Մեհմեդ Էմին Ալի փաշա
Մեհմեդ Էմին Ալի փաշա (թուրքերեն՝ Mehmed Emin Âli Paşa, մարտի 5, 1815[1][2], Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն - սեպտեմբերի 7, 1871[1][2], Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն), Թանզիմաթի ժամանակաշրջանի նշանավոր Օսմանյան պետական գործիչ, ով առավել հայտնի էր որպես 1856 թվականին Օսմանյան կայսրությունում բարեփոխումների մասին հրամանագրի հեղինակ և Փարիզի խաղաղության պայմանագրի (1856) կնքման գործում ունեցած դերի համար, որը վերջ դրեց Ղրիմի պատերազմին։ Ալի փաշան շատերի կողմից համարվում էր շնորհալի և ընդունակ պետական գործիչ, և նրան հաճախ վերագրվում էր կայսրության վաղ փլուզումը կանխելու գործում ունեցած դերը[3]։
| Մեհմեդ Էմին Ալի փաշա | |
| |
| Մասնագիտություն՝ | դիվանագետ և քաղաքական գործիչ |
|---|---|
| Ծննդյան օր | մարտի 5, 1815[1][2] |
| Ծննդավայր | Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն |
| Վախճանի օր | սեպտեմբերի 7, 1871[1][2] (56 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն |
| Թաղված | Ստամբուլ |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Օսմանյան կայսրություն
|
| Հայր | Ալի Ռըզա Էֆենդի |
| Ինքնագիր | 
|
Ալի փաշան պաշտպանում էր արևմտյան ոճի բարեփոխումները, որոնք ուղղված էին կայսրության արդիականացմանը, ներառյալ պետության աշխարհիկացումը և քաղաքացիական ազատությունների ընդլայնումը: Նա աշխատում էր ճնշել ազգայնական շարժումները։ Նա պաշտպանում էր Օսմանյան ազգայնականությունը։
Սովորական ընտանիքում ծնված, դարպասապահի որդի Ալի փաշան բարձրացել է Օսմանյան պետության շարքերը և կարճ ժամանակով դարձել արտաքին գործերի նախարար 1840 թվականին, վերահաստատվել է պաշտոնում 1846 թվականին։ 1852 թվականին նա մի քանի ամսով դարձել է մեծ վեզիր, իսկ 1854 թվականին վերադարձել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնին[4]։ 1855-1871 թվականներին նա մերթընդմերթ զբաղեցրել է այս երկու պաշտոնները, ի վերջո իր կյանքի ընթացքում յոթ անգամ զբաղեցրել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնը և հինգ անգամ՝ մեծ վեզիրի[5]։ 1851 թվականին նա պարգևատրվել է Կարմիր արծվի 1-ին աստիճանի շքանշանով (ոչ քրիստոնյաների համար)։
Վաղ տարիներ
խմբագրելԱհմեդ Էմին Ալի փաշան ծնվել է 1815 թվականի մարտի 5-ին Ստամբուլում՝ աղքատ մարդու ընտանիքում։ Նա խանութպանի որդի էր և կրթություն չի ստացել, բացառությամբ տարրական դպրոցի երեք դասարանների: Տարրական դպրոցում էր, որ Ալի փաշան սովորել է կարդալ և գրել, նաև սովորել է Ղուրանի որոշ սուրաներ անգիր[6]։ Այնուամենայնիվ, Ալի փաշան շարունակում էր զբաղվել ինքնակրթությամբ, այդ թվում՝ ֆրանսերեն սովորելով։ Քաղաքացիական ծառայության մեջ իր երկար գործունեությունը նա սկսել է 14 տարեկանում՝ որպես կայսերական խորհրդի քարտուղար։ Հաջորդ տարի Ալի փաշան տեղափոխվել է Կայսերական խորհրդի արխիվային բաժին։ Մեկ տարի անց Ալի փաշային կրկին տեղափոխել են, այս անգամ՝ «Թարգմանչական գրասենյակ»[6]։
Թարգմանչական գրասենյակ
խմբագրելԹարգմանչական գրասենյակը (թուրքերեն՝ Tercüme Odası) ստեղծվել է Հունաստանի անկախության ձեռքբերման կապակցությամբ։ Դա պայմանավորված էր նրանով, որ մինչ Հունաստանի անկախությունը, շատ հույներ աշխատում էին որպես թարգմանիչ պետական հաստատություններում: Հույների անկախության ապստամբության արդյունքում տեղի է ունեցել հույն թարգմանիչների զանգվածային արտահոսք, որոնք աշխատում էին կառավարության համար, և թարգմանիչների անհրաժեշտություն է առաջացել[7]։ Բացի այդ ներքին գործերում դիվանագիտությունն էլ ավելի մեծ նշանակություն է ստացել։ Նման փոփոխությունները հանգեցրել են ոչ միայն թարգմանչական գրասենյակի աշխատակազմի աճին, այլև աշխատանքի նկատմամբ ավելի մանրակրկիտ վերահսկողության և աշխատավարձերի բարձրացմանը[8]։ Այնուամենայնիվ, այս աշխատանքը ոչ միայն բարելավել է նրա դիրքը կյանքում, այլև ազդել է նրա հետագա քաղաքականության վրա: Օրինակ՝ Ալի փաշան և թարգմանչական գրասենյակի այլ աշխատակիցներ, ինչպիսիք են Ալի փաշայի ապագա բարեփոխումների գործընկեր Մեհմեդ Ֆուադ փաշան, ձեռք են բերել անհրաժեշտ փորձ դիվանագիտության աշխարհում՝ աշխատելով որպես թարգմանիչ հենց այս ոլորտում: Դիվանագիտական ոլորտի հետ ծանոթությունը հեռացրել է Մեչիսլավ Ալի Պաչին ավանդական Օսմանյան հասարակության արժեքներից և միևնույն ժամանակ զարգացրել է նրա մեջ բանական բյուրոկրատական արժեքները:
Մուստաֆա Ռեշիդ փաշայի ազդեցություն
խմբագրել1835 թվականին Ալի փաշան նշանակվել է Վիեննայում դեսպանության երկրորդ քարտուղար, որտեղ ուսումնասիրել է Ավստրիական կայսրության կառուցվածքը։ Մի քանի տարի անց Ալի փաշան դարձել է Մուստաֆա Ռեշիդ փաշայի խորհրդականը։ Թեև Մուստաֆա Ռեշիդ փաշան պարզապես դեսպան էր Սենթ Ջեյմսի արքունիքում, որն ավելի հայտնի էր որպես Մեծ Բրիտանիայի թագավորական արքունիք, 1839 թվականին նա նշանակվել է մեծ վեզիր, և Օսմանյան կայսրությունում սկսվել է բարեփոխումների մի շրջան, որը հայտնի է որպես Թանզիմաթի ժամանակաշրջան: Մուսթաֆան Ալի փաշային թողել է գլխավորի պաշտոնում, իսկ ինքը վերադարձել է Օսմանյան կայսրություն՝ մեծ վեզիրի պաշտոնը զբաղեցնելու համար[6]։ Իրադարձությունների նման զարգացումը, ի վերջո, հանգեցրել է նրան, որ Ալի փաշան նշանակվել է պաշտոնական դեսպան, և շարունակել է ավելի ու ավելի բարձրանալ քաղաքական սանդուղքով[9]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ Barchard, 2004
- ↑ Balyuzi, 1991
- ↑ biyografya
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Andic, 2009
- ↑ Finkel, 2006, էջ 462
- ↑ Findley, 1980, էջ 135
- ↑ Barchard, David (1996). «The Doorman's Son who Saved the Empire». Cornucopia Magazine.
Գրականություն
խմբագրել- This article incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Aali, Mehemet». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 2.
- Balyuzi, Hasan (1991). Bahá'u'lláh: The King of Glory (Second ed.). Oxford, UK: George Ronald. էջ 469. ISBN 0-85398-328-3.
- Andic, Fuat (8 June 2009), The Political Testaments of Richelieu and Âli Pasha
- Fikret, Adanir (2005). «Turkey's entry into the Concert of Europe». European Review. 13 (3): 395–417. doi:10.1017/S1062798705000530. S2CID 144456772.
- Findley, Carter V. (1980), Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789-1922, Princeton, NJ: Princeton University Press
- Hanioğlu, M. Şükrü (2008), A Brief History of the Late Ottoman Empire, Princeton: Princeton University Press, էջեր 103–4
- Murat, Ali, Teaching Religion in a Secular Society (PDF), Istanbul, Turkey: Fatih University, Department of Sociology, S2CID 7158273, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017-12-12-ին, Վերցված է 2017-12-11-ին
- «Ali Pasha (Mehmet Emin)», Biyografya, Վերցված է 2017-12-11-ին
- Davison, Roderic H. (April 1980). «The Question of Ali Pasa's Political Testament». International Journal of Middle East Studies. Cambridge University. 11 (2): 209–225. doi:10.1017/s0020743800054398. JSTOR 162285. S2CID 146613395.
- Davison, Roderic (1963), Reform in the Ottoman Empire: 1856-1876, Princeton, New Jersey: Princeton University Press
- Davison, Roderic H. (July 1954). «Turkish Attitudes Concerning Christian-Muslim Equality in the Nineteenth Century». The American Historical Review. 59 (4): 844–864. doi:10.2307/1845120. JSTOR 1845120.
- Finkel, Caroline (2006). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. New York: Basic Books. էջեր 458–469.
- Barchard, David (2004). «The Doorman's Son who Saved the Empire». Cornucopia (31).
- Yılmaz Aydogdu, Nergiz (2003). «Âlî Paşa vasiyetnmaesine dair birkaç yeni bilgi» (PDF). Dîvân. 15 (2).
