Վիքիպեդիա

Նեոնացիզմը ԱՄՆ-ում

Միացյալ Նահանգներում նեոնացիզմը ներկայացված է մի քանի կազմակերպությունների և խմբերի կողմից։ Նեոնացիստական խոշորագույն կազմակերպությունը «նացիոնալ-սոցիալիստական շարժումն» է[1], որն ունի մոտ 400 անդամ 32 նահանգներում[2]։

Ամերիկյան նացիստական կուսակցության անդամ Սպիտակ տան մոտ, 1965 թվական

Գաղափարախոսություն խմբագրել

Շատ նեոնացիստներ ենթադրում են Նացիստական Գերմանիայի օրինակով ավտոկրատ պետություն ստեղծել, որը կկոչվի «Արևմտյան Իմպերիում»։ Ենթադրվում է, որ այս պետությունը կկարողանա հասնել համաշխարհային տիրապետության՝ մեկ ռազմական հրամանատարության ներքո միավորելով չորս գլխավոր «արիական» համաշխարհային տերությունների՝ ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի միջուկային զինանոցները։ Այս պետությունը պետք է ղեկավարի ֆյուրերի նման մի գործիչ, որը կոչվում է «vindex» (փրկիչ, պատժիչ)։ Պետության տարածքը կներառի «արիական ռասայով» բնակեցված բոլոր շրջանները, ինչպես դա հասկանում են նեոնացիստները։ Պետության լիիրավ քաղաքացիներ կդառնան միայն  «արիական ռասայի» ներկայացուցիչները։ «Արևմտյան իմպերիումը» ձեռնամուխ կլինի տիեզերքի յուրացման դինամիկ ծրագրի իրականացմանը, որին կհաջորդի գենային ինժեներիայի օգնությամբ «Homo Galactica» գերռասայի ստեղծումը։ «Արևմտյան իմպերիումի» գաղափարը հիմնված է «իմպերիում» հասկացության վրա, որը շարադրված է 1947 թվականին Ֆրենսիս Յոկիի «Իմպերիում. պատմության և քաղաքականության փիլիսոփայություն» գրքում։ 1990-ականների սկզբին հայեցակարգը լրացվեց, ընդլայնվեց և կատարելագործվեց բրիտանացի Դեյվիդ Մյաթի կողմից հրատարակված բրոշյուրներում[3]։

 
Կուրտիս Մայքլ Օլգեր, ամերիկացի մարդասպան նացիստական, նեոնացիստական և նեո-հեթանոսական խորհրդանիշների դաջվածքներով[4]

Ելենա Բլավատսկայայի թեոսոֆիայի ազդեցության տակ էր գտնվում 1949 թվականին ստեղծված Ազգային վերածնունդ կուսակցության հիմնադիր և առաջնորդ Ջեյմս Մադոլեի գաղափարախոսությունը։ Ելենա Բլավատսկայան մշակեց էվոլյուցիայի ռասայական տեսությունը, ըստ որի «Սպիտակ ցեղը» հինգերորդ բնիկ ցեղն էր, որը կոչվում էր «արիական ռասա»։ Ըստ Բլավացկայայի՝ արիացիներին նախորդել են Ատլանտիսը, որը մահացել է Ատլանտիս մայրցամաքը ողողած ջրհեղեղի ժամանակ։ Ատլանտացիներին նախորդած երեք ցեղերը, ըստ Բլավատացու, պրոտոլուդներ էին. դրանք լեմուրացիներն էին, հիպերբորեացիները և առաջին բնիկ աստղային ցեղը։ Այս ուսմունքի վրա հիմնված է Մադոլեի գաղափարը, որ «արիական ցեղը» անհիշելի ժամանակներից երկրպագվել է որպես «սպիտակ աստվածներ»։ Մադոլեն առաջարկել է ստեղծել կառավարման կառուցվածք, որը հիմնված է հինդուական օրենքների՝ Մանուի և հնդկական հիերարխիկ կաստային համակարգի վրա[5]։

1966 թվականին ամերիկացի ֆիզիկոս Ուիլյամ Փիրսը թողեց դասավանդման գործունեությունը և սկսեց համագործակցել նեոնացիստական գործիչ Ջորջ Ռոքուելի հետ՝ միանալով Ռոքուելի հիմնադրած ամերիկյան նացիստական կուսակցությանը։ 1967 թվականին Ռոքվելի սպանությունից հետո Փիրսը դարձավ ԱՄՆ-ում «սպիտակամորթների» գերակայության շարժման ամենանշանավոր դեմքերից մեկը։ 1974 թվականին հիմնել է ամերիկյան նեոնացիստական «ազգային դաշինք» կազմակերպությունը։ Էնդրյու Մակդոնալդ կեղծանունով թողարկել է «Թըրների օրագրերը» (1978) վեպը, որն ամերիկացի և եվրոպացի նեոնացիստների համար փաստացի փոխարինել է Հիտլերի «Իմ պայքարը» գրքին[6]։ Վեպը կոչ է անում միջցեղային պատերազմի, այն նկարագրում է «սպիտակ ռասայական (ռասիստական) հեղափոխությունը», որը կազմակերպվել է ռասիստական կազմակերպության կողմից՝ 21-րդ դարի վերջին բազմամշակութայնությունը ոչնչացնելու համար։ «Սևամորթ ցեղերի» ներկայացուցիչների և հրեաների ոչնչացումը, ինչպես նաև ռասայական դավաճանը հայտարարվում է որպես սոցիալական խնդիրների միակ հնարավոր լուծում, որը հաճելի է անանուն աստվածությանը։ Գրքում խոսվում է «հրեաների՝ որպես ժողովուրդների և քաղաքակրթությունների քայքայմանը նպաստող տարրի յուրահատուկ դերի մասին»։ Նկարագրված է էթնիկ փոքրամասնությունների, առաջին հերթին հրեաների ոչնչացումը. Ռուսաստանի ամենամեծ քաղաքների ոչնչացումը և Սիբիրի և Հեռավոր Արևելքի վերափոխումը ռադիոակտիվ անապատի. ամբողջ Ասիայի մայրցամաքի բնակչության ոչնչացումը, ներառյալ բոլոր չինացիները։ Այս «արիական հեղափոխությունը» հեղինակի կողմից ներկայացվում է որպես Հոլոքոստի ավարտ[6]։ «Թըրների օրագրերը» և Փիրսի այլ հրապարակումները, ինչպես և «ազգային դաշինքի» գաղափարախոսությունը, բազմիցս դրդել են երկրպագուներին կողոպուտներ և սպանություններ իրականացնել՝ խթանելով նեոնացիստական ահաբեկչությունը Մեծ Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում, մասնավորապես՝ 1995 թվականին Օկլահոմա Սիթիի ահաբեկչություն առաջացնելով[6]։

 
Ենթադրյալ հյուսիսարևմտյան տարածքային իմպերատիվ

Շատ գաղափարներ «սպիտակ ցեղի» գերակայության գաղափարի կողմնակիցները առաջարկել են Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիս-արևմուտքը (Վաշինգտոն, Օրեգոն, Այդահո և Մոնտանայի մի մասը) որպես սպիտակ էթնիկ պետություն ստեղծելու տարածք։ Այս հողի վրա Հյուսիս-Արևմտյան տարածքային հրամայական ստեղծելու գաղափարը առաջ են քաշել Ռիչարդ Գիրնթ Բաթլերը, Ռոբերտ Ջեյ Մեթյուսը, Դևիդ Լեյնը և Հարոլդ Քովինգթոնը, ինչպես նաև «սպիտակ ռասայի» գերակայության կողմնակիցների «The Order» ահաբեկչական կազմակերպությունը[7][8]։

Որոշ խմբեր, այլ տարածքներ դիտում էին որպես պոտենցիալ սպիտակ էթնո-պետության տարածքներ, հիմնականում ԱՄՆ-ի հարավը, որն առաջարկում էր, օրինակ, ինքնահռչակ «Հարավային ազգայնական լիգան» (LS), որը հաշվի էր առնում հարավի անջատողականության պատմությունը, որը անկախ ազգ էր որպես Ամերիկայի համադաշնային պետություններ (1861-1865)[9]։

Կազմակերպություններ խմբագրել

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ստեղծվեցին նոր կազմակերպություններ՝ նացիստական գաղափարներին աջակցելու տարբեր աստիճաններով։ Ազգային Նահանգների իրավունքների կուսակցությունը, որը հիմնադրվել է 1958 թվականին Էդվարդ Ռիդ Ֆիլդսի և Ջ.Ռոուլինգի կողմից դեմ էր ռասայական ինտեգրմանը Միացյալ Նահանգների հարավում, դրա համար օգտագործում է նացիզմից ոգեշնչված հրապարակումներ և սիմվոլիզմ։ Ամերիկյան նացիստական կուսակցությունը, որը հիմնադրվել է Ջորջ Լինքոլն Ռոքուելի կողմից 1959 թվականին, իր հանրային ցույցերի շնորհիվ լայնորեն լուսաբանվեց մամուլում[10]։ Ռոքվելը հետպատերազմյան Ամերիկայի ազգային սոցիալիստական շարժման հիմնական դեմքն էր և կոչվում էր «Ամերիկյան Հիտլեր»[11]։

1962 թվականից ի վեր մի շարք օրինական գործունեություն ծավալող նեոնացիստական շարժումներ և կազմակերպություններ միավորվել են «Նացիոնալ-սոցիալիստների համաշխարհային միության» կազմում (ՆՍՀՄ; World Union of National Socialists, WUNS)[12]։

Ազգային Սոցիալիստական շարժումը (NSD88), որը գործում է ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Մեծ Բրիտանիայում, Շվեդիայում, Հարավային Աֆրիկայում, Ավստրալիայում, Նոր Զելանդիայում, կուսակցություններ և խմբավորումներ երկրներում՝ ԱՄՆ ազգային դաշինք, ամերիկյան նացիստական կուսակցություն, Արևմուտքի Սպիտակ ազգայնականներ, Սպիտակ հեղափոխություն, Սպիտակ կամելիայի ասպետներ, արտերկրում գտնվող Ազգային Սոցիալիստական գերմանական աշխատավորական կուսակցություն։ ԱՄՆ-ում, ինչպես և մի շարք այլ երկրներում, գործում է նաև բրիտանական «Combat 18»-ը[12]։

1978 թվականին ստեղծվեց Հոլոքոստը ժխտող և նեոնացիզմի հետ կապված պատմության վերանայման ինստիտուտը[13]։

2005 թվականի դրությամբ ԱՄՆ-ում գործում էին ռասիստական և նեոֆաշիստական ուղղվածության մոտ 500 ուլտրաաջ խմբեր[14]։

2013 թվականին «սպիտակ ռասայի» կողմնակից Քրեյգ Քոբը փորձեց գրավել Հյուսիսային Դակոտա նահանգի Լեյթ փոքրիկ քաղաքը և այն վերածել նեոնացիստական անկլավի․ դա ձախողվեց Լեյթի բնակիչների նկատմամբ Քոբի դաժան պահվածքի պատճառով, որի արդյունքում նա ձերբակալվեց։ Քոբը, որը հայտնի է որպես «սպիտակ ռասա», մահացավ 2013 թվականին։ Այս իրադարձությունները հիմք հանդիսացան «Բարի գալուստ Լեյթ» վավերագրական ֆիլմի համար։

Օրինականություն և հակազդեցություն խմբագրել

 
Դոնալդ Թրամփի երդմնակալության դեմ բողոքի ակցիայի պաստառ, 2017 թվական

ԱՄՆ Սահմանադրության առաջին փոփոխությունը երաշխավորում է խոսքի ազատությունը, ինչը քաղաքական կազմակերպություններին ավելի մեծ ազատություն է տալիս, մասնավորապես՝ նացիստական, ռասիստական և հակասեմական հայացքներ արտահայտելու հարցում։ Առաջին փոփոխության հետ կապված նշանակալի նախադեպ էր Ամերիկայի ազգային սոցիալիստական կուսակցությունը ընդդեմ Սկոկիի, երբ նեոնացիստները ծրագրում էին իրենց երթն անցկացնել Չիկագոյի հիմնականում հրեական արվարձանում։ Սկոկիում երթը երբեք տեղի չունեցավ, բայց դատարանի որոշմամբ նեոնացիստներին թույլատրվեց մի շարք ցույցեր անցկացնել Չիկագոյում։

Կազմակերպությունները, որոնք տեղեկացնում են ԱՄՆ-ում նեոնացիստական գործունեության մասին, ներառում են Հակադիֆամացիոն լիգան և աղքատների իրավական պաշտպանության հարավային կենտրոնը։ Ամերիկացի նեոնացիստները հարձակվում և ճնշում են փոքրամասնություններին[15]։

2020 թվականին ՀԴԲ-ն վերադասակարգեց նեոնացիստներին՝ նրանց դասելով սպառնալիքի նույն մակարդակին, ինչ ԴԱԻՇ-ը։ Հետաքննությունների դաշնային բյուրոյի տնօրեն Քրիս Ռեյը հայտարարել է. «ահաբեկչական սպառնալիքը ոչ միայն բազմազան է, այլև անողոք»[16][17]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ "The National Socialist Movement" Արխիվացված 4 Հունվար 2013 Wayback Machine. The Anti-Defamation League.
  2. ↑ "Neo-Nazi Father Is Killed; Son, 10, Steeped in Beliefs, Is Accused" Արխիվացված 2018-07-06 Wayback Machine. The New York Times. 10 May 2011.
  3. ↑ Goodrick-Clarke, 2002, chapters 4 and 11
  4. ↑ Reavy, Pat (2007 թ․ հունիսի 28). «Tattoos tell a tale of intimidation». Deseret News. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 8-ին.
  5. ↑ Goodrick-Clarke, 2003, էջեր 79—81
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Шнирельман, 2010, Глава 9. «Дневники Тёрнера», էջ 273—285
  7. ↑ Barry J. Balleck (2014). Allegiance to Liberty: The Changing Face of Patriots, Militias, and Political Violence in America. Praeger. էջեր 122–123. ISBN 978-1440830952. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 18-ին.
  8. ↑ Buck, Christopher (2009). Religious myths and visions of America : how minority faiths redefined America's world role. Westport, Conn.: Praeger. էջեր 114–115. ISBN 978-0313359590. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 18-ին.
  9. ↑ «Shield Wall Network (SWN)». Anti-Defamation League. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 18-ին.
  10. ↑ Kaplan, 2000, էջեր 1—3
  11. ↑ «1967: 'American Hitler' shot dead». BBC. 1967 թ․ օգոստոսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 20-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 Неонацизм — статья из БРЭ, 2013, էջ 428
  13. ↑ "Extremism in America: Institute for Historical Review" Արխիվացված 15 Հունվար 2013 Wayback Machine, Anti-Defamation League. Retrieved 28 February 2007.
  14. ↑ Тишков, 2005, էջ 608
  15. ↑ Simi, Futrell, 2015
  16. ↑ Owen, Tess (2020 թ․ փետրվարի 6). «The FBI Just Put White Nationalists and Neo-Nazis on the Same Threat Level as ISIS». Vice (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 7-ին.
  17. ↑ Alex Woodward (2020 թ․ փետրվարի 7). «FBI raises neo-Nazi threat level to same as Isis». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 15-ին. {{cite news}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)

Գրականություն խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նեոնացիզմը_ԱՄՆ-ում&oldid=9523463» էջից