Միջինչեխական երկրամաս
Միջինչեխական երկրամաս (չեխ․՝ Středočeský kraj), Չեխական Հանրապետության վարչական միավոր, որը գտնվում է Բոհեմիա պատմական շրջանի կենտրոնական մասում, չներառելով Պրահա մայրաքաղաքը։ Այնուամենայնիվ, Միջինչեխական երկրամասի կառավարման մարմինները գտնվում են Պրահայում։ Հյուսիսում սահմանակից է Լիբերեցկի, հյուսիս-արևելքում՝ Կրալովեգրադեցկի, արևելքում՝ Պարդուբիցկի, հարավ-արևելքում՝ Վիսոչինա, հարավում՝ Հարավչեխական, հարավ-արևմուտքում ՝ Պլզենի և հյուսիս-արևմուտքում ՝ Ուստեցկի երկրամասի հետ։
 | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
.jpg) | |||||
| Երկիր |  Չեխիա | ||||
| Կարգավիճակ | Չեխիայի վարչական բաժանում | ||||
| Մտնում է | Չեխիա | ||||
| Վարչկենտրոն | Պրահա | ||||
| Ամենաբարձր կետ | Tok? | ||||
| ԲԾՄ | 342 մետր | ||||
| Բնակչություն | ▲1 439 391 մարդ (հունվարի 1, 2023)[1] | ||||
| Տարածք | 10 928,44 կմ² (հունվարի 1, 2019)[2] | ||||
 | |||||
| Հիմնադրված է | նոյեմբերի 12, 2000[3] թ. | ||||
| Սահմանակցում է | Լիբերեցի երկրամաս, Կրալովեգրադեցկի երկրամաս, Պարդուբիցեի երկրամաս, Վիսոչինի ծայրամաս, Հարավչեխական երկրամաս, Պլզենի երկրամաս, Ուստեցկի տարածաշրջան և Պրահա | ||||
| Ժամային գոտի | UTC+1 և UTC+2 | ||||
| ISO 3166-2 կոդ | CZ-20 | ||||
| Ավտոմոբիլային կոդ | S | ||||
| stredoceskykraj.cz(չեխ.) | |||||
Աշխարհագրություն խմբագրել
Միջինչեխական երկրամասը գտնվում է այսպես կոչված Բոհեմյան կաթսայում։ Երկրամասի հյուսիսում և արևելքում տեղանքը հարթավայրային է, հարավում և հարավ-արևմուտքում, բլուրները ձգվում են։ Ամենաբարձր կետը Տոկն է (Tok)՝ 864 մետր ծովի մակարդակից, ամենացածր կետը գտնվում է Լաբայի (Էլբա) ափին՝ Մելնիկ շրջանում, ծովի մակարդակից 153 մետր բարձրությամբ։ Երկրամասի տարածքի 61 %-ը զբաղված է գյուղատնտեսական հողերով։ Երկրամասի տարածքի մեծ մասում, բացառությամբ հարավի լեռնային տեղանքի, կան բերրի սևահողեր՝ հումուսի մեծ պարունակությամբ։ Բլրոտ տեղանքում գերակշռում են ավազուտ հողերը։ Երկրամասի 28 %-ը զբաղեցնում են անտառները։ Մինչ երկրամասի հյուսիսային մասի անտառները հիմնականում հատվել են՝ հողը գյուղատնտեսական կարիքների համար օգտագործելու նպատակով, Սազավա գետի հովտում և Ռոժմիտալայում պահպանվել են անտառային զանգվածներ։
Տարածքի երկայնքով հոսում են հետևյալ գետերը.
- Լաբա (Էլբա)
- Վլտավա
- Սազավա
- Բերոունկա
- Ջիզերա
Միջինչեխական երկրամասում, հատկապես Վլտավա և Լաբա գետերի հովիտներում, կլիման բավականին ջերմ է և բարենպաստ գյուղատնտեսության համար։
Տարածք խմբագրել
Միջինչեխական երկրամասը գտնվում է Չեխիայի կենտրոնում։ 10929 կմ² մակերեսով այն կազմում է երկրի տարածքի գրեթե 14%-ը։ 2010 թվականից հետո շրջանը դարձել է հանրապետության ամենախիտ բնակեցվածը. այստեղ բնակվում է շուրջ 1,369 մլն բնակիչ։
Երկրամասը ամբողջությամբ շրջապատում է մայրաքաղաք Պրահան և հյուսիսում սահմանակից է Լիբրեցկի, հյուսիս-արևելքում՝ Կրալովեգրադեցկի, արևելքում՝ Պերդուբիցկի, հարավ-արևելքում՝ Վիսոչինա, հարավում՝ Հարավ-Չեխական, հարավ-արևմուտքում՝ Պլզենի և հյուսիս-արևմուտքում՝ Ուստեցկի երկրամասին։
Տարածքայինորեն պատկանում է չեխական զանգվածին, որը համարվում է եվրոպական մայրցամաքի ամենահին մասերից մեկը։ Ռելիեֆն անցնում է Էլբա գետի մոտ գտնվող հարթ հյուսիսայինից դեպի բարձրլեռնային՝ շրջանի հարավային և հարավ-արևմտյան հատվածում։
Պատմություն խմբագրել
Երկրամասը կազմավորվել է 1960 թվականի հուլիսի 1-ին Չեխոսլովակիայի հանրապետության Պետության տարածքային բաժանման մասին N 36/1960 СЗ օրենքով, որն ընդունվել է 1960 թվականի ապրիլի 11-ին։ 2000 թվականի հունվարի 1-ից զուգահեռ գոյություն ունի ինքնավար վարչական միավոր՝ նույն անվանմամբ և տարածքով։ Միջինչեխական երկրամասը ծածկում է Պրահայի երկրամասի տարածքի զգալի մասը, որը գոյություն է ունեցել 1949-1960 թվականներին։
Վարչական բաժանում խմբագրել
Երկրամասը բաժանվում է 12 շրջանի.
| Շրջան | Բնակչություն, մարդ (2011) |
Մակերես, կմ² |
|---|---|---|
| Բենեշով | 95 459 | 1474,71 |
| Բերոուն | 86 160 | 661,91 |
| Կլադնո | 158 799 | 719,61 |
| Կոլին | 96 001 | 743,57 |
| Կուտնա Հորա | 73 404 | 916,93 |
| Մելնիկ | 104 659 | 701,08 |
| Մլադա Բոլեսլավ | 123 659 | 1022,83 |
| Նիմբուրկ | 94 884 | 850,07 |
| Պրահա-արևելք | 157 146 | 754,91 |
| Պրահա-արևմուտք | 131 231 | 580,63 |
| Պրշիբրամ | 112 816 | 1692,05 |
| Ռակովնիկ | 54 993 | 896,3 |
2011 թվականի մարդահամարի արդյունքներով[4].
| Ընդհանուր | Կանայք | Տղամարդիկ |
|---|---|---|
| 1289211 (100 %) |
651959 (50,57 %) |
637252 (49,43 %) |
Ամենամեծ տարածքը զբաղեցնում է Պրշիբրամ շրջանը (երկրամասի տարածքի 15 %-ը), տարածքով ամենափոքր՝ Պրահա-արևմուտք (տարածքի 5%-ը)։ 2005 թվականի տվյալներով երկրամասում եղել է 1146 բնակավայր, որոնց մեծ մասը՝ Մլադա Բոլեսլավ շրջանի տարածքում (123), իսկ փոքրը ՝ Մելնիկ շրջանում (70)։
Միջին քաղաքում խոշոր մեգապոլիսներ չկան։ Շրջանի ողջ բնակչության 43%-ը բնակվում է 2000-ից պակաս բնակչություն ունեցող բնակավայրերում։
Տնտեսություն խմբագրել
Երկրամասում զարգացած է ինչպես գյուղատնտեսությունը, այնպես էլ արդյունաբերական արտադրությունը։ Հիմնական գյուղատնտեսական շրջանը համարվում է Լաբա գետի հովիտը, որտեղ աճեցնում են ցորեն, շաքարի ճակնդեղ, բանջարեղեն, մրգեր։
Մլադա Բոլեսլավում է գտնվում «Շկոդա» (չեխ․՝ Škoda) ավտոմեքենաների արտադրության գործարանը։ Բացի այդ, երկրամասում կան ևս մի քանի խոշոր մեքենաշինական ձեռնարկություններ, քիմիական արդյունաբերության ձեռնարկություններ (չեխ․՝ Spolana), սննդի, տպագրական արդյունաբերություն, ապակու և խեցեղենի արտադրություն։ Կլադնո շրջանում իրականացվում է ածուխ արդյունահանում և պողպատի արտադրություն.
Շրջանում զարգացած է նաև ծառայությունների ոլորտը, առևտուրը, մշակույթն ու սպորտը։
Տրանսպորտ խմբագրել
Միջինչեխական երկրամասը՝ Պրահայի հետ միասին, տիրապետում է Չեխիայի ամենախիտ տրանսպորտային ցանցին։ Ավտոմոբիլային և երկաթուղային տրանսպորտի հետ միասին մեծ նշանակություն ունի գետային նավարկությունը։ Երկրի՝ ջրային տրանսպորտով բոլոր փոխադրումների մոտ երեք քառորդը բաժին է ընկնում Միջինչեխական երկրամասին։
Պրահայի մերձակայքում ուղևորափոխադրումներն իրականացվում են քաղաքամերձ գնացքների կողմից։
Զբոսաշրջություն խմբագրել
Միջինչեխական երկրամասի տարածքում են տեղակայված մի շարք զբոսաշրջային տեսարժան վայրեր, այդ թվում՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-յի համաշխարհային ժառանգություն ճանաչված մշակույթի հուշարձաններ (Սուրբ Վարվառայի տաճարը, Վլաշեսկի Դվորը և Սեդլեցը Կուտնա Հորա քաղաքում)։ Զբոսաշրջիկների շրջանում նաև հայտնի է Կարլշտեյն թագավորական ամրոցը, հիմնադրված չեխական թագավոր և Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր Կառլոս 4-րդի կողմից։ Բացի դրաից, երկրամասի տարածքում են գտնվում Կրշիվոկլատ՝ Ռակովնիկի ծայրամասերում, Չեսկի Շտերնբերկ, Կոնոպոշիտե (արքիդուքս և ավստրոհունգարական գահի ժառանգորդ Ֆրանց Ֆերդինանդի նախկին նստավայրը) թագավորական ամրոցները, Կոկորժին ամրոցը Մելնիկ քաղաքի մոտ, Լանայի ամրոց։
Կրշիվոկլատի ծայրամասերում տեղակայված է բնական պարկ և կենսոլորտային արգելոց, պաշտպանվող բնական տարածքներ են համարվում նաև Կոկորժին Չեսկի Կրաս և Չեսկի Ռայ բնական պարկերը։
Սազավա, Բերոունկա և Վլտավա գետերի վրա են տեղակայված ջրային զբոսաշրջության կենտրոններ։
Բնություն և պատմական հուշարձաններ խմբագրել
Միջինչեխական երկրամասի տարածքում են տեղակայված կարևոր պատմական արժեք ունեցող հուշարձանների մեծ քանակություն և մի քանի պաշտպանվող գոտի։ Հուշարձանների մեծագույն համակենտրոնացումն է համարվում Կուտնա Հորա քաղաքը, որը դասվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-յի համաշխարհային բնական և մշակութային ժառանգության ցանկում։
Շրջանի ավելի կարևոր բնական տարածքներն է ներկայացնում Կրժիվոկլատսկո մարզը, որը ներառված է կենսոլորտային արգելոցների շարքին։ Այլ կարևոր մարզերը ներառում են Կոկորժինսկոն, Չեխական կարստը, Չեխական դրախտը և Բլանիկը։ Այլ բնականորեն հետաքրքիր շրջաններն են հավարվում Բրդերը, որտեղ 2009 թվականին հայտարարվել են «Լեռնաշղթաներ» և Ջբան բնական պարկերը։