Մեծ թագուհի (Հին Եգիպտոս), Մեծ արքայի տիկին կամ Թագավորի գլխավոր կին (արաբ․ ՝ ḥmt nswt wrt )՝ Հին Եգիպտոսում փարավոնի գլխավոր կնոջ տիտղոսը։
Սկզբանական տիտղոսավորումը
խմբագրել
Մերետսեգեր(թագուհի), Սենուսերտ III -ի գլխավոր կինը, ամենահին հայտնի թագուհին, ում անունը գրված էր այս անվանումով և կցված էր կարտուշին՝ (այն երկարավուն կլորացված ուրվագիծ է ստորին հորիզոնական գծով, ինչը ցույց է տալիս, որ գրված տեքստը արքայական անուն է)[1] . Այնուամենայնիվ, նրա մասին վկայությունը պատկանում է ավելի ուշ ժամանակաշրջանին՝ Նոր թագավորությանը [2] , այնպես որ տիտղոսը կարող է անախրոնիզացված չլինել։ Գուցե տիտղոսի առաջին սեփականատերը եղել է Նուբխաեսը Երկրորդ անցումային շրջանից ։
Խատշեպսուտը եղել է Թութմոս II գլխավոր կինը, իսկ հետո իր խորթ որդի Թութմոս III-ի խնամակալը — Գեղարվեստի թանգարան, Բոստոն
«Մեծ արքայական կանանցից» պատմության մեջ հատուկ տեղ է զբաղեցնում Խատշեպսուտը ։ Նա իր խորթ եղբայր Թութմոս II -ի «մեծ արքայական կինն» էր։ Այս ժամանակահատվածում Խատշեպսուտը դարձել է «Ամոն Աստծո կինը» (Կառնակում Ամոնի տաճարի քահանայապետի ամենաբարձր աստիճանը)։ Ամուսնու մահից հետո նա դարձել է ռեգենտ , նրա խորթ որդու՝ Թութմոս III -ի անչափահաս լնելու պատճառով, արական կողմի միակ թագաժառանգը (Իսիդայի հետ ամուսնությունից ծնված) և հաջողությամբ 22 տարի կառավարել է։ Թեև իրենից առաջ էլ էին կայանք կառավարել Եգիպտոսը, Խատշեպսուտը եղել է առաջին կինը, որը փարավոն տիտղոսն է ստացել։ Փարավոն դառնալով, նա իր Նեֆերուրա դստերը նշանակել է քահանայապետ, նրան տալով «Ամոն Աստծո կինը» տիտղոսը։ Հավանաբար նրա աղջիկը դարձել է Թութմոս III-ի «մեծ կինը», սակայն նրանց ամուսնության մասին որևէ ապացույց չկա[3] ։
Փարավոնների մեծ կանանց ցանկը
խմբագրել
Միջին թագավորություն
խմբագրել
Դինաստիա
Անուն
Ամուսին
Մեկնաբանություն
XII դինաստիա
անգլ. ՝ Մերեթսեգեր Meretseger(queen)
Սենուսեթ III
Հավանաբար առաջին տիտղոս ունեցողը՝ սակայն ժամանակակիցների մոտ վկայություններ չեն պահպանվել
Երկրորդ անցումային շրջան
խմբագրել
Նոր թագավորություն
խմբագրել
Նեֆերտարի , Մեծ թագավորի Ռամզես II -ի կինը, նա պատկերված է իր համար կառուցված տաճարում Աբու Սիմբելում . Ձեռքին սիստր և սուրբ լոտոս
Դինաստիա
Անուն
Ամուսին
Մեկնաբանություն
XVIII դինաստիա
Յահմոս-Նեֆերտարի
Յահմոս I
Ամենհոտեպ I և Յահմես Մերիտամոնի մայրը
XVIII դինաստիա
Սիտկամոս
Յահմոս I (?)
XVIII դինաստիա
անգլ. ՝ Յահմոս-Խենուտտամեխու
Յահմոս I (?)
Ինխապի թագուհու դուստրը
XVIII դինաստիա
Յահմես-Մերիտամոն
Ամենհոտեպ I
XVIII դինաստիա
անգլ. ՝ Յահմոս (թագուհի)
Թութմոս I
Խատշեպսուտի մայրը
XVIII դինաստիա
Խատշեպսուտ
Թութմոս II
Կառավարել է ինչպես փարավոն, Նեֆերուրի մայրը
XVIII դինաստիա
անգլ. ՝ Իսիդա
Թութմոս II
Հարճ։ Տիտղոսը ստացել է իր որդի Թութմոս III-ից
XVIII դինաստիա
Նեֆերուրա (?)
Թութմոս III
Իրենց ամունության մասին փաստացի տեղեկություն չկա
XVIII դինաստիա
անգլ. ՝ Սաթիա
Թութմոս III
XVIII դինաստիա
Մերիտրա Խատշեպսուտ
Թութմոս III
Ամենհոտեպ II մայրը
XVIII դինաստիա
Թիաա
Ամենհոտեպ II
Տիտղոսը ստացել է իր որդի Թութմոս IV-ից ամուսին Ամենհոտեպ II մահից հետո։ Ամենհոտեպ II ոչ արքայակն ծագման կանանց մասին արձանագրություններ չի գրել, և Տիաան նույանկանացվել է հետագայում որդու կողմից
XVIII դինաստիա
անգլ. ՝ Նեֆերտարի
Թութմոս IV
XVIII դինաստիա
անգլ. ՝ Իարետ
ԹութմոսIV
XVIII դինաստիա
Тенеттепиху
Թութմոս IV ?
Հայտնի է ուշեբտիներից և թաղման արձանակիներից։ Ենթադրաբար թվագրվում է Թութմոս IV ժամանակաշրջանին
XVIII դինաստիա
Մուտեմույա
Թութմոս IV
Տիտղոսը ստացել է նրա որդի Ամենհոտեպ III-ից, ամուսնու մահից հետո նույականացվել է որպես արքայական ծագում ոնեցող
XVIII դինաստիա
Տիյա
Ամենհոտեպ III
Էխնաթանի մայրը
XVIII դինաստիա
Ստամոն
Ամենհոտեպ III
Ամենհոտեպ III և Տիայի ավագ դուստրը։ Տիտղոս ստացել է հորց, հանդիսանում է նրա դուստրը, բայց ոչ կինը։
XVIII դինաստիա
Իսիդա (Ամենհոտոպ III դուստրը)
Ամենհոտեպ III
Ամենհոտեպ III և Տիայի դուստրը։ Տիտղոսը ստացել է հորից
XVIII դինաստիա
անգլ. ՝ Նեբեթնեխաթ
?
Սափորից գտնված կարտուշի հիման վրա է հայտնի դարձել։ Ապրել է XVIII դինաստիայի երկրորդ շրջանում
XVIII դինաստիա
Նեֆերտիտի
Էխնաթոն
Հավանաբար Էյի դուստրն է
XVIII դինաստիա
Մերիտատոն
Սմենխկարա
Էխնաթոնի և Նեֆերտիտի դուստրը
XVIII դինաստիա
Անխեսենամոն
Թութանհամոն
Էխնաթոնի և Նեֆերտիտի դուստրը
XVIII դինաստիա
անգլ. ՝ Տիի
Էյի
XVIII դինաստիա
Մուտննեդջմեթ
Խորեմխեբ
Հնարավոր է Էյի և Տիի դուստրն է
XIX դինաստիա
անգլ. ՝ Սիտրե
Ռամզես I
Սեթի I մայրը
XIX դինաստիա
Տույա
Սեթի I
Ռամզես II մայրը
XIX դինաստիա
Նեֆերտարի
Ռամզես II
XIX դինաստիա
Իսիտնոֆրետ
Ռամզես II
Մերնեպտախի մայրը
XIX դինաստիա
Բենտ-Անատ
Ռամզես II
Ռամզես II և Իսիտնոֆրետի ավագ դուստրը
XIX դինաստիա
Մերիթամոն
Ռամզես II
Ռամզես II և Նեֆերտարիի դուստրը
XIX դինաստիա
Նեբետտավի
Ռամզես II
Ռամզես II և Նեֆերտարիի դուստրը
XIX դինաստիա
Խենուտմիրա
Ռամզես II
Ռամզես II քույրը կամ էլ դուստրը
XIX դինաստիա
Մաատխորնեֆրուրա , Մաաֆորնեֆերուրա, Մաատնեֆրուրա (Մա-նաֆրու-Րիա)
Ռամզես II
Խեթական արքայադուստր, Խաթուսիլիս III
XIX դինաստիա
անգլ. ՝ Իսիտնոֆրետ II
Մերնեպտախ
Նրա ամուսնու քույրը կամ էլ բարեկամուհին
XIX դինաստիա
Տաուսերտ
Սեթի II
Դարձել է փարավոն
XIX դինաստիա
անգլ. ՝ Տակխատ
ՍեթիII ?
Արձանիկի վրա պատկերված է ինչպես Սեթի II կինը։ Հավանաբար Ամենմեսի մայրը։
XX դինաստիա
անգլ. ՝ Տիյ-Մերմենիսետ
Սետնախտ
Ռամզես III մայրը
XX դինաստիա
անգլ. ՝ Իսիդա Տե-Խեմջերտ
ՌամզեսIII
Ռամզես IV և Ռամզես VI մայրը
XX դինաստիա
անգլ. ՝ Խենուտվատի
ՌամզեսV
Հիշատակվում է Վիլբուրի պապիրուսում
XX դինաստիա
անգլ. ՝ Նուբխեսբեդ
Ռամզես V
Իսիդա արքայադստեր մայրը, հետագայում դարձել է «Ամոն Աստծո կինը» .
XX դինաստիա
անգլ. ՝ Բակետվերնել
Ռամզես IX
XX դինաստիա
Տիտի|Tyti|}
Ռամզես X
Հավանաբար Ռամզես X կինը։ Թաղված է անգլ. ՝ QV52 դամբարանում
XX դինաստիա
Անուկետեմխեբ
?
Կանոպ սարկոֆագի լիիրավ տերը, հետագայում օգտագործվել է Տակխատ արքայի դամբարանումն KV10 ։ Նույականացվում է XIX կամ XX դինաստիայի հետ
Երրորդ անցումային շրջան
խմբագրել
Ծանոթագրություններ
խմբագրել
↑ Aidan Dodson & Dyan Hilton: The Complete Royal Families of Ancient Egypt . Thames & Hudson, 2004, ISBN 0-500-05128-3 , pp.25-26
↑ L. Holden, in: Egypt’s Golden Age: The Art of Living in the New Kingdom, 1558—1085 B.C. , Boston 1982, S. 302f.
↑ Tyldesley, Chronicle of the Queens of Ancient Egypt, pg 110
Արտաքին հղումներ
խմբագրել
Dodson and Hilton: «The Complete Royal Families of Ancient Egypt»
W. Grajetzki: «Ancient Egyptian Queens: a hieroglyphic dictionary»