Մասնակից:Սվետա Աղասարյան/Ավազարկղ34

Վաասա (ֆիններեն՝ Vaasa), Վասա (շվեդ.՝ Vasa), հին տարբերակ Վազա (շվեդ.՝ Wasa^[1]) քաղաք և քաղաքապետարան Ֆինլանդիայի արևմուտքում՝ Բալթիկայի Բոտնիկ ծոցի ափին (Վազասկա նահանգի նախկին վարչական կենտրոն), հայտնի է նաև որպես Նիկոլայստադ (շվեդ.՝ Nikolaistad), Նիկոլայստադտ կամ Նիկոլայշտադտ (от գերմ.՝ Nikolaistadt; ֆիններեն՝ Nikolainkaupunki, Նիկոլաինկաուպունկի)^[1]։

Վաասայի բնակչությունը կազմում է 68 969 մարդ (2023 թվական)։ Քաղաքը Օստրոբոտնիա նահանգի վարչական կենտրոնն է, իսկ շվեդերենը Վաասայի բնակչության մոտ 25%-ի մայրենի լեզուն է։

Պատմություն

Ստացել է քաղաքային կանոնադրություն 1606 թվականին, Շվեդիայի թագավոր Չարլզ IX-ի օրոք և անվանվել Վասայի (Վազա) թագավորական տան պատվին։ 1808-1809 թվականների պատերազմի ժամանակ քաղաքը մի քանի անգամ մարտում վերցվել է ռուսական զորքերի կողմից^[1]։

Ի սկզբանե գտնվում էր Բոտնիկ ծոցի ափին, հետագայում, ափերի բարձրացման շնորհիվ, 19-րդ դարում այն արդեն գտնվում էր ափից զգալի հեռավորության վրա, ուստի 1852-ի հրդեհից հետո, որը լիովին ոչնչացրեց այն, քաղաքը տեղափոխվեց արևմուտք՝ դեպի ծովափ^[1]։

Ըստ հանրագիտարանային բառարանի տեղեկությունների Ֆ․ Ա․ Բրոքհաուս և Ի․Ա․ Եփրոնի՝ 1887 թվականին բնակչությունը հասել է 8689 մարդու։ Քաղաքում գտնվում էր նահանգապետի և դատական պալատի նստավայրը (Hofrätt), որի իրավասությունը տարածվում էր Ֆինլանդիայի Մեծ Դքսության Վազասկա և Ուլեոբորգ (Ուլեաբորգ) գավառների վրա։ Կար դասական լիցեյ՝ Շվեդերեն դասավանդմամբ, մասնավոր դասական լիցեյ՝ ֆիններեն դասավանդմամբ, 4-րդ դասարանի ֆիննական տարրական դպրոց, շվեդական իրական դպրոց և Շվեդական կանանց գիմնազիա (Fruntimmerskola)։ Վազա քաղաքում գտնվել է վազայան բանկի գլխավոր գրասենյակը և Ֆինլանդիայի պետական բանկի մասնաճյուղը որոնք հիմնադրվել են 1879 թվականին։ Վազա Թամմերֆորսյան երկաթուղին արդեն այն ժամանակ միացված էր Վազու Ֆինլանդիայի երկաթուղիների մնացած ցանցի հետ:1886 թվականի տվյալներով՝ վազան ուներ 361 գործարաններ և արհեստանոցներ՝ 1171 թվականին աշխատողներով և 3709320 ֆիննական նամականիշերի արտադրության արժեքով, հատկապես նշանակալի էր բամբակյա արտադրամասը՝ մոտ 2 միլիոն մարկ արժողությամբ։ Վազաի մեծ առևտրային նշանակություն ուներ Վազասկա նահանգի համար, այն ուներ բրենդ (Brändö) առևտրային նավահանգիստ։ Արտահանման առարկաներն էին՝ հացահատիկային հաց (վարսակ՝ 300,000 հեկտոլիտր և տարեկանի մշակաբույսերի համար), կենդանի անասուններ (որոնք հիմնականում արտահանվում էին Շվեդիա), կովի կարագ (միլիոն կիլոգրամ), խեժ և այլն: Մաքսատուրքերի գումարը հասնում էր տարեկան 1½ միլիոն մարկ^[1]։

1940 թվականի սեպտեմբերի 21-ին, համաձայն ֆիննական տարածքով դեպի հյուսիսային Նորվեգիա և հակառակ ուղղությամբ գերմանական զորքերի տեղափոխման («տարանցման») համաձայնագրի, առաջին գերմանական փոխադրամիջոցները զորքերով և զենքով ժամանեցին Վաասա նավահանգիստ^[2]։

Անվանում

Տարիների ընթացքում Վաասան մի քանի անգամ փոխել է իր անունը՝ ուղղագրության փոփոխության, քաղաքական որոշումների կայացման և լեզվի վիճակի փոփոխության արդյունքում։

Հայտնի կրոսիլ քաղաքը անվանել է Մուստասաարի (ֆիններենով՝ «Սև կղզի») կամ աղբ (ի պատիվ այն գյուղի, որի տեղում հիմնադրվել է 1606 թվականին), բայց մի քանի տարի պարզապես անունը փոխվել է Վասա (Վասա)՝ ի պատիվ Շվեդիայի թագավորական տոհմի։ 1606-1855 թվականներին քաղաքը հայտնի էր որպես Վասա։ 1855 թվական Ռուսաստանի կայսր Նիկոլայ I-ի մահվան կապակցությամբ, որը միաժամանակ կրում էր Ֆինլանդիայի Մեծ Դքսության տիտղոսը, քաղաքը ստացավ պաշտոնական անվանումը Նիկոլայշտադտ կամ Նիկոլայստադտ(Nikolaistadt գերմաներեն, շվեդերեն՝ Նիկոլաիստադ և ֆիններեն՝ Նիկոլաինկաուպունկի), Չնայած դրան, հին անունը, որը գալիս է շվեդական թագավորների ցեղից Վազա, այն ամբողջ ժամանակ մնում էր օգտագործման մեջ (ի տարբերություն հին Վազաի՝ Gamla Wasa -ի, այն կոչվում էր նոր Վազա Nya Wasa): 1918 թվականից սկսած պաշտոնապես կոչվել է Վազա (Վասա) (Շվեդերեն) և Վաասա (Վաասա) (ֆիններեն)։

Ֆիննական անունը հիմնական դարձավ մոտավորապես 1930 թվականից ի վեր, երբ քաղաքի բնակիչների շրջանում ֆիններեն խոսողները դարձան մեծամասնություն: Մոտավորապես այս ժամանակից մինչև 1989 թվականը ռուսալեզու քարտեզների վրա քաղաքի անունը գրվել է որպես Վաասա, ավելի ուշ ուղղագրությունը մոտ է եղել ֆիննական անվանը։

Աշխարհագրություն

Քաղաքը գտնվում է Բալթիկ ծովի Բոտնիկ ծոցի ափին՝ իր ամենանեղ վայրում, որը կոչվում է Նորրա-Կվարկեն։ Հեռավորությունը Շվեդիայի ափին այս վայրում պակաս, քան 80 կմ։

Հայտնի բնիկներ և բնակիչներ

Բաքման, Աստա (1917- 2010) ֆինն դերասանուհի։
Ֆրեդերիկա Էլեոնորա Բատիստ (27 հուլիս 1827) շվեդ դերասանուհի և դրամատուրգ, Ֆինլանդիայի թատրոնի աստղ 19-րդ դարի սկզբին:
Նելիմարկկա, Էերո (1891-1977) ֆինն նկարիչ։ Ֆինլանդիայի բարձրագույն պետական մրցանակի դափնեկիր արվեստի գործիչների համար Pro Finlandia։

Քույր-քաղաքներ

Լուսանկարներ

Rewell Center առևտրի կենտրոն
Սուրբ Երրորդություն Եկեղեցի
Wasaborg
Քաղաքապետարան
Վաասայի համալսարան
Համալսարանի գրադարան
Զորանոց
Վաասայի Վերաքննիչ դատարան
Kauppahalli գիշեր
Ջրային աշտարակ
Նիկոլսկայա եկեղեցի
Հին քաղաքի Սուրբ Մարիամ եկեղեցու ավերակները

Գրականություն

Вааса / С. В. Лысых // Большой Кавказ — Великий канал. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — С. 482. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 4). — ISBN 5-85270-333-8.
Կապույտ ճանապարհ (ֆին. Sininen tie), տուրիստական երթուղի (Նորվեգիա-Շվեդիա-Ֆինլանդիա-Ռուսաստան)

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 «Ваза, город». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ Барышников В. Н. Вступление Финляндии во вторую мировую войну 1940—1941 гг. IV. ГЕРМАНСКИЕ ВОЙСКА В ФИНЛЯНДИИ. НЕМЕЦКИЙ «ТРАНЗИТ» Արխիվացված է Սեպտեմբեր 22, 2019 Wayback Machine-ի միջոցով:

Արտաքին հղումներ

Վաասա
Վաասա քաղաքի մասին(ռուս.)

[multiple1-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 «Ваза, город». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[2] Барышников В. Н. Вступление Финляндии во вторую мировую войну 1940—1941 гг. IV. ГЕРМАНСКИЕ ВОЙСКА В ФИНЛЯНДИИ. НЕМЕЦКИЙ «ТРАНЗИТ» Արխիվացված է Սեպտեմբեր 22, 2019 Wayback Machine-ի միջոցով:

[1]

[2]