Միելոդիսպլաստիկ համախտանիշ

Միելոդիսպլաստիկ համախտանիշ (ՄԴՀ), քաղցկեղների խմբերից մեկը, որի դեպքում արյան չհասունացած բջիջները ոսկրածուծում չեն հասունանում և, արդյունքում, չեն զարգանում և նորմալ բջիջների չեն վերածվում[1]։ Վաղ փուլերում, սովորաբար ոչ մի ախտանշան չի լինում[1]։ Ավելի ուշ փուլերում, ախտանշանները ներառում են հոգնածության զգացողություն, հևոց, արյունահոսական խանգարումներ, սակավարյունություն կամ հաճախակի ինֆեկցիաներ[1]։ Որոշ տիպեր կարող են վերափոխվել սուր միելոյիդ լեյկեմիայի[1]։

Միելոդիսպլաստիկ համախտանիշ
Տեսակհիվանդության կարգ
Հետևանքineffective erythropoiesis?
Բժշկական մասնագիտությունարյունաբանություն
ՀՄԴ-9238.7
ՀՄԴ-10D46
 Myelodysplastic syndrome Վիքիպահեստում

Ռիսկի գործոնները ներառում են նախկինում իրականացված քիմիոթերապիան և ճառագայթային թերապիան, որոշ քիմիական նյութերի ներգործությունը, ինչպիսիք են ծխախոտի ծուխը, պեստիցիդները և բենզոլը, ծանր մետաղների ներգործությունը, ինչպիսիք են սնդիկը և կապարը[1]։ Արյան բջիջների ձևավորման հետ կապված խնդիրներն ի վերջո հանգեցնում են էրիթրոցիտների, լեյկոցիտների և թրոմբոցիտների ցածր քանակության որոշակի համակցությունների[1]։ ՄԴՀ-ի որոշ տիպեր կարող են մեծացնել չհասունացած արյան բջիջների (որոնք կոչվում են բլաստներ) քանակությունն արյան մեջ կամ ոսկրածուծում[1]։ ՄԴՀ-ի տարբեր տեսակներ են առանձնացվել, հիմնվելով արյան և ոսկրածուծի բջիջների բնորոշ փոփոխությունների վրա[1]։

Բուժումները կարող են ներառել աջակցող բուժումը, դեղորայքային բուժումը և արյունաստեղծ ցողոնային բջիջների փոխպատվաստումը[1]։ Աջակցող բուժումը կարող է ներառել արյան փոխներարկումներ, դեղեր, որոնք խթանում են էրիթրոցիտների արտադրությունը և հակաբիոտիկներ[1]։ Դեղորայքային թերապիան կարող է ներառել լենալիդոմիդ, հակաթիմոցիտային գլոբուլինը և ազացիտիդինը[1]։ Որոշ մարդիկ կարող են բուժվել քիմիոթերապիայի միջոցով, որին կհետևի ցողունային բջիջների փոխպատվաստումը դոնորից[1]։

100,000 մարդուց մոտավորապես յոթն է ախտահարված ՄԴՀ-ով, և մոտավորապես չորսը 100,000 մարդուց յուրաքանչյուր տարի նոր էախտատահարվում ՄԴՀ-ով[2]։ Հիվանդության սկզբի բնորոշ տարիքը 70 տարեկանն է[2]։ Կանխատեսումը կախված է ախտահարված բջջի տեսակից, բլաստների քանակությունից ոսկրածուծում և արյան մեջ, և ախտահարված բջիջների քրոմոսոմներում տեղի ունեցած փոփոխություններից[1]։ Ախտորոշմանը հետևող միջին ապրելիությունը 2,5 տարի է[2]։ ՄԴՀ-ն առաջին անգամ ճանաչվել է վաղ 1900-ականներին[3]։ Այն ստացել է միելոդիսպլաստիկ համախտանիշ անվանումը 1976-ին[3]։

Ախտանիշներ և ախտանշաններ խմբագրել

 
Միելոդիսպլաստիկ համախտանիշի պատճառով մեծացած փայծաղ, ՀՇ կորոնալ կտրվածք, փայծաղը կարմիր է, ձախ երիկամը՝ կանաչ

Ախտանիշներն ու ախտանշանները, որպես կանոն, յուրահատուկ չեն և առնչվում են արյան ցիտոպենիաներին․

Շատ անձիք ախտանշաններ չունեն և արյան ցիտոպենիան կամ այլ խնդիրներ հայտնաբերվում են արյան ռուտին հետազոտության ժամանակ[8]։

Չնայած սուր միելոյիդ լեյկեմիայի զարգացման որոշակի ռիսկ կա, մահերի մոտավորապես 50%-ն առաջանում է այունահոսության, կամ ինֆեկցիայի հետևանքով։ Այնուամենայնիվ, լեյկեմիան, որն առաջացել է միելոդիսպլազիայի հետևանքով, համառորեն կայուն է բուժման նկատմամբ։ Սակավարյունությունը գերակշռում է հիվանդության վաղ փուլերում։ Ախտանիշներ ունեցող հիվանդների մեծամասնությունը գանգատվում է հոգնածության և թուլության աստիճանական աճից, դժվարաշնչությունից և գունատությունից, բայց անախտանշան ՄԴՀ-ով հիվանդների ամենաքիչը կեսի հիվանդությունը հայտնաբերվում է պատահաբար, արյան ռուտին հետազոտության ժամանակ։ Նախկինում իրականացված քիմիոթերապիան կամ իոնիզացնող ճառագայթման ներգործությանը ենթարկված լինելը հիվանդը բժշկական պատմության կարևոր գործոններ են։ Տենդը, քաշի կորուսը և փայծաղի մեծացումը ավելի շուտ բնորոշ են միելոդիսպլաստիկ/միելոպրոլիֆերատիվ նորագոյացությանը (ՄԴՀ/ՄՊՆ), քան մաքուր միելոդիսպլաստիկ պրոցեսին[9]։

Պատճառ խմբագրել

Որոշ անձիք կատարված քիմիոթերապիայի (հատկապես ալկիլացնող ագենտներով, ինչպիսիք են մելֆալանը, ցիկլոֆոսֆամիդը, բուսուլֆանը և քլորամբուցիլը) կամ իոնիզացնող ճառագայթման ներգործության (բուժական նպատակներով, կամ պատահաբար) պատմություն ունեն, կամ երկուսը միասին (օրինակ՝ մեկ այլ հիվանդության բուժման ժամանակ ցողունային բջիջների փոխպատվաստումից հետո)։ Որոշ ոլորտների աշխատակիցների ածխաջրերի երկարատև ներգործության պատմություն ունեն, ինչպես օրինակ նաֆթամշակման ոլորտում աշխատողները ՄԴՀ-ով հիվանդանալու փոքր-ինչ ավելի բարձր ռիսկ ունեն, քան ընդհանուր պոպուլյացիան։ Քսիլենի և բենզենի ներգործությունները ևս կապակցվել են միելոդիսպլազիայի հետ։ Վիետնամի վետերանները, ովքեր ենթարկվել են Ագենտ «Օրանժ»-ի (նարնջագույն նյութ) ազդեցությանը, ունեցել են ՄԴՀ-ի զարգացման բարձր ռիսկ։ ՄԴՀ-ի զարգացման և «ատոմային ռումբի օգտագործումից առաջացած ճառագայթային ներգործությունից հետո 40-ից 60 տարի անց ողջ մնացածները» կարող են ՄԴՀ-ի զարգացման բարձրացած ռիսկ ունենալ (այս դեպքում, սա վերաբերում է այն անձանց, ովքերր Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծությանը մոտ են գտնվել երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում)[10]։ Դաունի համախտանիշով երեխաներն ավելի հակված են ՄԴՀ ունենալուն, և ՄԴՀ-ով հիվանդները կարող են սիդերոբլաստիկ սակավարյունության կամ Ֆանկոնիի սակավարյունության ընտանեկան պատմություն[11]։

Ախտաֆիզիոլոգիա խմբագրել

ՄԴՀ-ն ամենահաճախը զարգանում է առանց հայտնաբերելի պատճառի։ Ռիսկի գործոնները ներառում են ԴՆԹ-ի վնասում առաջացնող գործոնի ներգործության պատմություն, ինչպիսիք են օրինակ՝ իոնիզացնող ճառագայթումը, բենզոլը և որոշ քիմիոթերապիաներ։ Այլ ռիսկի գործոններրի հստակորեն արձանագրված չեն։ ՄԴՀ-ի և կասկածելի գործոնի կապն ապացուցելը կարող է բարդ լինել, սակայն գենետիկ անոմալիաների առկայությունը կարող է լրացուցիչ տեղեկատվություն տրամադրել։ Երկրորդային ՄԴՀ-ն կարող է առաջանալ, որպես քաղցկեղային թերապիայի ուշացած տոքսիկություն (բուժման հետ ասոցացված ՄԴՀ, բ-ՄԴՀ)։ ՄԴՀ-ն, որն առաջանում է ճառագայթման կամ ալկիլացնող ագենտների ներգործությունից, ինչպիսիք են բուսուլֆանը, նիտրոզուրեան կամ պրոկարբազինը, սովորաբար, առաջանում է ազդակի ներգործությունից 3-7 տարի անց և հաճախ բնորոշվում է 5-րդ կամ 7-րդ քրոմոսոմի կորուստ։ ԴՆԹ տոպոիզոմերազ II-ի ինհիբիտորների օգտագործումից հետո լատենտ շրջանը հիմնականում տևում է 1-3 տարի և ՄԴՀ-ն այս դեպքում բնորոշվում է 11q23 տրանսլոկացիայով։ Այլ, մինչ այդ գոյություն ունեցող ոսկրածուծի խանգարումները, ինչպիսիք են ձեռքբերով ապլաստիկ սակավարյունությունը, որոնց հետևում է իմունաճնշիչ բուժումը, և Ֆանկոնիի սակավարյունությունը կարող են վերաճել ՄԴՀ-ի[11]։

ՄԴՀ-ն, հավանաբար առաջանում է ոսկրածուծի մուլտիպոտենտ ցողունային բջիջներում մուտացիաներից, սակայն սպեցիֆիկ դեֆեկտները, որոնք պատասխանատու են այս հիվանդության զարգացման համար դեռևս լավ չեն հասկացվել։ Արյան նախորդ-բջիջների տարբերակումը տուժած է լինում, և ոսկրածուծում դիտվում է բջիջների ծրագրավորված մահվան (ապոպտոզ) նշանակալի աճ։ Անոմալ բջիջների կլոնալ էքսպանսիան տարբերակվելու ունակությունը կորցրած բջիջների քանակության մեծացում է առաջացնում։ Եթե ոսկրածուծի միելոբլաստների քանակությունը գերազանցում է որոշակի շեմքը (ԱՀԿ-ի դասակարգումով 20%-ը և FAB դասակարգումով 30%-ը), արձանագրվում է, որ ՄԴՀ-ն սուր միելոյիդ լեյկեմիայի (ՍՄԼ) է վերափոխվել։ ՄԴՀ-ի զարգացումը ՍՄԼ-ի քաղցկեղածնության բազմափուլ տեսության լավ օրինակ է, որի դեպքում, ի սկզբանե նորմալ բջջում հաջորդական մուտացիաներ են տեղի ունենում, որոնք հանգեցնում են քաղցկեղային բջջի առաջացմանը[12]։

Չնայած, լեյկեմիկ տրանսֆորմացիայի հայտնաբերումը պատմականորեն շատ կարևոր էր, հիվանդացության և մահացության նշանակալի մասը, որը վերագրելի է ՄԴՀ-ին, առաջանում է ոչ թե ՍՄԼ-ի դրա վերափոխումից, այլ բոլոր ՄԴՀ-ով հիվանդների շրջանում դիտվող ցիտոպենիաներից։ Մինչդեռ սակավարյունությունը ՄԴՀ-ով հիվանդների շրջանում դիտվող ամենահաճախակի ցիտոպենիան է, արյան փոխներարկումների հասանելիությունը հաշվի առնելով, հիվանդները հազվադեպ են ծանր սակավարյունությամբ տառապում։ ՄԴՀ-ի երկու ամենալուրջ բարդությունները, որոնք առաջանում են ցիտոպենիաներից արյունահոսությունն է (թրոմբոցիտոպենիայի հետևանքով) կամ ինֆեկցիան (լեյկոպենիայի հետևանքով)։ Էրիթրոցիտար զանգվածով երկարաժամկետ փոխներարկումները երկաթով գերբեռնվածության են հանգեցնում[13]։

Գենետիկա խմբագրել

ԴՆԹ-ի կառուցվածքի էպիգենետիկ փոփոխթյունները ՄԴՀ-ի դեպքում, թույլ են տվել ՄԴՀ-ի բուժման համար շուկայում հասանելի երեք ագենտներ սինթեզել (5-ազացիտիդին, դեցիտաբին և լենալիդոմիդ), որոնք հաստատվել են ԱՄՆ-ի ՈՒԴՆԿ-ի (FDA) կողմից։ Պատշաճ ԴՆԹ մեթիլացումը կրիտիկական է պրոլիֆերացիոն գեների կարգավորման հարցում, և ԴՆԹ-ի մեթիլացումով կարգավորման մեխանիզմի կորուսը կարող է հանգեցնել բջիջների չվերահսկվող աճի և ցիտոպենիաների։ Վերջերս հաստատված ԴՆԹ մեթիլտրասնֆերազի ինհիբիտորները օգտվում են վերոնշյալից, ստեղծելով ԴՆԹ-ի մեթիլացման ավելի կարգավորվախ պրոֆիլ արյունաստեղծ ցողունային բջիջների կորիզում, հետևապես վերականգնելով արյան բջիջների նորմալ քանակներ և հետաձգեով ՄԴՀ-ի վերափոխումը սուր լեյկեմիայի[14]։

Որոշ հեղինակներ կարծում են, որ արյունաստեղծ բջիջների միտոքոնդրիալ ֆունկցիայի կորուստը ժամանակի ընթացքում հանգեցնում է ԴՆԹ մուտացիաներ կուտակման, ինչը բացատրում է ավելի մեծահասակ հիավնդների շրջանում առավել բարձր հիվանդացությունը։ Հետազոտողները մատնանշում են օղակավորված սիդերոբլաստներում միտոքոնդրիալ երկաթի ներառուկների կուտակումը, որպես ՄԴՀ-ի ժամանակ միտոքոնդրիալ դիսֆունկցիայի ապացույց[15]։

5q- համախտանիշ խմբագրել

Ամենաքիչը 1974-ից, 5-րդ քրոմոսոմի երկար թևի դելեցիան ասոցացված է եղել արյունաստեղծ ցողունային բջիջների դիսպլաստիկ անոմալիաների հետ[16][17]։ 2005-ի դրությամբ, քիմիոթերապևտիկ դեղամիջոց լենալիդոմիդը ճանաչվեց, որպես արդյունավետ միջոց 5q-համախտանիշով ՄԴՀ-ով հիվանդներին բուժելու համար, և 2005-ի դեկտեմբերին, ԱՄՆ ՈՒԴՆԿ-ն (FDA) հաստատեց այս դեղամիջոցը նշված նպատակով օգտագործելու համար[18]։ Իզոլոացված 5q-ով, Միջազգային Կանխատեսման Գնահատման Հակակարգով (IPSS) գնահատված ցածր ռիսկով, և փոխներարկումից կախվածությունով հիվանդները լավագույնը լենալիդոմիդով բուժմանն են պատասխանում։ Սովորաբար, այսպիսի հիվանդների կանխատեսումը բարենպաստ է, 63 ամսվա միջին ապրելիությամբ։ Լենալիդոմիդը կրկնակի ազդեցություն ունի, նվազեցնելով չարորակ կլոնի քանակությունը 5q-ով հիվանդների շրջանում և դրդելով առողջ էրիթրոյիդ բջիջների տարբերակումը, ինչպես առանց 5q դելեցիայի հիվանդների շրջանում է դիտվում[19]։

Սփլայսինգի գործոնների մուտացիաներ խմբագրել

Սփլայսինգի գործոնների մուտացիաները հայտնաբերվում են ՄԴՀ-ի դեպքերի 40–80%-ում, հատկապես նրանց շրջանում, ովքեր ունեն օղակավորված սիդերոբլաստներ[20]։

IDH1 և IDH2 մուտացիաներ խմբագրել

Իզոցիտրատ դեհիդրոգենազ 1-ը և 2-ը (IDH1 և IDH2) կոդավորող գեներում մուտացիաներն դիտվում են ՄԴՀ-ով հիվանդների 10–20%-ի շրջանում, և վատացնում են ցածր ռիսկով ՄԴՀ-ի կանխատեսումը[21][22]։ Քանի որ IDH1/2 մուտացիաների հանդիպելիությունը մեծանում է հիվանդության չարորակության մեծացման հետ, այս տվյալները թույլ են տալիս ենթադրել, որ IDH1/2 մուտացիաները ՄԴՀ-ի չարորակացման կարևոր գործոններ են[22]։

GATA2 դեֆիցիտ խմբագրել

GATA2 դեֆիցիտը խանգարումների խումբ է, որն է առաջանում է GATA2 գեների ընտանեկան կամ ինքնաբերաբար առաջացող ինակտիվացնող մուտացիաներից։ Այս աուտոսոմ-դոմինանտ մուտացիաներն առաջացնում են նշված գենետիկ պրոդուկտի նվազած բջջային քանակություներ։ GATA2 սպիտակուցը տրանսկրիպցիոն գործոն է, որը առանցքային է սաղմնային զարգացման համար, ինչպես նաև արյունը ձևավորող, ավիշը ձևավորող և այլ հյուսվածք-ձևավորող ցողունային բջիջնների պահպանման և ֆունկցիոնալության համար։ Վերոնշյալ մուտացիաների արդյունքում, GATA2-ի բջջային քանակները նվազած են լինում և հիվանդների շրջանում կարող են ժամանակի ընթացքում զարգանալ արյունաբանական, իմմունոլոգիական, լիմֆատիկ կամ այլ դրսևորումներ։ Նշված դրսևորումների մեջ առանցքային կարևորության տեղ է զբաղեցնում ՄԴՀ-ն, որը հաճախ վերափոխվում է սուր միելոցիտային լեյկեմիայի, կամ, ավելի հազվադեպ, քրոնիկ միելոմոնոցիտային լեյկեմիայի[23][24]։

Անցողիկ միելոպրոլիֆերատիվ հիվանդություն խմբագրել

Անցողիկ միելոպրոլիֆերատիվ հիվանդությունը ոչ-քաղցկեղային մեգակարիոբլաստների կլոնի անոմալ բազմացումն է լյարդում և ոսկրածուծում։ Այս հիվանդությունը սահմանափակվում է Դաունի համախտանիշով հիվանդներով, կամ գենետիկական փոփոխություններով, որոնք նման են Դաունի համախտանիշի ժամանակ առաջացող փոփոխություններին, զարգանում են հղիության ընթացքում կամ անմիջապես ծնվելուց հետո, և անցնում 3 ամսվա ընթացքում, կամ, մոտավորապես 10% դեպքերում, վերափոխվում սուր մեգակարիոբլաստային լեյկեմիայի[23][25][26]։

Ախտորոշում խմբագրել

Ցիտոպենիաների այլ պատճառների բացառումը, դիսպլաստիկ ոսկրածուծի հետ միասին, անհրաժեշտ են միելոդիսպլաստիկ համախտանիշ ախտորոշելու համար, այսպիսով կարևորվում է ՄԴՀ-ի տարբերակումը սակավարյունությունից, թրոմբոցիտոպենիայից և լեյկոպենիայից[27]։

Տիպիկ ախտորոշիչ հետազոտությունները ներառում են․

ՄԴՀ-ն սահմանելու համար օգտագործվող բնութագրերն են արյան ցիտոպենիաները, ոչ արդյունավետ արյունաստեղծումը, դիզէրիթրոպոեզը, դիսգրանուլոպոեզը, դիսմեգակարիոպոեզը և միելոբլաստների քանակության մեծացումը։

Դիսպլազիան կարող է ախտահարել ոսկրածուծի բոլոր երեք բջջային ծիլերը։ Դիսպլազիան ախտորոշելու լավագույն ուղին դա ձևաբանորեն (մորֆոլոգիորեն) անելն է, հատուկ ներկերի (PAS) օգտագործումով, ոսկրածուծի ասպիրատը և պերիֆերիկ արյան քսուքի վրա կիրառելու համար։ Դիսպլազիան միելոյիդ գծերում սահմանվում է որպես․

  • Գրանուլոցիտային գծերում․
    1. Գերսեգմենտավորված նեյտրոֆիլներ (նաև դիտվում է վիտ․ B12/ֆոլատային անբավարարության ժամանակ)
    2. Թերսեգմենտավորված նեյտրոֆիլներ (կեղծ Պելգեր-Հյու)
    3. Հիպոգրանուլյար նեյտրոֆիլները, կամ կեղծ Չեդիակ-Հիգաշի (խոշոր ազուրոֆիլ հատիկներ)
    4. Աուերի ցուպիկներ՝ ավտոմատ կերպով դասակարգվում են որպես RAEB II (եթե բլաստների քանակությունը < 5% ծայրամասային արյան մեջ, կամ < 10%-ից ոսկրածուծի ասպիրատում), նաև անհրաժեշտ է նշել, որ Աուերի ցուպիկները կարող են հայտնաբերվել t(8;21) տրանսլոկացիայով ՍՄԼ-ով հիվանդների հասուն նեյտրոֆելներում։
    5. Երկձև հատիկներ (բազոֆիլային և էոզինոֆիլային հատիկներ), էոզինոֆիլներով։
  • Էրիթրոյիդ գծերում․
    1. Երկկորիզ էրիթրոյիդ նախորդներ և կարիոռեքսիս
    2. Էրիթրոյիդ կորիզային բողբոջում
    3. Էրիթրոյիդ կորիզային զոլեր և ներկորիզային կամրջակներ (դիտվում է նաև բնածին դիզէրիթրոպոետիկ սակավարյունությունների դեպքում)
    4. Նորմոբլաստներում e-կադհերինի կորուստը աբերանտության նշան է

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 «Myelodysplastic Syndromes Treatment (PDQ®) – Patient Version». NCI. 2015 թ․ օգոստոսի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  2. 2,0 2,1 2,2 Germing U, Kobbe G, Haas R, Gattermann N (November 2013). «Myelodysplastic syndromes: diagnosis, prognosis, and treatment». Deutsches Ärzteblatt International. 110 (46): 783–90. doi:10.3238/arztebl.2013.0783. PMC 3855821. PMID 24300826.
  3. 3,0 3,1 Hong WK, Holland JF (2010). Holland-Frei Cancer Medicine 8 (անգլերեն) (8 ed.). PMPH-USA. էջ 1544. ISBN 9781607950141. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  4. «Anemia: Overview». The Lecturio Medical Concept Library. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  5. «Neutropenia». The Lecturio Medical Concept Library. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  6. Myelodysplastic Syndrome. The Leukemia & Lymphoma Society. White Plains, NY. 2001. p 24. Retrieved 05-12-2008.
  7. «Thrombocytopenia». The Lecturio Medical Concept Library. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  8. «Myelodysplastic Syndromes». The Lecturio Medical Concept Library. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 11-ին.
  9. Patnaik, Mrinal M.; Lasho, Terra (2020 թ․ դեկտեմբերի 4). «Evidence-Based Minireview: Myelodysplastic syndrome/myeloproliferative neoplasm overlap syndromes: a focused review». Hematology. 2020 (1): 460–464. doi:10.1182/hematology.2020000163. ISSN 1520-4391. PMC 7727594. PMID 33275673.
  10. Iwanaga M, Hsu WL, Soda M, Takasaki Y, Tawara M, Joh T, և այլք: (February 2011). «Risk of myelodysplastic syndromes in people exposed to ionizing radiation: a retrospective cohort study of Nagasaki atomic bomb survivors». Journal of Clinical Oncology. 29 (4): 428–34. doi:10.1200/JCO.2010.31.3080. PMID 21149671.
  11. 11,0 11,1 Dokal, Inderjeet; Vulliamy, Tom (August 2010). «Inherited bone marrow failure syndromes». Haematologica. 95 (8): 1236–1240. doi:10.3324/haematol.2010.025619. ISSN 0390-6078. PMC 2913069. PMID 20675743.
  12. Bejar, Rafael (December 2018). «What biologic factors predict for transformation to AML?». Best Practice & Research. Clinical Haematology. 31 (4): 341–345. doi:10.1016/j.beha.2018.10.002. ISSN 1532-1924. PMID 30466744. S2CID 53712886.
  13. Rasel, Mohammad; Mahboobi, Sohail K. (2022), «Transfusion Iron Overload», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 32965817, Վերցված է 2022-02-03-ին
  14. Wolach, O; Stone, R. M. (2015). «How I treat mixed-phenotype acute leukemia». Blood. 125 (16): 2477–85. doi:10.1182/blood-2014-10-551465. PMID 25605373.
  15. Cazzola M, Invernizzi R, Bergamaschi G, Levi S, Corsi B, Travaglino E, և այլք: (March 2003). «Mitochondrial ferritin expression in erythroid cells from patients with sideroblastic anemia». Blood. 101 (5): 1996–2000. doi:10.1182/blood-2002-07-2006. PMID 12406866. S2CID 5729203.
  16. Bunn HF (November 1986). «5q- and disordered haematopoiesis». Clinics in Haematology. 15 (4): 1023–35. PMID 3552346.
  17. Van den Berghe H, Cassiman JJ, David G, Fryns JP, Michaux JL, Sokal G (October 1974). «Distinct haematological disorder with deletion of long arm of no. 5 chromosome». Nature. 251 (5474): 437–38. Bibcode:1974Natur.251..437V. doi:10.1038/251437a0. PMID 4421285. S2CID 4286311.
  18. List A, Kurtin S, Roe DJ, Buresh A, Mahadevan D, Fuchs D, և այլք: (February 2005). «Efficacy of lenalidomide in myelodysplastic syndromes». The New England Journal of Medicine. 352 (6): 549–57. doi:10.1056/NEJMoa041668. PMID 15703420.
  19. Kotla, Venumadhav; Goel, Swati; Nischal, Sangeeta; Heuck, Christoph; Vivek, Kumar; Das, Bhaskar; Verma, Amit (2009-12). «Mechanism of action of lenalidomide in hematological malignancies». Journal of Hematology & Oncology (անգլերեն). 2 (1): 36. doi:10.1186/1756-8722-2-36. ISSN 1756-8722. PMC 2736171. PMID 19674465.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ PMC format (link) CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  20. Rozovski U, Keating M, Estrov Z (2012) The significance of spliceosome mutations in chronic lymphocytic leukemia. Leuk Lymphoma
  21. Molenaar RJ, Radivoyevitch T, Maciejewski JP, van Noorden CJ, Bleeker FE (December 2014). «The driver and passenger effects of isocitrate dehydrogenase 1 and 2 mutations in oncogenesis and survival prolongation». Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Reviews on Cancer. 1846 (2): 326–41. doi:10.1016/j.bbcan.2014.05.004. PMID 24880135.
  22. 22,0 22,1 Molenaar RJ, Thota S, Nagata Y, Patel B, Clemente M, Przychodzen B, և այլք: (November 2015). «Clinical and biological implications of ancestral and non-ancestral IDH1 and IDH2 mutations in myeloid neoplasms». Leukemia. 29 (11): 2134–42. doi:10.1038/leu.2015.91. PMC 5821256. PMID 25836588.
  23. 23,0 23,1 Crispino JD, Horwitz MS (April 2017). «GATA factor mutations in hematologic disease». Blood. 129 (15): 2103–10. doi:10.1182/blood-2016-09-687889. PMC 5391620. PMID 28179280.
  24. Hirabayashi S, Wlodarski MW, Kozyra E, Niemeyer CM (August 2017). «Heterogeneity of GATA2-related myeloid neoplasms». International Journal of Hematology. 106 (2): 175–82. doi:10.1007/s12185-017-2285-2. PMID 28643018.
  25. Bhatnagar N, Nizery L, Tunstall O, Vyas P, Roberts I (October 2016). «Transient Abnormal Myelopoiesis and AML in Down Syndrome: an Update». Current Hematologic Malignancy Reports. 11 (5): 333–41. doi:10.1007/s11899-016-0338-x. PMC 5031718. PMID 27510823.
  26. Seewald L, Taub JW, Maloney KW, McCabe ER (September 2012). «Acute leukemias in children with Down syndrome». Molecular Genetics and Metabolism. 107 (1–2): 25–30. doi:10.1016/j.ymgme.2012.07.011. PMID 22867885.
  27. Foran, James M.; Shammo, Jamile M. (2012-07). «Clinical Presentation, Diagnosis, and Prognosis of Myelodysplastic Syndromes». The American Journal of Medicine (անգլերեն). 125 (7): S6–S13. doi:10.1016/j.amjmed.2012.04.015.
  28. «Rudhiram Hematology Clinic - Google Search». www.google.com. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 3-ին.
  29. Gondek LP, Tiu R, O'Keefe CL, Sekeres MA, Theil KS, Maciejewski JP. Chromosomal lesions and uniparental disomy detected by SNP arrays in MDS, MDS/MPD, and MDS-derived AML. Blood. 2008 Feb 1;111(3):1534–42.
  30. Huff JD, Keung YK, Thakuri M, Beaty MW, Hurd DD, Owen J, Molnár I (July 2007). «Copper deficiency causes reversible myelodysplasia». American Journal of Hematology. 82 (7): 625–30. doi:10.1002/ajh.20864. PMID 17236184. S2CID 44398996.