեռլանդների հետ։ Նույն նպատակով (կարողանալ իր ՀԷԿ-երից ավելորդ էներգիա վաճառել) Նորվեգիան 2021 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ավարտեց աշխարհի ամենաերկար ստորջրյա հոսանքի մալուխի տեղադրումը North Sea Link Նորվեգիա-Մեծ Բրիտանիա՝ 720 կմ երկարությամբ։

Աշխատանքներ են տարվում Հյուսիսային ծովի հատակի երկայնքով Նորվեգիայի և Գերմանիայի միջև 623 կմ էլեկտրահաղորդման մալուխի անցկացման ուղղությամբ։

• Նորվեգիայի նավթի և էներգետիկայի նախարարություն

Նորվեգիայի պետական կենսաթոշակային հիմնադրամ

Նորվեգիայի պետական կենսաթոշակային հիմնադրամը, որը նաև հայտնի է որպես նավթային հիմնադրամ, ստեղծվել է 1990 թվականին՝ նորվեգական նավթային հատվածից ավելցուկային եկամուտներ ներդնելու նպատակով։ 2021 թվականի դրությամբ հիմնադրամը բաժնետոմսեր ունի 9202 ընկերություններում 74 երկրներում և ունի 1,3 տրիլիոն դոլարից մի փոքր ավելի ակտիվներ, ինչը կազմում է համաշխարհային ֆոնդային շուկայի մոտավորապես 1,5%-ը՝ դարձնելով այն աշխարհի ամենամեծ ազգային հարստության հիմնադրամը։ 2021 թվականի հունվարի 16-ի դրությամբ Նորվեգիայի պետական կենսաթոշակային հիմնադրամի շուկայական արժեքը կազմում էր 11,037,467,761,112 kr կամ $1,289,998,525,846։ 2020 թվականի նոյեմբերի դրությամբ յուրաքանչյուր Նորվեգիայի քաղաքացու համար հիմնադրամից բաժին էր ընկնում մոտ 2,030,000 kr կամ $237,255։

Բնակչության եկամուտ

2018 թվականի դրությամբ Նորվեգիայում միջին աշխատավարձը ամսական կազմում է 45 600 kr (€4760,95, համախառն) և 33 400 kr (€3486,63, զուտ)։

Արտաքին հղումներ

• Նավթը չափազանց մեծ գումար է տվել այս երկրին։ Հիմա դրանք խնդիր են դարձել // լրահոս, 2018 թվականի նոյեմբերի 24
• Նորվեգիայում գազի արդյունահանման կանխատեսում Արխիվացված 2020-08-08 Wayback Machine

Գրականություն

• В. Гаврин. Охотничье хозяйство Норвегии // журнал "Охота и охотничье хозяйство", № 3, 1970. стр.42-43

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նորվեգիայի տնտեսություն» հոդվածին։