Մեծ թագուհի (Հին Եգիպտոս)
|
Մեծ թագուհի (Հին Եգիպտոս), Մեծ արքայի տիկին կամ Թագավորի գլխավոր կին (արաբ․՝ ḥmt nswt wrt)՝ Հին Եգիպտոսում փարավոնի գլխավոր կնոջ տիտղոսը։
Սկզբանական տիտղոսավորումը Խմբագրել
Մերետսեգեր(թագուհի), Սենուսերտ III-ի գլխավոր կինը, ամենահին հայտնի թագուհին, ում անունը գրված էր այս անվանումով և կցված էր կարտուշին՝ (այն երկարավուն կլորացված ուրվագիծ է ստորին հորիզոնական գծով, ինչը ցույց է տալիս, որ գրված տեքստը արքայական անուն է)[1]. Այնուամենայնիվ, նրա մասին վկայությունը պատկանում է ավելի ուշ ժամանակաշրջանին՝ Նոր թագավորությանը[2], այնպես որ տիտղոսը կարող է անախրոնիզացված չլինել։ Գուցե տիտղոսի առաջին սեփականատերը եղել է Նուբխաեսը Երկրորդ անցումային շրջանից։
Կին փարավոն Խմբագրել
«Մեծ արքայական կանանցից» պատմության մեջ հատուկ տեղ է զբաղեցնում Խատշեպսուտը։ Նա իր խորթ եղբայր Թութմոս II-ի «մեծ արքայական կինն» էր։ Այս ժամանակահատվածում Խատշեպսուտը դարձել է «Ամոն Աստծո կինը» (Կառնակում Ամոնի տաճարի քահանայապետի ամենաբարձր աստիճանը)։ Ամուսնու մահից հետո նա դարձել է ռեգենտ, նրա խորթ որդու՝ Թութմոս III-ի անչափահաս լնելու պատճառով, արական կողմի միակ թագաժառանգը (Իսիդայի հետ ամուսնությունից ծնված) և հաջողությամբ 22 տարի կառավարել է։ Թեև իրենից առաջ էլ էին կայանք կառավարել Եգիպտոսը, Խատշեպսուտը եղել է առաջին կինը, որը փարավոն տիտղոսն է ստացել։ Փարավոն դառնալով, նա իր Նեֆերուրա դստերը նշանակել է քահանայապետ, նրան տալով «Ամոն Աստծո կինը» տիտղոսը։ Հավանաբար նրա աղջիկը դարձել է Թութմոս III-ի «մեծ կինը», սակայն նրանց ամուսնության մասին որևէ ապացույց չկա[3]։
Փարավոնների մեծ կանանց ցանկը Խմբագրել
Միջին թագավորություն Խմբագրել
| Դինաստիա | Անուն | Ամուսին | Մեկնաբանություն |
|---|---|---|---|
| XII դինաստիա | անգլ.՝ Մերեթսեգեր Meretseger(queen) | Սենուսեթ III | Հավանաբար առաջին տիտղոս ունեցողը՝ սակայն ժամանակակիցների մոտ վկայություններ չեն պահպանվել |
Երկրորդ անցումային շրջան Խմբագրել
| Դինաստիա | Անուն | Ամուսին | Մեկնաբանություն |
|---|---|---|---|
| XIII դինաստիա | անգլ.՝ Նուբխետեպտի | Հոր | |
| XIII դինաստիա | անգլ.՝ Նուբխես | Սեբեկհոտեպ V, Սեբեկհոտեպ VI կամ Իաիբ | |
| XIII դինաստիա | Ինի | Մերնոֆերա Աիբ | |
| XIII դինաստիա | Նեհեյթ | ? | Հայտնի է միայն եկու կնիք-կոյաբզեզով |
| XIII դինաստիա | անգլ.՝ Սաթսոբեկ | ? | Հայտնի է միայն եկու կնիք-կոյաբզեզով |
| XIII դինաստիա | Սաթհաթհոր | ? | Հայտնի է միայն եկու կնիք-կոյաբզեզով, որտեղ անունը պարզ չի կարդացվում |
| XVI դինաստիա | անգլ.՝ Մենտուհոտեպ | անգլ.՝ Ջեհութի | |
| XVI դինաստիա | Սիթմուտ | անգլ.՝ Մենթուհոտեպ VI (?) | |
| XVII դինաստիա | Նուբխաիս | Կաղապար:Ang-en | |
| XVII դինաստիա | Սոբեկեմսաֆ | Ինիոտեֆ VI | Անհայտ փարավոնի քույր։ Թաղված է Էդֆույում |
| XVII դինաստիա | Նուբեմհատ | անգլ.՝ Սոբեկեմսաֆ II | |
| XVII դինաստիա | Թետիշերի | Սնեախթենրա | Տաա II Սեկենենրաի մայրը |
| XVII դինաստիա | Յահհոտեպ | Տաա II Սեկենենրա | Յահմոս I և Յահմոս-Նեֆերտարիի մյարը |
Նոր թագավորություն Խմբագրել
| Դինաստիա | Անուն | Ամուսին | Մեկնաբանություն |
|---|---|---|---|
| XVIII դինաստիա | Յահմոս-Նեֆերտարի | Յահմոս I | Ամենհոտեպ I և Յահմես Մերիտամոնի մայրը |
| XVIII դինաստիա | Սիտկամոս | Յահմոս I (?) | |
| XVIII դինաստիա | անգլ.՝ Յահմոս-Խենուտտամեխու | Յահմոս I (?) | Ինխապի թագուհու դուստրը |
| XVIII դինաստիա | Յահմես-Մերիտամոն | Ամենհոտեպ I | |
| XVIII դինաստիա | անգլ.՝ Յահմոս (թագուհի) | Թութմոս I | Խատշեպսուտի մայրը |
| XVIII դինաստիա | Խատշեպսուտ | Թութմոս II | Կառավարել է ինչպես փարավոն, Նեֆերուրի մայրը |
| XVIII դինաստիա | անգլ.՝ Իսիդա | Թութմոս II | Հարճ։ Տիտղոսը ստացել է իր որդի Թութմոս III-ից |
| XVIII դինաստիա | Նեֆերուրա (?) | Թութմոս III | Իրենց ամունության մասին փաստացի տեղեկություն չկա |
| XVIII դինաստիա | անգլ.՝ Սաթիա | Թութմոս III | |
| XVIII դինաստիա | Մերիտրա Խատշեպսուտ | Թութմոս III | Ամենհոտեպ II մայրը |
| XVIII դինաստիա | Թիաա | Ամենհոտեպ II | Տիտղոսը ստացել է իր որդի Թութմոս IV-ից ամուսին Ամենհոտեպ II մահից հետո։ Ամենհոտեպ II ոչ արքայակն ծագման կանանց մասին արձանագրություններ չի գրել, և Տիաան նույանկանացվել է հետագայում որդու կողմից |
| XVIII դինաստիա | անգլ.՝ Նեֆերտարի | Թութմոս IV | |
| XVIII դինաստիա | անգլ.՝ Իարետ | ԹութմոսIV | |
| XVIII դինաստիա | Тенеттепиху | Թութմոս IV? | Հայտնի է ուշեբտիներից և թաղման արձանակիներից։ Ենթադրաբար թվագրվում է Թութմոս IV ժամանակաշրջանին |
| XVIII դինաստիա | Մուտեմույա | Թութմոս IV | Տիտղոսը ստացել է նրա որդի Ամենհոտեպ III-ից, ամուսնու մահից հետո նույականացվել է որպես արքայական ծագում ոնեցող |
| XVIII դինաստիա | Տիյա | Ամենհոտեպ III | Էխնաթանի մայրը |
| XVIII դինաստիա | Ստամոն | Ամենհոտեպ III | Ամենհոտեպ III և Տիայի ավագ դուստրը։ Տիտղոս ստացել է հորց, հանդիսանում է նրա դուստրը, բայց ոչ կինը։ |
| XVIII դինաստիա | Իսիդա (Ամենհոտոպ III դուստրը) | Ամենհոտեպ III | Ամենհոտեպ III և Տիայի դուստրը։ Տիտղոսը ստացել է հորից |
| XVIII դինաստիա | անգլ.՝ Նեբեթնեխաթ | ? | Սափորից գտնված կարտուշի հիման վրա է հայտնի դարձել։ Ապրել է XVIII դինաստիայի երկրորդ շրջանում |
| XVIII դինաստիա | Նեֆերտիտի | Էխնաթոն | Հավանաբար Էյի դուստրն է |
| XVIII դինաստիա | Մերիտատոն | Սմենխկարա | Էխնաթոնի և Նեֆերտիտի դուստրը |
| XVIII դինաստիա | Անխեսենամոն | Թութանհամոն | Էխնաթոնի և Նեֆերտիտի դուստրը |
| XVIII դինաստիա | անգլ.՝ Տիի | Էյի | |
| XVIII դինաստիա | Մուտննեդջմեթ | Խորեմխեբ | Հնարավոր է Էյի և Տիի դուստրն է |
| XIX դինաստիա | անգլ.՝ Սիտրե | Ռամզես I | Սեթի I մայրը |
| XIX դինաստիա | Տույա | Սեթի I | Ռամզես II մայրը |
| XIX դինաստիա | Նեֆերտարի | Ռամզես II | |
| XIX դինաստիա | Իսիտնոֆրետ | Ռամզես II | Մերնեպտախի մայրը |
| XIX դինաստիա | Բենտ-Անատ | Ռամզես II | Ռամզես II և Իսիտնոֆրետի ավագ դուստրը |
| XIX դինաստիա | Մերիթամոն | Ռամզես II | Ռամզես II և Նեֆերտարիի դուստրը |
| XIX դինաստիա | Նեբետտավի | Ռամզես II | Ռամզես II և Նեֆերտարիի դուստրը |
| XIX դինաստիա | Խենուտմիրա | Ռամզես II | Ռամզես II քույրը կամ էլ դուստրը |
| XIX դինաստիա | Մաատխորնեֆրուրա, Մաաֆորնեֆերուրա, Մաատնեֆրուրա (Մա-նաֆրու-Րիա) | Ռամզես II | Խեթական արքայադուստր, Խաթուսիլիս III |
| XIX դինաստիա | անգլ.՝ Իսիտնոֆրետ II | Մերնեպտախ | Նրա ամուսնու քույրը կամ էլ բարեկամուհին |
| XIX դինաստիա | Տաուսերտ | Սեթի II | Դարձել է փարավոն |
| XIX դինաստիա | անգլ.՝ Տակխատ | ՍեթիII? | Արձանիկի վրա պատկերված է ինչպես Սեթի II կինը։ Հավանաբար Ամենմեսի մայրը։ |
| XX դինաստիա | անգլ.՝ Տիյ-Մերմենիսետ | Սետնախտ | Ռամզես III մայրը |
| XX դինաստիա | անգլ.՝ Իսիդա Տե-Խեմջերտ | ՌամզեսIII | Ռամզես IV և Ռամզես VI մայրը |
| XX դինաստիա | անգլ.՝ Խենուտվատի | ՌամզեսV | Հիշատակվում է Վիլբուրի պապիրուսում |
| XX դինաստիա | անգլ.՝ Նուբխեսբեդ | Ռամզես V | Իսիդա արքայադստեր մայրը, հետագայում դարձել է «Ամոն Աստծո կինը». |
| XX դինաստիա | անգլ.՝ Բակետվերնել | Ռամզես IX | |
| XX դինաստիա | Տիտի|Tyti|} | Ռամզես X | Հավանաբար Ռամզես X կինը։ Թաղված է անգլ.՝ QV52 դամբարանում |
| XX դինաստիա | Անուկետեմխեբ | ? | Կանոպ սարկոֆագի լիիրավ տերը, հետագայում օգտագործվել է Տակխատ արքայի դամբարանումն KV10։ Նույականացվում է XIX կամ XX դինաստիայի հետ |
Երրորդ անցումային շրջան Խմբագրել
| Դինաստիա | Անուն | Ամուսին | Մեկնաբանություն |
|---|---|---|---|
| XXI դինաստիա | Նեդջմենտ | Խերիխոր | Պինեջեմ I մայրը |
| XXI դինաստիա | անգլ.՝ Մուտնեդջմենտ | ՊսուսեննեսI | |
| XXIII դինաստիա | Կարոմամա | Տակելոտ II | Օսորկոն III-ի մայրը |
| XXV դինաստիա | անգլ.՝ Խենսա | Պիանխի | |
| XXV դինաստիա | անգլ.՝ Պեկսատեր | Պիանխի | |
| XXV դինաստիա | Տակախատոմոն | Տախարկա | |
| XXV դինաստիա | Իսիդամխեբ | Տանուատամոն |
Ուշ շրջան Խմբագրել
| Դինասիա | Անուն | Ամուսին | Մեկնաբանություն |
|---|---|---|---|
| XXVI դինաստիա | Մեխտենվեսխեն | Պսամմետխի I | Նեխո II-ի մայրը |
| XXVI դինաստիա | անգլ.՝ Տախուիտ | Պսամմետխ II | Ապիյի մայրը |
Ծանոթագրություններ Խմբագրել
- ↑ Aidan Dodson & Dyan Hilton: The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson, 2004, ISBN 0-500-05128-3, pp.25-26
- ↑ L. Holden, in: Egypt’s Golden Age: The Art of Living in the New Kingdom, 1558—1085 B.C., Boston 1982, S. 302f.
- ↑ Tyldesley, Chronicle of the Queens of Ancient Egypt, pg 110
Արտաքին հղումներ Խմբագրել
- A list of Queens of Ancient Egypt. — Anneke Bart, Saint Louis University(անգլ.) — Синтез информации из Dodson and Hilton: «The Complete Royal Families of Ancient Egypt», W. Grajetzki: «Ancient Egyptian Queens: a hieroglyphic dictionary», Kitchen’s books on Ramesside Inscriptions.
Գրականություն Խմբագրել
- Dodson and Hilton: «The Complete Royal Families of Ancient Egypt»
- W. Grajetzki: «Ancient Egyptian Queens: a hieroglyphic dictionary»