Վիքիպեդիա

Մասնակից:Tatev99/Ավազարկղ39

< Մասնակից:Tatev99

Իռլանդական ֆունտ (իռլանդերեն՝ punt)՝ Իռլանդիայի արժույթն մինչև 2002 թվականը։ Դրա ISO 4217 կոդը IEP էր, իսկ խորհրդանիշը՝ £ (կամ £ Ir՝ տարբերակման համար)։ Իռլանդական ֆունտը եվրոյով փոխարինվեց 1999 թվականի հունվարի 1-ին[1]։ Եվրո արժույթը շրջանառության մեջ չի դրվել միայն 2002 թվականի սկզբին։

Առաջին ֆունտ խմբագրել

Ամենավաղ իռլանդական մետաղադրամը ներդրվել է 10-րդ դարի վերջին[2]` օգտագործելով ֆունտ ստեռլինգի համակարգը, որը բաղկացած էր մեկ ֆունտից՝ բաժանված քսան շիլինգի, որոնցից յուրաքանչյուրը պարունակում էր տասներկու արծաթե պենս: Ֆունտ սթեռլինգի հետ հավասարությունը սահմանվել է Ջոն թագավորի կողմից մոտ 1210 թվականին, որպեսզի իռլանդական արծաթը կարողանա ազատորեն տեղափոխվել անգլիական տնտեսություն և օգնել ֆինանսավորել նրա պատերազմները Ֆրանսիայում[3]։ Այնուամենայնիվ, 1460 թվականից իռլանդական մետաղադրամները հատվում էին տարբեր արծաթի պարունակությամբ, քան Անգլիայում, ուստի երկու արժույթները տարբեր արժեքներ ունեին։

1689–1691 թվականների Ուիլյամյան պատերազմի ժամանակ Ջեյմս II թագավորը, որն այլևս չէր թագավորում Անգլիայում և Շոտլանդիայում, թողարկեց անհետաձգելի մետաղադրամ, որը հայտնի է որպես զենքի փող։

1701 թվականին իռլանդական ֆունտի և ստերլինգի միջև հարաբերակցությունները հաստատվեցին 13 ֆունտ ստերլինգից մինչև 12 ֆունտ ստեռլինգ։ Այս հարաբերակցությունը հնարավորություն տվեց իռլանդական պղնձե մետաղադրամներին շրջանառել անգլիական արծաթե մետաղադրամների հետ, քանի որ տասներեք իռլանդական պենսն ուներ նույն արժեքը, ինչ մեկ անգլիական շիլլինգը։

1801 թվականին Իռլանդիայի Թագավորությունը դարձավ Միացյալ Թագավորության մի մասը, սակայն իռլանդական ֆունտը շարունակեց շրջանառվել մինչև 1826 թվականի հունվարը: 1804-1813 թվականներին 10d արժողությամբ արծաթե ժետոնները թողարկվեցին Իռլանդիայի Բանկի կողմից և արտահայտվեցին իռլանդական պենսներով:[4] Իռլանդական ֆունտի վերջին պղնձե մետաղադրամները հատվել են 1823 թվականին, իսկ 1826 թվականին իռլանդական ֆունտը միացվել է ֆունտ ստեռլինգի հետ[5]։ 1826 թվականից հետո որոշ իռլանդական բանկեր շարունակեցին թողարկել թղթային արժույթ, սակայն դրանք արտահայտված էին ստերլինգով, և մինչև 20-րդ դարում Իռլանդիայի ազատ պետության ստեղծումն այլևս հստակ իռլանդական մետաղադրամներ չէին հատվում:

Երկրորդ ֆունտ խմբագրել

Saorstát ֆունտ խմբագրել

Անկախությունից հետո (1922 թվական) շարունակելով օգտագործել ստերլինգը՝ նոր Իռլանդական ազատ պետությունը (իռլանդերեն՝ Saorstát Éireann) 1928 թվականից կիրառեց իր սեփական արժույթը[6]։ Ազատ Պետության նոր ֆունտը սահմանվել է 1927 թվականի ակտով, որպեսզի ունենա ոսկու նույն կշիռն ու նուրբությունը, ինչ այն ժամանակվա սուվերենը (բրիտանական ոսկե մետաղադրամ), ինչի հետևանքով նոր արժույթը 1:1-ով կապված է ստերլինգի հետ: Ֆունտ ստեռլինգի հետ հավասարությունը դե ֆակտո, ոչ դե յուրե մնաց ևս հիսուն տարի։ As with sterling, the £sd system was used, with the Irish names punt (plural: puint), scilling (plural: scillingí) and pingin (plural: pinginí). Ներկայացվել են տարբերվող մետաղադրամներ և թղթադրամներ, 1928 թվականի մետաղադրամներ (ութ անվանական արժեքներով՝ 1⁄4d, 1⁄2d, 1d, 3d, 6d, շիլլինգ (1/–), ֆլորին (2/–), half crown (2/6): ) և 1966 թվականին 10/– մետաղադրամ, շրջանառության համար չնախատեսված) – բոլորը, բացի 3d-ից և 6d-ից, ունեին նույն չափերը, ինչ իրենց բրիտանացի գործընկերները, իռլանդական մետաղադրամները ավելի հաստ նիկելային մետաղադրամներ էին, ի տարբերություն թողարկված բարակ արծաթի։ Այնուամենայնիվ, ստերլինգի տեսակները, ընդհանուր առմամբ, շարունակում էին ընդունվել ամենուր մեկ-մեկ սկզբունքով, մինչդեռ իռլանդական մետաղադրամը ընդհանուր առմամբ ընդունված չէր Միացյալ Թագավորությունում, բացառությամբ Հյուսիսային Իռլանդիայի որոշ մասերի[7]:

Իռլանդական ֆունտ խմբագրել

1937 թվականի դեկտեմբերի 29-ին Իռլանդիայի Սահմանադրության ուժի մեջ մտնելուց հետո պետության անվանումը պաշտոնապես փոխվեց «Իռլանդիա» (իռլանդերեն՝ Éire): 1938 թվականի մայիսի 10-ին արժույթի անվանումը դարձավ իռլանդական ֆունտ[8]։

Տասնորդականացում խմբագրել

«Metric System and Decimal Coinage Committee»-ի հաշվետվությունը (1959) արժույթի տասնորդականացման վերաբերյալ առաջին պաշտոնական զեկույցներից էր, որի քննարկումը շարունակվեց մինչև 1960-ական թվականները: Երբ բրիտանական կառավարությունը որոշեց տասնորդականացնել իր արժույթը, Իռլանդիայի կառավարությունը հետևեց այդ օրինակին: Տասնորդական արժույթի մասին օրենքը 1969 թվականին փոխարինեց ավանդական շիլլինգը և փենին հարյուրամյա ենթաբաժանումով՝ «նոր փենի» (pingin nua; խորհրդանիշ՝ p)։ Ինքնին ֆունտը չի վերագնահատվել այս ակտով, և, հետևաբար, թղթադրամները չեն փոխվել, թեև 10/–անոց թղթադրամը փոխարինվել է 50p մետաղադրամով գնաճի պատճառով: Նոր 5p մետաղադրամը փոխկապակցված է շիլինգ մետաղադրամի հետ, իսկ նոր 10p մետաղադրամը փոխկապակցված է ֆլորինի հետ: Նոր մետաղադրամները թողարկվել են նույն չափերով և նյութերով, ինչ բրիտանական համապատասխան նոր մետաղադրամները:[9] 1970 թվականի տասնորդական արժույթի մասին օրենքը լրացուցիչ դրույթներ է նախատեսել փոխման համար, որոնք կապված չեն մետաղադրամների թողարկման հետ[10]։

Տասնորդականացումը վերահսկվում էր 1968 թվականի հունիսի 12-ին ստեղծված Իռլանդիայի տասնորդական արժույթի խորհրդի կողմից: Այն տրամադրում էր փոփոխությունների մասին տեղեկատվություն հանրությանը, ներառյալ բրոշյուրը, որը կոչվում է «Բոլորի ուղեցույցը դեպի տասնորդական արժույթ»: Փոփոխությունը տեղի ունեցավ տասնորդական օրը՝ 1971 թվականի փետրվարի 15-ին։

Ստերլինգի հետ կապի խզում խմբագրել

Եվրոպական արժութային համակարգը ներդրվել է 1970-ականներին։ Իռլանդիան որոշեց միանալ դրան 1978 թվականին, մինչդեռ Միացյալ Թագավորությունը դուրս մնաց[11]։

Եվրոպական փոխարժեքի մեխանիզմը վերջապես խզեց մեկ-մեկ կապը, որը գոյություն ուներ իռլանդական ֆունտի և ֆունտ ստերլինգի միջև։ Մինչև 1979 թվականի մարտի 30-ը սահմանվեց փոխարժեքը[12]։

Այս ժամանակաշրջանում ստեղծվեց նաև Արժույթի կենտրոնը Սենդիֆորդում 1978 թվականին, որտեղ թղթադրամներ և մետաղադրամներ կարող էին թողարկվել նահանգի ներսում: Մինչ այդ թղթադրամները տպագրվում էին Անգլիայում մասնագիտացված առևտրային տպիչների կողմից, մետաղադրամները հատվում էին բրիտանական թագավորական դրամահատարանի կողմից։

1979–1999 թվականների ազատ լողացող արժույթ խմբագրել

Մինչև 1986 թվականը իռլանդական բոլոր տասնորդական մետաղադրամները նույն ձևն ու չափն էին, ինչ իրենց բրիտանական գործընկերները: Այնուամենայնիվ, դրանից հետո նոր անվանական արժեքի կամ փոփոխված նմուշի բոլոր մետաղադրամները տարբեր չափերի էին Մեծ Բրիտանիայի մետաղադրամներից: Այդ տարի ներկայացված նոր 20p մետաղադրամը և 1 ֆունտ արժողությամբ մետաղադրամը (ներդրված 1990 թվականին) չափերով, ձևով և կազմով բոլորովին տարբեր էին նախկինում ներկայացված Մեծ Բրիտանիայի տարբերակներից: Երբ Մեծ Բրիտանիայի 5p և 10p մետաղադրամները փոքրացան չափերով, իռլանդացիները հետևեցին օրինակին, բայց նոր իռլանդական 10p-ն ավելի փոքր էր, քան 1992 թվականին ներկայացված Մեծ Բրիտանիայի նոր տարբերակը, իսկ նոր իռլանդական 5p-ը մի փոքր ավելի մեծ էր, քան 1990 թվականին ներկայացված Մեծ Բրիտանիայի տարբերակը: 50p-ը երբեք չի կրճատվել չափերով (ինչպես եղավ Մեծ Բրիտանիայում 1997 թվականին):

Չնայած օրինական վճարում չունենալուն, Իռլանդիայում սովորաբար ընդունվում էին նույն ձևի և չափի բրիտանական ստերլինգ մետաղադրամները: Եվրոյի հետ փոխարինման ժամանակ դրանք 1p, 2p և 5p էին (չնայած դա բոլորովին նույնը չէր, ինչ բրիտանական 5p-ը)[13]։

Փոխարինում եվրոյով խմբագրել

1998 թվականի դեկտեմբերի 31-ին Եվրոպական արժութային միավորի և իռլանդական ֆունտի և 10 այլ EMS արժույթների (բոլորը, բացի ֆունտ ստերլինգից, շվեդական կրոնից և դանիական կրոնից) փոխարժեքները հաստատվեցին: Իռլանդական ֆունտի փոխարկման ֆիքսված գործակիցը կազմել է 1,00 եվրո = IEP 0,787564: 15 ազգային արժույթներից, որոնք ի սկզբանե կապված էին եվրոյի հետ (ներառյալ Վատիկանի, Մոնակոյի և Սան Մարինոյի արժույթները), իռլանդական ֆունտը միակն էր, որի փոխարկման գործակիցը 1-ից պակաս էր, այսինքն՝ ազգային արժույթի միավորն արժե ավելի քան մեկ եվրո՝ այս դեպքում գրեթե 1,27 եվրո։

 
Euro Changeover Board of Ireland calculator

Չնայած 1999 թվականի հունվարի 1-ին եվրոն դարձավ եվրոգոտու երկրների, այդ թվում՝ Իռլանդիայի արժույթը, միայն 2002 թվականի հունվարի 1-ից պետությունը սկսեց հանել իռլանդական ֆունտ մետաղադրամներն ու թղթադրամները՝ դրանք փոխարինելով եվրոյի թղթադրամներով և մետաղադրամներով: Եվրոգոտու մյուս բոլոր երկրները նույն ձևով դուրս բերեցին իրենց արժույթները՝ սկսած այդ օրվանից: Իռլանդական ֆունտ մետաղադրամներն ու թղթադրամները դադարել են օրինական վճարում լինել 2002 թվականի փետրվարի 9-ին[14]։ Իռլանդական ազատ պետության հիմնադրումից ի վեր բոլոր իռլանդական մետաղադրամները և թղթադրամները, ինչպես տասնորդական, այնպես էլ ոչ տասնորդական, կարող էին փոխանակվել եվրոյով Իռլանդիայի Կենտրոնական բանկում Դուբլինում:

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Կաղապար:Ծամցանկ

Արտաքին հղումներ խմբագրել

  1. ↑ «Economic and Monetary Union Act 1998, Section 6: Introduction of euro currency system». 13 July 1998. Վերցված է 18 July 2020-ին.
  2. ↑ «950–1450: Vikings, Normans and Medieval Mints». National Museum of Ireland (անգլերեն). Վերցված է 2022-05-13-ին.
  3. ↑ «Irish Hammered Coinage (~995 to ~1660)». Վերցված է 11 September 2016-ին.
  4. ↑ «Bank of Ireland – Ten Pence Token – 1805». Վերցված է 11 September 2016-ին.
  5. ↑ Pulling, Alexander (1904). «Proclamation, dated December 20, 1825, assimilating the Gold and Silver Coinages in Great Britain and Ireland.». Coin. The statutory rules and orders revised, being the statutory rules and orders (other than those of a local, personal, or temporary character) in force on December 31, 1903. Vol. 2 (2nd ed.). London: HMSO. էջեր 8–9.
  6. ↑ The relevant enabling Acts were the Coinage Act, 1926 and the Currency Act, 1927.
  7. ↑ «Euro becomes third currency in border town». Irish Examiner. 1 January 2002.
  8. ↑ «Currency Act 1927, Adaptation Order 1938». Irish Statute Book. 10 May 1938. Վերցված է 18 July 2020-ին.
  9. ↑ «Decimal Currency Act 1969». Irish Statute Book. 30 July 1969. Վերցված է 18 July 2020-ին.
  10. ↑ «Decimal Currency Act 1970». Irish Statute Book. 23 December 1970. Վերցված է 18 July 2020-ին.
  11. ↑ Mr. Hegarty in the Dáil: "With regard to our entry into the EMS we are glibly assuming that the Irish £ will appreciate against sterling on our entry. On reading a paper this morning I noticed that the opposite is true. In the first market opened by Barclays the Irish £ depreciated". Debates at the Irish Parliament Ireland's on participation in the European Monetary System (13 December 1978)
  12. ↑ "It was only in 1978, when beckoned to join the EMS, a Franco-German project for a new zone of monetary stability in Europe, that the Irish government decided to make the change. At first there was some hope that it would prove possible to hold the Irish pound’s value at one pound sterling while still respecting the fluctuation limits in the EMS, despite the fact that Britain had not joined the new exchange-rate mechanism. But the strength of sterling in the early months of the EMS, buoyed up as it was by North Sea oil revenues and by the tight monetary policy of the Thatcher administration, put paid to that hope. It is arguable that a continuation of the sterling link into the early 1980s would have proved politically unsupportable, considering the loss of competitiveness that it might have entailed at a time of rapidly growing unemployment associated with the fiscal adjustment of those years". "Encyclopedia of Irish History and Culture", Vol. 1, James Donnelly ed., Macmillan Thomson Gale (2002)
  13. ↑ «SELECT COMMITTEE ON FINANCE AND THE PUBLIC SERVICE debate - Wednesday, 24 Jun 1998».
  14. ↑ «Irish Pound Notes and Coins (Cessation of Legal Tender Status) Order 2001». Վերցված է 11 September 2016-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Tatev99/Ավազարկղ39&oldid=9953116» էջից