Նկարագրական լեզվաբանություն

գիտական բնագավառ
Ենթակատեգորիա	լեզվաբանություն
Ով է կիրառում	լեզվաբան, նկարագրական քերականներ
Հակառակը	պրեսկրիպտիվ լեզվաբանության

Նկարագրական լեզվաբանություն, լեզվի ուսումնասիրության մեջ օբյեկտիվորեն վերլուծելու և նկարագրելու աշխատանք, որը պարզում է, թե ինչպես է խոսող համայնքը իրականում օգտագործում լեզուն (կամ ինչպես է այն օգտագործել անցյալում)^[1]:

Լեզվաբանության ակադեմիական բոլոր հետազոտությունները նկարագրական են։ Ինչպես մյուս բոլոր գիտակարգերը, այն ձգտում է նկարագրել իրականությունը՝ առանց կանխակալ գաղափարների, թե ինչպես այն պետք է լինի^[2]^[3]^[4]^[5]: Ժամանակակից նկարագրական լեզվաբանությունը հիմնված է լեզվի կառուցվածքային մոտեցման վրա, ինչպես օրինակ Լեոնարդ Բլումֆիլդի և այլոց աշխատություններում^[6]։ Լեզվաբանության այս տեսակը լեզուն նկարագրելու համար օգտագործում է տվյալների հավաքագրման տարբեր մեթոդներ^[7]:

Նկարագրական լեզվաբանությունն ընդդեմ պրեսկրիպտիվ լեզվաբանության

Նկարագրական լեզվաբանությունը հաճախ հակադրվում է պրեսկրիպտիվ լեզվաբանության հետ^[8], որը հանդիպում է հատկապես կրթության և հրատարակչության մեջ^[9]^[10]

Ինչպես նշում է անգլիացի լեզվաբան Լարի Էնդրյուսը, նկարագրական քերականությունը լեզվաբանական մոտեցումն է, որն ուսումնասիրում է, թե ինչպիսին է լեզուն, ի տարբերություն պրեսկրիպտիվի, որը ցույց է տալիս, թե ինչպիսին պետք է լինի լեզուն^[11]: Այլ կերպ ասած, նկարագրական քերականները կենտրոնացնում են վերլուծությունը նրա վրա, թե ինչպես են շփվում բոլոր տեսակի մարդիկ ամենատարբեր միջավայրերում, հատկապես ավելի պատահական, առօրյա միջավայրերում, մինչդեռ պրեսկրիպտիվ քերականները կենտրոնանում են լեզվական և քերականական կանոնների և կառուցվածքների վրա: Էնդրյուսն իր գրքում բերում է fewer than vs less than օրինակը^[11]: Նկարագրող քերականը նշում է, որ երկու պնդումներն էլ հավասարապես ընդունելի են, քանի դեռ կարելի է հասկանալ արտահայտության հիմքում ընկած իմաստները: Պրեսկրիպտիվ քերականը վերլուծում է երկու արտահայտությունների հետևում գտնվող կանոններն ու պայմանականությունները՝ որոշելու, թե որ արտահայտությունն է ճիշտ կամ այլ կերպ նախընտրելի: Էնդրյուսը նաև կարծում է, որ թեև լեզվաբանների մեծամասնությունը նկարագրող քերականներ են, հանրակրթական դպրոցների ուսուցիչների մեծ մասը հակված է լինել պրեսկրիպտիվ^[11]:

Գիտակարգի պատմություն

Նկարագրական լեզվաբանության առաջին ուսումնասիրությունը եղել է հյուսիսային Հնդկաստանի Սանսկրիտ համայնքում։ Լեզվական այդ ուղղության ամենահայտնի գիտնականը Փանինին է, որի աշխատանքները սովորաբար թվագրվում են մոտավորապես մ.թ.ա. 5-րդ դարին^[1]։ Հետագայում բանասիրական ավանդույթներ առաջացան հունարեն, լատիներեն, չինարեն, թամիլերեն, եբրայերեն և արաբերեն լեզուների նկարագրության շուրջ: Ժամանակակից եվրոպական լեզուների նկարագրություն չի եղել մինչև Վերածննդի շրջանը (1492 թվականին` իսպաներեն, 1532 թվականին՝ ֆրանսերեն, 1586 թվականին՝ անգլերեն): Նույն ժամանակաշրջանում են եղել Նահուաթլի (1547) կամ Կեչուայի (1560) առաջին քերականական նկարագրությունները Նոր աշխարհում, որին հաջորդեցին բազմաթիվ այլ նկարագրություններ^[1]:

Չնայած նրան, որ ավելի ու ավելի շատ լեզուներ են հայտնաբերվել, լեզվի ամբողջական բազմազանությունը դեռ լիովին ճանաչված չէ: Դարեր շարունակ նկարագրական լեզվաբանները հակված էին օգտագործելու քերականական կատեգորիաներ, որոնք գոյություն ունեին ավելի հեղինակավոր համարվող լեզուների համար, օրինակ՝ լատիներեն:

Նկարագրական լեզվաբանությունը, որպես գիտություն, տարածվել է 19-րդ դարի վերջում, ստրուկտուալիստական հեղափոխության հետ, (Ֆերդինանդ դե Սոսյուրից մինչև Լեոնարդ Բլումֆիլդ) և այն գաղափարը, որ յուրաքանչյուր լեզու ձևավորում է եզակի խորհրդանշական համակարգ, որը տարբերվում է այլ լեզուներից^[1]:

Մեթոդներ

Լեզվի նկարագրության առաջին կարևոր քայլը տվյալների հավաքագրումն է: Դա անելու համար հետազոտողը դաշտային աշխատանք է կատարում իր ընտրած խոսքային համայնքում և ձայնագրում տարբեր խոսողների նմուշներ: Նրա հավաքած տվյալները հաճախ լինում են տարբեր տեսակի խոսքի ժանրերից, որոնք ներառում են պատմվածքներ, ամենօրյա խոսակցություններ, պոեզիա, երգեր և այլն^[12]։ Թեև բնական խոսքն ավելի նախընտրելի է, հետազոտողները օգտագործում են էլիկիտացիա՝ խոսնակներին խնդրելով կատարել թարգմանություններ, արտասանություն կամ փորձարկելով նախադասությունները՝ օգտագործելով մի քանի տարբերակներ: Դրանք նախապես կազմված նախադասություններ են, որոնք կազմում են հետազոտողները բացերը լրացնելու համար: Նրանք դա անում են գոյականների և բայերի դեպքում որպեսզի տեսնեն, թե ինչպես կարող է փոխվել նախադասության կառուցվածքը կամ ինչպես կարող են փոխվել գոյականն ու բայը^[12]։

Նկարագրական լեզվաբանության համար դաշտային աշխատանքում օգտագործվում են էլիկացիայի տարբեր տեսակներ: Թիրախային լեզվի հետազոտության ժամանակ լեզվաբանը անհատներին հարցեր է տալիս թիրախային լեզվով, և գրանցում է անհատների բոլոր տարբեր պատասխանները, համեմատում դրանք: Հետազոտողը նկարներ, առարկաներ կամ տեսահոլովակներ է տրամադրում խոսողներին և խնդրում է նրանց նկարագրել ներկայացված նյութերը^[13]: Այս տիպի էլիկացիան օգնում է հետազոտողին ստեղծել բառապաշար և հիմնական քերականական կառուցվածքներ:

Այս գործընթացը երկար է և հոգնեցուցիչ, կարող է տևել է մի քանի տարի: Այս երկար գործընթացն ավարտվում է հավաքածուով, որը հղման նյութերի մի ամբողջություն է և կարող է օգտագործվել խնդրո առարկա լեզվի վերաբերյալ վարկածները ստուգելու համար:

Մարտահրավերներ

Գրեթե ամբողջ լեզվաբանական տեսությունը ծագում է նկարագրական լեզվաբանության գործնական խնդիրներից։ Հնչյունաբանությունը զբաղվում է լեզվում հնչյունների գործառույթով և մեկնաբանությամբ^[14]^[15]: Շարահյուսությունը մշակվել է նկարագրելու համար, թե ինչպես են բառերը փոխկապակցվում միմյանց հետ՝ նախադասություններ կազմելու համար^[16]։ Բառագիտությունը կազմում է բառերը, ինչպես նաև դրանց ածանցյալներն ու ձևափոխումները։

Լեզվաբանական նկարագրությունը կարող է հասնել հետևյալ նպատակներից մեկին կամ մի քանիսին.

Քննվող լեզվի հնչյունաբանության նկարագրությունը։

Այդ լեզվի բառերի ձևաբանության նկարագրությունը.
Այդ լեզվի ճիշտ նախադասությունների շարահյուսության նկարագրությունը։
Բառային ածանցման նկարագրություն.
Բառապաշարի հավաքագրում, ներառյալ առնվազն հազար բառ:
Մի քանի բնագիր տեքստերի վերաձևակերպում:

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 François & Ponsonnet (2013).
↑ Kordić, Snježana (2010). Jezik i nacionalizam [Language and Nationalism] (PDF). Rotulus Universitas (սերբա-խորվաթերեն). Zagreb: Durieux. էջ 60. doi:10.2139/ssrn.3467646. ISBN 978-953-188-311-5. LCCN 2011520778. OCLC 729837512. OL 15270636W. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 1 June 2012-ին. Վերցված է 11 August 2019-ին.
↑ Harimurti Kridalaksana (2007). «Bahasa dan Linguistik». In Kushartanti; Untung Yuwono; Multamia Lauder (eds.). Pesona bahasa: langkah awal memahami linguistik (ինդոնեզերեն). Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. էջեր 11–12. ISBN 9789792216813.
↑ André Martinet (1980). Eléments de linguistique générale (ֆրանսերեն). Paris: Armand Colin. էջեր 6–7. ISBN 9786024523695.
↑ Moch. Syarif Hidayatullah (2017). Cakrawala Linguistik Arab (Edisi Revisi) (ինդոնեզերեն). Gramedia Widiasarana Indonesia. էջեր 5–6, 18. ISBN 9786024523695.
↑ Hans Heinrich Stern (1983). «Concepts of language». Fundamental Concepts of Language Teaching: Historical and Interdisciplinary Perspectives on Applied Linguistic Research. Oxford University Press. էջ 136. ISBN 9780194370653.
↑ Chelliah, Shobhana (2011). Handbook of Descriptive Linguistic Fieldwork. Springer Netherlands.
↑ McArthur, Tom, ed. (1992). The Oxford Companion to the English Language. Oxford University Press. — entry for "Descriptivism and prescriptivism" quotation: "Contrasting terms in linguistics." (p.286)
↑ Robert Lawrence Trask (1999). Key Concepts in Language and Linguistics (անգլերեն). Routledge. էջեր 47–48. ISBN 9780415157414.
↑ Nils Langer (2013). Linguistic Purism in Action: How auxiliary tun was stigmatized in Early New High German (անգլերեն). Walter de Gruyter. էջ 223. ISBN 9783110881103.
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 Andrews, Larry (2006). Language Exploration and Awareness: A Resource Book for Teachers. Mahwah, NJ: Lawrence Earlbaum Associates, Inc., Publishers. ISBN 0-8058-4308-6.
↑ ^12,0 ^12,1 McGee, R. Jon; Warms, Richard L., eds. (2013). Theory in Social and Cultural Anthropology: An Encyclopedia. Thousand Oaks, California: SAGE. էջեր 184–187. ISBN 978-1-4522-7631-1. OCLC 855731853.
↑ Chelliah, Shobhana (2011). Handbook of Descriptive Linguistic Fieldwork. Springer Netherlands.
↑ Dobrovolsky, Michael. «Phonology: the function and patterning of sounds» (PDF). Վերցված է July 28, 2024-ին.
↑ Wiese, R. (2006). «Phonology: Overview». ScienceDirect. Վերցված է July 28, 2024-ին.
↑ Wheeldon, Linda R. (June 1, 2011). «Generating Spoken Sentences: The Relationship Between Words and Syntax». Wiley Online Library. Վերցված է July 28, 2024-ին.

Մատենագրություն

Ameka, Felix K.; Alan Charles Dench; Nicholas Evans (2006). Catching language: the standing challenge of grammar writing. Walter de Gruyter. էջ 662. ISBN 3-11-018603-9.
François, Alexandre; Ponsonnet, Maïa (2013). «Descriptive linguistics» (PDF). In Jon R. McGee; Richard L. Warms (eds.). Theory in Social and Cultural Anthropology: An Encyclopedia. Vol. 1. SAGE Publications, Inc. էջեր 184–187. ISBN 9781412999632.
Haviland, William A. (2005). Cultural Anthropology: The Human Challenge. Thomson Wadsworth. 978-0534624873
Renouf, Antoinette & Andrew Kehoe (2006). The Changing Face of Corpus Linguistics 408 pp. p. 377.
Rossiter, Andrew (2020). A Descriptive Grammar of English. 207 pp. 979-8645611750

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 309)։

[FPencyclo-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 François & Ponsonnet (2013).

[2] Kordić, Snježana (2010). Jezik i nacionalizam [Language and Nationalism] (PDF). Rotulus Universitas (սերբա-խորվաթերեն). Zagreb: Durieux. էջ 60. doi:10.2139/ssrn.3467646. ISBN 978-953-188-311-5. LCCN 2011520778. OCLC 729837512. OL 15270636W. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 1 June 2012-ին. Վերցված է 11 August 2019-ին.

[3] Harimurti Kridalaksana (2007). «Bahasa dan Linguistik». In Kushartanti; Untung Yuwono; Multamia Lauder (eds.). Pesona bahasa: langkah awal memahami linguistik (ինդոնեզերեն). Jakarta: Gramedia Pustaka Utama. էջեր 11–12. ISBN 9789792216813.

[4] André Martinet (1980). Eléments de linguistique générale (ֆրանսերեն). Paris: Armand Colin. էջեր 6–7. ISBN 9786024523695.

[5] Moch. Syarif Hidayatullah (2017). Cakrawala Linguistik Arab (Edisi Revisi) (ինդոնեզերեն). Gramedia Widiasarana Indonesia. էջեր 5–6, 18. ISBN 9786024523695.

[6] Hans Heinrich Stern (1983). «Concepts of language». Fundamental Concepts of Language Teaching: Historical and Interdisciplinary Perspectives on Applied Linguistic Research. Oxford University Press. էջ 136. ISBN 9780194370653.

[:02-7] Chelliah, Shobhana (2011). Handbook of Descriptive Linguistic Fieldwork. Springer Netherlands.

[McArthur1992p286-8] McArthur, Tom, ed. (1992). The Oxford Companion to the English Language. Oxford University Press. — entry for "Descriptivism and prescriptivism" quotation: "Contrasting terms in linguistics." (p.286)

[9] Robert Lawrence Trask (1999). Key Concepts in Language and Linguistics (անգլերեն). Routledge. էջեր 47–48. ISBN 9780415157414.

[10] Nils Langer (2013). Linguistic Purism in Action: How auxiliary tun was stigmatized in Early New High German (անգլերեն). Walter de Gruyter. էջ 223. ISBN 9783110881103.

[Andrews-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 Andrews, Larry (2006). Language Exploration and Awareness: A Resource Book for Teachers. Mahwah, NJ: Lawrence Earlbaum Associates, Inc., Publishers. ISBN 0-8058-4308-6.

[:1-12] 12,0 ^12,1 McGee, R. Jon; Warms, Richard L., eds. (2013). Theory in Social and Cultural Anthropology: An Encyclopedia. Thousand Oaks, California: SAGE. էջեր 184–187. ISBN 978-1-4522-7631-1. OCLC 855731853.

[:0-13] Chelliah, Shobhana (2011). Handbook of Descriptive Linguistic Fieldwork. Springer Netherlands.

[14] Dobrovolsky, Michael. «Phonology: the function and patterning of sounds» (PDF). Վերցված է July 28, 2024-ին.

[15] Wiese, R. (2006). «Phonology: Overview». ScienceDirect. Վերցված է July 28, 2024-ին.

[16] Wheeldon, Linda R. (June 1, 2011). «Generating Spoken Sentences: The Relationship Between Words and Syntax». Wiley Online Library. Վերցված է July 28, 2024-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]