Վիքիպեդիա

Յան Լիվեյ

Յան Լիվեյ (չինարեն՝ 杨利伟, հունիսի 21, 1965(1965-06-21)[1], Suizhong County, Jinzhou, Լյաոնին, Չինաստան) չինացի գեներալ-մայոր, նախկին ռազմական օդաչու, Ժողովրդա-ազատագրական բանակի նախկին տայկոնավորդ։

Յան Լիվեյ
Բնօրինակ անուն ազգանուն չինարեն՝ 杨利伟
Մասնագիտություն  Չինաստան
Ծնվել է հունիսի 21, 1965(1965-06-21)[1] (59 տարեկան)
Ծննդավայր Suizhong County, Jinzhou, Լյաոնին, Չինաստան
Պարգևներ

2003 թվականի հոկտեմբերին Յանը դարձել է առաջին մարդը, որը տիեզերք է ուղարկվել չինական տիեզերական ծրագրի կողմից։ Այս առաքելությունը՝ Շենչժոու 5, Չինաստանը դարձրել է երրորդ երկիրը, որն ինքնուրույն մարդ է ուղարկել տիեզերք: Նա ներկայումս հանդիսանում է China Manned Space Engineering-ի գլխավոր դիզայներ:

Վաղ կյանքը և կրթությունը

խմբագրել

Յանգ Լիվեյը ծնվել է Լիաօնգի Հուլդաոի Սուիզհոնգ նահանգում։ Նրա մայրը ուսուցչուհի էր, իսկ հայրը՝ հաշվապահ պետական ​​գյուղատնտեսական ֆիրմայում[3]։ Յան Լիվեյն ամուսնացել է Չժան Յումեի հետ, ում հետ միասին որդի են ունեցել։ Չժան Յումեին Ժողովրդական ազատագրական բանակի մի մասն էր և ուսուցիչ էր Չինաստանի տիեզերական ծրագրի մեջ[4][5]։

1983 թվականին զորակոչվել է Ժողովրդական ազատագրական բանակ և ընդունվել օդուժի երկրորդ թռիչքային ակադեմիա (空军第二飞行学院), որն ավարտել է 1987 թվականին՝ ստանալով բակալավրի աստիճան[6]։ 1996 թվականին մասնակցել է տիեզերագնացների թեկնածուների ընտրությանը[7]։ PLA Air Force-ում նա գրանցել է 1350 ժամ թռիչքի ժամանակ՝ որպես կործանիչի օդաչու՝ նախքան տիեզերական պարապմունքների գնալը[8]։

Յանգը 2004 թվականին ընդունվել է Պեկինի Ցինխուա համալսարան բժշկական կրթություն ստանալու համար, իսկ 2009 թվականին ստացել է կառավարման փիլիսոփայության դոկտորի կոչում[9][10]։

Տիեզերական թռիչքի կարիերա

խմբագրել

Յանգը 1998 թվականին ընտրվել է որպես taikonaut թեկնածու և այդ ժամանակից ի վեր մարզվել է տիեզերական թռիչքների համար[3]։ Նա ընտրվել է 14 թեկնածուներից բաղկացած վերջնական խմբից՝ թռչելու Չինաստանի առաջին անձնակազմով տիեզերական առաքելությանը[11]։ ՊԼԱ-ի ավիացիոն զորամասի նախկին կործանիչի օդաչու, առաքելության ժամանակ ուներ փոխգնդապետի կոչում[3]։ 2003 թվականի հոկտեմբերի 20-ին ստացել է լրիվ գնդապետի կոչում[12]։ Youth Daily-ի փոխանցմամբ՝ որոշումը կայացվել է նախքան նրա տիեզերական թռիչքը, առանց Յանգի տեղյակ լինելու[12]։

Շենչժոու 5-ի մեկնարկի պատուհանը ընտրվել է 2003 թվականի հոկտեմբերի 15-ին, քանի որ այն կհամընկնի Պեկինում Կոմունիստական ​​կուսակցության համաժողովի ավարտին և նախագահ Հու Ձինթաոյի՝ Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցության (APEC) գագաթնաժողովին Թաիլանդ կատարելիք այցից մեկ օր առաջ[11]։ Նախագահ Հուն ներկա է գտնվել արձակման վայրում՝ վերահսկելու Շենչժոու 5-ի գործարկումը[11]։ Մեկնարկը չի հեռարձակվել ուղիղ հեռուստատեսությամբ՝ աղետի դեպքում բացասական հրապարակումը կանխելու համար:

Նա տիեզերք արձակվեց իր Շենչժոու 5 տիեզերանավով, Long March 2F հրթիռի գագաթին Գոբի անապատում գտնվող Jiuquan Satellite Launch Center-ից 09:00 CST (01:00 UTC) 2003 թվականի հոկտեմբերի 15-ին[13][14]։ Մինչև նրա մեկնարկը, գրեթե ոչինչ չէր հրապարակվում չինացի տայկոնավորդների թեկնածուների մասին։ Շենչժոու 5-ի մեկնարկի համար նրա ընտրությունը հայտնվեց լրատվամիջոցներում միայն մեկնարկից մեկ օր առաջ: Տիեզերական առաքելության մյուս երկու պոտենցիալ թեկնածուներն էին Նի Հայշենգը և Չժայ Ժիգանգը, ովքեր արձակման օրը նույնպես պատրաստ էին որպես պահեստային անձնակազմ[11]։

Յանգ Լիվեյը հայտնել է աննորմալ թրթռումների առաջացման մասին՝ մեկնարկից երկու րոպե անց, որը նա նկարագրել է որպես «շատ անհարմար»: Ավելի ուշ պարզվեց, որ թրթռումները առաջացել են արձակող հրթիռից[11]։ Որպես հետևանք, արագորեն ձեռնարկվեցին ուղղիչ միջոցառումներ Շենչժոու-6-ի համար հետևյալ CZ-2F կրիչ հրթիռի նախագծման համար[15]։

Յանգն իր ճամփորդությունը նշել է իր վիճակի մասին կանոնավոր թարմացումներով. «Ես ինձ լավ եմ զգում» տատանումները, վերջինը գալիս էր, երբ պարկուճը լողում էր գետնին նորից մտնելուց հետո[16][17]։ Նա խոսեց իր կնոջ հետ, երբ Շենչժոու 5-ը սկսեց իր ութերորդ պտույտը Երկրի շուրջ՝ վստահեցնելով նրան տիեզերքից. «Ես ինձ շատ լավ եմ զգում, մի անհանգստացիր»[16][17]։ Նա ուտում էր հատուկ մշակված փաթեթներ, մանրացված խոզի միս սխտորով, Kung Pao հավ և ութ թանկարժեք բրինձ, ինչպես նաև չինական բուսական թեյ[12] ։ Թռիչքի ընթացքում Յանը երկու անգամ քնել է 3 ժամ ընդմիջումներով[11]։ Ճանապարհորդության կեսին պետական ​​հեռուստատեսությունը հեռարձակեց կադրեր, որտեղ Յանը ծածանում է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության և ՄԱԿ-ի փոքր դրոշը իր պարկուճում[12][17]։

Պետական ​​լրատվամիջոցները հայտնում են, որ Յանգի պարկուճին տրվել է ատրճանակ, դանակ և վրան, եթե նա հանկարծ վայրէջք կատարի սխալ տեղում:[17]

Յանգի նավը վայրէջք կատարեց Չինաստանի Ներքին Մոնղոլիա շրջանի խոտածածկ տարածքներում 2003 թվականի հոկտեմբերի 16-ին ժամը 06:30-ին CST-ին (22:00 UTC)՝ կատարելով 14 ուղեծր և անցնելով ավելի քան 600,000 կմ[17]։ Յանը տիեզերքում գտնվել է ընդհանուր առմամբ 21 ժամ,[14] Յանը լքել է պարկուճը վայրէջքից մոտ 15 րոպե անց, և նրան շնորհավորել է վարչապետ Վեն Ցզյաբաոն[17]։ Բայց տիեզերագնացի արյունոտ շրթունքները, որոնք երևում են պաշտոնական հեռարձակվող պատկերներում, բամբասանքներ են առաջացրել կոշտ վայրէջքի մասին, որոնք հաստատվել են վայրէջքի վայրում ներկա անձնակազմի հաղորդագրություններով[18]։

Թեև Չինաստանի առաջին քաղաքացին է տիեզերքում, Յան Լիվեյը չինական ծագում ունեցող առաջին մարդը չէ տիեզերքում: Շանհայում ծնված Թեյլոր Վանգը թռիչք է կատարել STS-51-B տիեզերական մաքոքով 1985 թվականին[19]։ Վանգը, սակայն, Միացյալ Նահանգների քաղաքացի էր դարձել 1975 թվականին[19]։ Թեյլոր Վանգը Չինաստանում ծնված առաջին մարդը չէր, ով դուրս եկավ ուղեծիր: Ուիլյամ Անդերսը ծնվել է Հոնկոնգում 1933 թվականի հոկտեմբերի 17-ին[20]։Անդերսը 1968թ.-ին կդառնար Ապոլոն 8 լուսնային ուղեծրային առաքելության մի մասը[20]։

Յանգը այցելեց Հոնկոնգ 2003թ. հոկտեմբերի 31-ին, բանակցություններ վարելով և կիսվեց իր փորձառությամբ այդ տարածքում վեց օր գտնվելու ընթացքում[21]։ Այցը համընկավ ցուցահանդեսի հետ, որտեղ ներկայացված էին նրա վերադարձի պարկուճը, տիեզերանավը և մնացորդները նրա 21-ժամյա առաքելությունից: Նոյեմբերի 5-ին նա մեկնել է Մակաո[21]։

Նոյեմբերի 7-ին Յանը ստացել է «Տիեզերական հերոս» կոչումը ՉԺՀ Կենտրոնական ռազմական հանձնաժողովի (CMC) նախագահ Ցզյան Զեմինից[8]։ Նա նաև պատվո նշան է ստացել Ժողովրդական մեծ դահլիճում տեղի ունեցած արարողության ժամանակ։ Ռուսաստանը նրան շնորհել է Գագարինի մեդալ[22]։ Հոնկոնգի չինական համալսարանը Յանին շնորհել է պատվավոր բժշկի կոչում։[8]

Նրա անունով են կոչվել 21064 Յանգլիվեյ աստերոիդը և Dalingheornis liweii բրածո թռչունը[8][23]։

Շենչժոու 5-ից հետո

խմբագրել
 
Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի կողմից տիեզերագնացության ոլորտում ունեցած վաստակի համար շնորհված մեդալ

Տիեզերական թռիչքների ազգային հերոս Յուրի Գագարինի հետ Խորհրդային Միության գործողությունների նման քայլով պաշտոնական որոշում է կայացվել նրան այլևս չհանձնարարել տիեզերական թռիչքների ապագա առաքելություններ: Յանգը գեներալ-մայորի կոչում է ստացել 2008 թվականի հուլիսի 22-ին[24]։

Շենչժոու 5-ի հաջող տիեզերական թռիչքից հետո Յանգին տրվել է Չինաստանի անձնակազմով տիեզերական թռիչքների նախագծի տիեզերագնացների համակարգի գլխավոր հրամանատարի պաշտոնը[14]։

2007 թվականի հոկտեմբերին Չինաստանի Կոմկուսի 17-րդ համագումարում դարձել է Չինաստանի Կոմունիստական ​​կուսակցության Կենտրոնական կոմիտեի փոխարինող անդամ։

Միավորված ազգերի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպությունը Յանգին 2017 թվականի հոկտեմբերին պարգևատել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Տիեզերական գիտության մեդալով[25]։

Յան Լիվեյը Չինաստանի Մարդատար տիեզերական ճարտարագիտական գրասենյակի տնօրենն է[26]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  2. ↑ 2,0 2,1 Chinese astronaut Yang Liwei among first UNESCO Space Science Medal winners // China Daily / T. Wensheng — 500000 — 2017. — ISSN 0253-9543; 0748-6154; 2045-7995; 2398-8975
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Ong, Hwee Hwee (16 October 2003). «Fighter pilot Yang - average student, superb self-control». The Straits Times. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  4. ↑ «Yang Liwei | Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. Վերցված է 2021-04-25-ին.
  5. ↑ «Yang Liwei». www.astronautix.com. Արխիվացված է օրիգինալից December 28, 2016-ին. Վերցված է 2021-04-25-ին.
  6. ↑ Cheng, Jinyu (2016-04-11). «杨利伟：中国进入太空的第一人». 华夏经纬网. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-12-07-ին. Վերցված է 2022-12-04-ին.
  7. ↑ Seedhouse, Erik (2009). "The New Space Race: China vs. USA". Springer. 144190879X.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Guang, Yang (24 January 2011). «Mission Possible for Yang Liwei». China Daily. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  9. ↑ «杨利伟清华读博士_新闻中心_新浪网». news.sina.com.cn. 2006-01-27. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-12-05-ին. Վերցված է 2022-12-05-ին.
  10. ↑ Xinhua (2010-01-26). «我国首批航天员被清华大学授予工程硕士学位_中国载人航天官方网站». China Manned Space Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-12-05-ին. Վերցված է 2022-12-05-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 «Shenzhou 5». China Space Report (անգլերեն). 2016-05-14. Վերցված է 2021-04-26-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Jiang, Guocheng (19 October 2003). «China's first astronaut promoted». Xinhua News Agency. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  13. ↑ «President Hu hails successful launch of Shenzhou V». People's Daily. 15 October 2003. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 «Yang Liwei | Biography & Facts». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021-04-25-ին.
  15. ↑ «"神七"运载火箭完成总装和出厂测试 今将出征». 中国新闻网. 2008-07-19. Վերցված է 2008-07-19-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 «Chinese astronaut calls family from space (details added)». Xinhua News Agency. 15 October 2003. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 Rhoads, Brian (16 October 2003). «China's first manned space flight ends in success». Reuters. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  18. ↑ «杨利伟："职业航天员是我的事业和人生追求"». 新华网. September 29, 2007. Արխիվացված է օրիգինալից June 25, 2008-ին. Վերցված է June 8, 2008-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 «China looks to moon - Chinese shuttle astronaut». AFP. 17 October 2003. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 Shelby, Julie. «Maj. Gen. Bill Anders». Heritage Flight Museum (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021-04-25-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 Burning, Harald (6 November 2003). «Macau flag-wavers give astronaut a warm welcome». South China Morning Post. Վերցված է 14 December 2013-ին.
  22. ↑ China Daily. http://www2.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-08/20/content_470775.htm
  23. ↑ Zhang, Z., Hou, L., Hasegawa, Y., O'Connor, J., Martin, L.D. and Chiappe, L.M. (2006). "The first Mesozoic heterodactyl bird from China." Acta Geologica Sinica, 80(5): 631-635.
  24. ↑ «我国首位"太空人"杨利伟被授予少将军衔(图)». 北方网. July 22, 2008. Վերցված է July 23, 2008-ին.
  25. ↑ «Chinese astronaut Yang Liwei among first UNESCO Space Science Medal winners». China Daily. 2017-10-29.
  26. ↑ «China readying for space station era: Yang Liwei - Xinhua | English.news.cn». www.xinhuanet.com. Արխիվացված է օրիգինալից July 8, 2018-ին. Վերցված է 2021-04-02-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յան Լիվեյ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յան_Լիվեյ&oldid=10038213» էջից