Վիքիպեդիա

Մասնակից:Արմինե Մարկոսյան/Ավազարկղ

< Մասնակից:Արմինե Մարկոսյան

Արաբա-իսրայելական հակամարտություն, վերաբերում է մի շարք արաբական երկրների և Իսրայելի միջև քաղաքական լարվածությանը, ռազմական հակամարտությանը և վեճերին: Արաբա-իսրայելական հակամարտության արմատները վերագրվում են 19-րդ դարի վերջին սիոնիզմի ու արաբական ազգայնականության վերելքին: Վիճաբանության մի մասն էլ ծագում է հողային պահանջներից: Հրեաների կողմից իրենց պատմական հայրենիք համարվող հողերը միևնույն ժամանակ պանարաբական շարժման կողմից համարվում են պատմականորեն և ներկայումս պաղեստինցիներին պատկանող տարածք[1], իսկ պանիսլամական համատեքստում՝ որպես մուսուլմանական հողեր:

Պաղեստինյան հրեաների ու արաբների միջև կրոնական հակամարտությոնը ծագեց վաղ 20-րդ դարում, իսկ 1947 թվականին վերածվեց լայնածավալ քաղաքացիական պատերազմի, այնուհետև 1948 թվականի մայիսին՝ Իսրայելի անկախության հռչակագրից հետո դառնալով Արաբա-իսրայելական առաջին պատերազմը: Լայնածավալ ռազմական գործողությունները ավարտվեցին զինադադարի մասին համաձայնագրերով՝ 1973 թվականի Յոմ Կիպպուրի պատերազմից հետո: Խաղաղության համաձայնագրեր ստորագրվեցին 1979 թվականին Իսրայելի ու Եգիպտոսի միջև, որի արդյունքում Իսրայելը զորքը դուրս բերեց Սինայի թերակղզուց, իսկ Արևմտյան ափին ու Գազայի հատվածում վերացվեց ռազմական ղեկավարման համակարգը՝ հօգուտ Իսրայելի քաղաքացիական վարչակազմի, և Գոլան բարձրունքների ու Արևելյան Երուսաղեմի միակողմանի միացման:

Հակամարտությունը տարիների ընթացքում արաբա-իսրայելական տարածաշրջանային լայնածավալ հակամարտությունից վերածվել է ավելի տեղական Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտության, որի գագաթնակետրը 1982 թվականի Լիբանանի պատերազմն էր: Առաջին պաղեստինյան ինտիֆադայի անկումով Օսլոյի ներքին համաձայնագրերով 1994 թվականին ստեղծվեց Պաղեստինյան ազգային իշխանությունը՝ Իսրայելա-պաղեստինյան խաղաղության գործընթացների համատեքստում: Միևնույն թվականին Իսրայելն ու Հորդանանը խաղաղության համաձայնության եկան: 2006 թվականից սկսած՝ զինադադար է պահպանվում Իսրայելի ու Բատիստյան Սիրիայի, ինչպես նաև Լիբանանի միջև: Չնայած Եգիպտոսի ու Հորդանանի հետ խաղաղության պայմանագրերին՝ Պաղեստինյան իշխանության հետ խաղաղության ներքին համաձայնագրերը և գոյություն ունեցող զինադադարը մինչև 2010-ական թվականների Արաբական լիգայի ու Իսրայելի համար շատ հարցերի շուրջ դեռևս մնում են հակասական:

Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի զարգացումները ձևափոխեցին Իսրայելի հյուսիսային սահմանին տիրող իրավիճակը՝ վատթարացնելով Սիրիայի Արաբական Հանրապետության, Հեզբոլլայի ու սիրիական ընդդիմության միջև հարաբերությունները և բարդացնելով Իսրայելի հետ հարաբերությունները՝ հանգեցնելով Իրանի հետ պատերազմի: Իսրայելի ու Համասի կողմից ղեկավարվող Գազայի միջև հակամարտությունը նույնպես վերագրվում է տարածաշրջանում Իրանա-իսրայելական հակամարտությանը: Մինչև 2017 թվականը Իսրայելը և արաբական մի շարք սուննի երկրներ՝ Սաուդյան Արաբիայի գլխավորությամբ, կիսապաշտոնական կոալիցիա կազմեցին Իրանին դիմակայելու համար. սա մի քայլ էր, որը շուտով նշանավորվեց Արաբա-իսրայելական հակամարտության մարումով:

Նախապատմություն խմբագրել

Հակամարտության կրոնական կողմեր խմբագրել

Որոշ խմբեր դեմ դուրս եկան խաղաղության գործընթացին՝ բերելով կրոնական պատճառաբանություններ[2]: Արաբա-իսրայելական հակամարտության ժամանակակից պատմությունը կրում է տարբեր կողմերի կարծիքների ու ընտրյալ ժողովրդի գաղափարի մեկնաբանությունների արզդեցությունը, որոնք արտահայտվում են «Խոստացված երկրի» և «Ընտրյալ քաղաք» Երուսաղեմի վերաբերյալ նրանց վարած քաղաքականություններում[3]:

Ըստ հրեական Աստվածաշնչի՝ Աստված Իսրայելի զավակներին խոստացել էր Քանանի հողը կամ Eretz Yisrael (Իսրայելի հողը): Սա նշված է նաև Ղուրանում[4]: 1896 թվականի Հրեաների երկրի մանիֆեստում Թեոդոր Հերցլը շարունակ շեշտում է աստվածաշնչյան Խոստացված երկրի գաղափարը[5]: Ներկայումս Լիկուդը Իսրայելի ամենանշանավոր քաղաքական կուսակցությունն է, որը անդրադարձ է կատարում Իսրայելի երկրի աստվածաշնչյան ձևակերպմանը[6]:

Մուսուլմանները նույնպես հողային պահանջներ են ներկայացնում՝ հիմնվելով Ղուրանի վրա[7]: Ի հակադրություն հրեաների պնդման, թե այդ երկիրը խոստացվել է միայն Աբրահամի թոռ Հակոբի (Yisrael) ժառանգներին[8]՝ նրանք պնդում են, որ Քանանի երկիրը խոստացվել է Աբրահամի ավագ որդուն՝ Իսմայիլին, որը արաբների նախահայրն է[7][9]: Բացի այդ՝ մուսուլմանները նույնպես երկրպագում են բիբլիական իսրայելցիների համար սուրբ համարվող շատ վայրեր, ինչպիսիք են Պատրիարքների քարանձավը և Տաճարի լեռը: Վերջին 1400 տարիների ընթացքում մուսուլմանները հին իսրայելական այս վայրերում կառուցել են իսլամական ուղենիշներն, ինչպիսիք են Ժայռի գմբեթը և հուդայականության ամենասուրբ վայրի՝ Տաճարի լեռան Ալ-Աքսա մզկիթը: Սա հանգեցրել է երկու կողմերի միջև հակամարտության Երուսաղեմի տիրապետության իրավունքի շուրջ: Ըստ մուսուլմանական ուսմունքի՝ Մուհամմադը դեպի դրախտ կատարած իր առաջին ճամփորդության ժամանակ անցել է Երուսաղեմով: Համասը, որը իշխում է Գազայի հատվածում, պնդում է, որ Պաղեստինի ամբողջ տարածքը (ներկայիս Իսրայելի և Պաղեստինի տարածքները) իսլամական վաքուֆ (սեփականություն) է, որը պիտի ղեկավարվի մուսուլմանների կողմից[10]:

Քրիստոնյա սիոնիստները հաճախ աջակցում են Իսրայելին Սուրբ երկրի հանդեպ հրեաների ունեցած տոհմական իրավունքի պատճառով, որը նշված է, օրինակ, Պողոս առաքյալի՝ Հռոմեացիներին ուղղված նամակում (գլուխ 11): Քրիստոնեական սիոնիզմը սովորեցնում է որ հրեաների վերադարձը Իսրայել նախապայման է Քրիստոսի երկրորդ գալուստի համար[11][12]:

Ազգային շարժումներ խմբագրել

Արաբա-իսրայելական հակամարտության արմատները գտնվում են սիոնիզմի վերելքի ու արաբական հակադարձ ազգայնականության մեջ, որը ծագեց ի պատասխան սիոնիզմի 19-րդ դարի վերջին: Հրեաների կողմից իրենց պատմական հայրենիք համարվող տարածքը պանարաբական շարժումը համարում է պատմականորեն ու ներկայումս պաղեստինյան արաբներին պատկանող տարածք: Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ Միջին Արևելքը՝ ներառյալ Պաղեստինը, գրեթե 400 տարի գտնվել էր Օսմանյան կայսրության ղեկավարության ներքո: Կայսրության վերջին տարիներին թուրքերը սկսեցին պաշտպանել իրենց էթնիկ ինքնությունը՝ ընդգծելով իրենց գերակա դերը կայսրության մեջ, որը հանգեցրեց արաբների հանդեպ խտրականության[13]: Ազատագրման խոստումները հրեաներին ու արաբներին տարան Առաջին համաշխարհայինի ժամանակ դաշնակից տերությունների հետ միանալու ճանապարհով, որը հանգեցրեց արաբական ազգայնականության առաջացման: Ե՛վ արաբական ազգայնականությունը, և՛ սիոնիզմը Եվրոպայում են ձևավորվել: Սիոնիզմի կոնգրեսը հիմնվեց Բազելում 1897 թվականին, իսկ «Արաբական ակումբը»՝ 1906 թվականին Փարիզում:

19-րդ դարի վերջին եվրոպական ու միջինարևելյան հրեական համայնքները սկսեցին ակտիվորեն գաղթել դեպի Պաղեստին ու հողեր գնել տեղացի թուրք սեփականատերերից: Ուշ 19-րդ դարի Պաղեստինի բնակչության թիվը հասավ 600,000-ի՝ հիմնականում մուսուլման արաբներ, բայց նշանակալի հրեա, քրիստոնյա, դրուզ և որոշ սամարի ու բահայի փոքրամասնություններ: Այդ ժամանակ Երուսաղեմը պատով սահմանափակված տարածքից այն կողմ չէր անցնում, իսկ բնակչությունը ընդամենը մի քանի տասնյակ հազար էր: Հիմնվեցին հավաքական տնտեսությունները՝ հայտնի որպես կիբբուցիմ, ինչպիսին էր առաջին՝ ամբողջովին հրեա բնակչությամբ քաղաքը՝ Թել Ավիվը:

1915–16 թվականներին, երբ պատերազմը ընթացքի մեջ էր, Եգիպտոսում Բրիտանիայի բարձրագույն հանձնակատարը՝ Սըր Հենրի ՄըքՄահոնը, գաղտնի կերպով նամակագրություն վարեց Հուսեյն իբն Ալիի հետ՝ Համշիտների ընտանիքի հովվապետ և Մեքքա ու Մեդինա քաղաքների օսմանյան կառավարիչ: ՄըքՄահոնը համոզեց Հուսեյնին ապստամբություն բարձրացնել Օսմանյան կայսրության դեմ, որը միացել էր Գերմանիային ու պատերազմում էր Բրիտանիայի ու Ֆրանսիայի դեմ: ՄըքՄահոնը խոստացավ, որ եթե արաբները պատերազմում աջակցեն Բրիտանիային, բրիտանական կառավարությունը կաջակցի Համշիտների ղեկավարման ներքո արաբական պետության ստեղծմանը Օսմանյան կայսրության արաբական նահանգներում՝ ներառյալ Պաղեստինը: Արաբների ապստամբությունը Թ.Ե. Լորենսի («Արաբիայի Լորենս») ու Հուսեյնի որդի Ֆայսալի ղեկավարությամբ հաջողությամբ պարտության մատնեց թուրքերին, ու Բրիտանիան իր ձեռքը վերցրեց դրա տարածքի մեծ մասի վերահսկողությունը:

Աղանդավորական հակամարտություն մանդատավոր Պաղեստինում խմբագրել

Մանդատի առաջին տարիներ և Ֆրանկո-սիրիական պատերազմ խմբագրել

1917 թվականին բրիտանական զորքերը (ներառյալ հրեական լեգեոնը) գրավեցին Պաղեստինը: Բրիտանական կառավարությունը ընդունեց Բալֆորի հռչակագիրը, ըստ որի կառավարության համար նպաստավոր էր «հրեական ժողովրդի համար Պաղեստինում ազգային հայրենիքի ստեղծումը», բայց որ «չպետք է արվի որևէ քայլ, որը կարող է խախտել Պաղեստինում ապրող ոչ հրեա բնակչության քաղաքացիական ու կրոնական իրավունքները»: Հռչակագիրն ընդունվեց ի նշան կառավարության անդամների՝ ներառյալ վարչապետ Դեյվիդ Լլոյդ Ջորջի այն հավատի, որ հրեաների աջակցությունն էական է պատերազմում հաղթելու համար. ինչևէ, այն մեծ խռովություն հարուցեց արաբական աշխարհում[14]: Պատերազմից հետո տարածքն անցավ բրիտանական ղեկավարության ներքո որպես Պաղեստինի բրիտանական մանդատ:1923 թվականին Բրիտանիային հանձնված մանդատային տարածքն ընդգրկում էր այսօրվա Իսրայելը, Արևմտյան ափն ու Գազայի հատվածը: Տրանսյորդանը վերջիվերջո դարձավ բրիտանական առանձին պրոտեկտորատ՝ Տրանսյորդանի կայսրություն, որը ինքնավար կարգավիճակ ստացավ 1928 թվականին ու ամբողջական անկախություն ձեռք բերեց 1946 թվականին՝ ՄԱԿ-ի կողմից բրիտանական մանդատի ավարտի հաստատումով:

Արաբ ազգայնականների միջև ճգնաժամը սկսվեց 1920 թվականին Սիրիայի արաբական թագավորության հիմնադրման փորձի ձախողումից հետո: Ֆրանկո-սիրիական պատերազմի աղետալի արդյունքով ինքնահռչակ Հաշմիթի թագավորությունը մայրաքաղաք Դամասկոսով պարտվեց, ու Հաշմիթի ղեկավարը ապաստան գտավ մանդատավոր Իրաքում: Ճգնաժամի ընթացքում տեղի ունեցավ արաբական ու հրեական ուժերի առաջին բախումը՝ 1920 թվականի մարտին Թել Հայի ճակատամարտում, սակայն առավել կարևոր իրադարձություն էր պանարաբական թագավորության անկումը, որը հանգեցրեց արաբական ազգայնականության տեղական պաղեստինյան տարբերակի, որի արդյունքում ուշ 1920-ին Ամին ալ-Հուսեյնին Դամասկոսից Երուսաղեմ վերադարձավ:

Այդ ժամանակ մանդատավոր Պաղեստինը շարունակեց նույն, բայց ավելի քիչ փաստագրվող ներգաղթի բախվել արաբական հատվածում, ուր գալիս էին աշխատողներ Սիրիայից ու հարևան այլ տարածքներից: Պաղեստինյան արաբները հրեա գաղթականների այս արագ հոսքը համարեցին սպառնալիք իրենց հայրենիքի ու իրենց ժողովրդի ինքնությանը: Ավելին՝ հողեր գնելու ու իրենց պատկանող արդյունաբերության մեջ ու ագարակներում արաբներին աշխատել արգելելու հրեական այս քաղաքականությունը մեծապես զայրացրեց Պաղեստինի արաբական համայնքներին[15]: 1920 թվականից սկսած՝ ցույցեր կազմակերպվեցին՝ բողոքելով հրեա միգրանտներին ոչ արդարացիորեն տեղ տալու դեմ Պաղեստինը ղեկավարող բրիտանական մանդատի կողմից: Այս բարկությունը միևնույն տարում վերածվեց կատաղի պոռթկումների, երբ ալ-Հուսեյնին խռովություն հարուցեց Երուսաղեմում: Ունիսթոն Չերչիլի՝ 1922 թվականի Սպիտակ թուղթը փորձեց հանգստացնել արաբ բնակչությանը՝ ժխտելով, թե Բալֆորի հռչակագրի նպատակը հրեական պետության ստեղծումն է:

1929 թվականի իրադարձություններ խմբագրել

1929 թվականին՝ Վլադիմիր Ժաբոտինսկու Բեթար քաղաքական խմբի կողմից Արևմտյան պատի մոտ ցույցից հետո խռովություններ սկսվեցին Երուսաղեմում և տարածվեցին մանդատավոր Պաղեստինով մեկ. արաբները Հեբրոն քաղաքում սպանեցին 67 հրեայի, որը հայտնի դարձավ Հեբրոնի կոտորած անունով: 1929 թվականի խռովությունների շաբաթվա ընթացքում սպանվեց առնվազն 116 արաբ և 133 հրեա[16], իսկ վիրավորվեց 339-ը[17]:

1930-ական և 1940-ական թվականներ խմբագրել

 
Հրեական ավտոբուս՝ բեռնված մետաղական էկրաններով՝ պաշտպանելու քարերից, ապակուց, նռնակներ նետելուց, ուշ 1930-ական թվականներ

Մինչև 1931 թվականը մանդատավոր Պաղեստինի բնակչության 17 տոկոսը հրեաներ էին, որը 1922 թվականի ցուցանիշիչ վեց տոկոսով ավելին էր[18]: Հրեական միգրացիան բարձունքին հասավ, երբ Գերմանիայում նացիստները եկան իշխանության, և բրիտանական Պաղեստինում հրեա բնակչության թիվը կրկնապատկվեց[19]:

1930-ական թվականների կեսերին Իզզ ադ-Դին ալ-Քասսամը ժամանեց Սիրիայից և հիմնեց Սև Ձեռքը՝ հակասիոնիստական և հակաբրիտանական ռազմական կազմակերպություն: Նա աշխատանքի ընդունեց գյուղացիներին և նրանց համար ռազմական պարապմունքներ կազմակերպեց և մինչև 1935 թվականը արդեն 200-800 մարդու էր վերցրել իր բանակ: Խցերը լի էին ռումբերով ու հրազենով, որ նրանք կիրառում էին տարածքի հրեաներին սպանելու համար, ինչպես նաև վանդալիզմի էին դիմում հրեա նորաբնակների հանդեպ[20]: Մինչև 1936 թվականը աճող լարվածությունը հանգեցրեց 1936-1939 թվականների արաբական ապստամբության Պաղեստինում [21]:

Ի պատասխան արաբական ճնշման[22]՝ բրիտանական մանդատ ունեցող ղեկավարությունը նվազեցրեց հրեա միգրանտների թիվը Պաղեստինում: Այդ սահմանափակումները մնացին մինչև մանդատի ավարտը՝ ժամանակաշրջան, որը համընկավ նացիստների կողմից կատարված հոլոքոստի և Եվրոպայից հրեա փախստականների փախուստի հետ: Արդյունքում Պաղեստինի տարածք մտնելը շատ հրեաներ դեպքում անօրինական համարվեց, որն էլ հավելյալ լարվածություն ստեղծեց տարածաշրջանում: Խնդիրը դիվանագիտորեն լուծելու մի քանի ձախողված փորձերից հետո բրիտանացիները դիմեցին նոր կազմավորված Միավորված Ազգերի օգնությանը: 1947 թվականի մայիսի 15-ին Գլխավոր ասամբլեան հանձնաժողով կազմավորեց (UNSCOP)՝ բաղկացած 11 երկրների ներկայացուցիչներից[23]: Հանձնաժողովը ավելի չեզոք դարձնելու նպատակով գերտերությունները չընդգրկվեցին դրանում[24]: Հինգշաբաթյա ուսումնասիրություններից հետո հանձնաժողովը 1947 թվականի սետեմբերի 3-ին զեկուցեց Գլխավոր ասամբլեային[25]: Զեկույցը պարունակում էր մեծամասնական և փոքրամասնական պլան: Մեծամասնականը առաջարկում էր Տնտեսական միությամբ բաժանելու պլան: Փոքրամասնականը առաջարկում էր Պաղեստինի անկախ պետություն: Թեթևակի փոփոխություններից հետո Տնտեսական միությամբ բաժանելու պլանը ընդունելու և իրագործելու առաջարկը ներկայացվեց 1947 թվականի նոյեմբերի 29-ի 181 (II) որոշման մեջ[26]: Որոշումն ընդունվեց 33 կողմ, 13 դեմ և 10 ձեռնպահ արդյունքով: Արաբական բոլոր 6 երկրները, որ ՄԱԿ-ի անդամ էին, դրան դեմ քվեարկեցին: Արաբ և հրեա պաղեստինցիները բացահայտ պայքարում էին տարածաշրջանում իրենց ռազմավարական դիրքերը պահպանելու համար: Երկուսի կողմից էլ մի շարք վայրագություններ իրագործվեցին[27]:

Քաղաքացիական պատերազմ մանդատավոր Պաղեստինում խմբագրել

 
Կաղապար:Partition Plan-Armistice Lines comparison map legend

Մանդատի ավարտին նախորդող շաբաթների ընթացքում Հագանան մի շարք հարձակումներ իրականացրեց, որոնց արդյունքում իր տիրապետության տակ վերցրեց բոլոր այն տարածքները, որ ՄԱԿ-ը հատկացրել էր Իսրայելական պետությանը՝ հանգեցնելով բազմամարդ գաղթական գործընթացների ու գրավելով Տիբերիաս, Հաիֆա, Սաֆադ, Բեյսան և Ջաֆֆա քաղաքները:

1948 թվականի սկզբին Միացյալ Թագավորությունը հայտարարեց մայիսի 14-ին Պաղեստինում իր մանդատն ավարտելու հստակ որոշման մասին[28]: Ի պատասխան դրա՝ ԱՄՆ նախագահ Հարրի Ս. Թրումանը մարտի 25-ին դիրքորոշում արտահայտեց՝ առաջարկելով բաժանման փոխարեն ՄԱԿ-ի հոգաբարձությանը դիմել՝ պնդելով, որ «դժբախտաբար, պարզ է դարձել, որ բաժանման պլանն այս պահին խաղաղ միջոցներով իրագործվել չի կարող... մինչև հրատապ քայլեր չարվեն, Պաղեստինում ոչ մի հանրային իշխանություն ի վիճակի չի լինի կարգ ու կանոն պահպանել: Սուրբ հողի վրայով կիջնի բռնությունն ու արյան շիթը: Արդյունքում այդ երկրի բնակիչները լայնածավալ կռվի կբռնվեն»[29]:

Պատմություն խմբագրել

1948 թվականի արաբա-իսրայելական պատերազմ խմբագրել

1948 թվականի մայիսի 14-ին՝ Պաղեստինի հանդեպ բրիտանական մանդատի լրանալու օրը, Հրեական ժողովրդական խորհուրդը հավաքվեց Թել Ավիվի թանգարանում ու հավանության արժանացրեց մի հռչակագիր, որը հայտարարում էր Էրեց Իսրայելում հրեական պետության հիմնումը՝ հայտնի որպես Իսրայելի պետություն: Հռչակագիրը կազմեց Դեյվիդ Բեն-Գուրիոնը՝ Զիոնիստների համաշխարհային կազմակերպության գործադիր ղեկավարը[30]:

Սահմանների վերաբերյալ այլ նշումներ չկային, քան Էրեց Իրայելում նշվածը: 1948 թվականի մայիսի 15-ին Արաբական երկրների լիգայի քարտուղարը պաշտոնական հաղորդագրություն տարածեց՝ նշելով, որ արաբական կառավարությունները «ստիպված են միջամտել՝ խաղաղությունն ու անվտանգությունը վերականգնելու և Պաղեստինում օրենք ու կարգուկանոն հաստատելու միակ նպատակով» (Դրույթ 10(e)): Դրույթ 10(e)-ում այնուհետև նշված էր.«Արաբական երկրների կառավարությունները այս փուլում սույնով հաստատում են այն տեսակետը, որ բազմիցս արտահայտել են տարբեր առիթներով, ինչպես Լոնդոնի համաժողովում և Միացյալ ազգերի առջև, որ Պաղեստինի խնդրի միակ արդար լուծումը ժողովրդավարական սկզբունքների վրա հիմնված Պաղեստինի միացյալ պետության կազմավորումն է...»:

Այն օրը, երբ Եգիպտոսի, Լիբանանի, Սիրիայի, Հորդանանի ու Իրաքի բանակները գրավեցին բրիտանական մանդատից ազատված տարածքը, դարձավ արաբա-իսրայելական պատերազմի սկիզբը: Նոր ծնունդ առնող Իսրայելի պաշտպանության բանակը արաբական երկրներին դուրս մղեց գրաված տարածքների մի մասից՝ այդպիսով իր սահմանները ընդլայնելով UNSCOP-ի արած բաժանումից այն կողմ[31]: Մինչև 1948 թվականի դեկտեմբեր Իսրայելը վերահսկում էր Հորդանան գետի արևմուտքում գտնվող Պաղեստինյան մանդատի մեծ մասը: Մանդատի մնացած մասը բաղկացած էր Հորդանանից՝ Արևմտյան ափից (Հորդանանի տիրապետության տակ), և Գազայի հատվածից (Եգիպտոսի տիրապետության տակ): Նախքան այս կոնֆլիկտը և դրա ընթացքում 713,000[32] պաղեստինյան արաբներ փախան իրենց հողերից ու դարձան պաղեստինյան փախստականներ՝ մասանբ շնորհիվ արաբական առաջնորդների խոստումների, թե նրանք ի վիճակի կլինեն պատերազմը հաղթելուց հետո վերադառնալ իրենց տներ, ինչպես նաև՝ մասամբ պաղեստինյան գյուղերի ու քաղաքների վրա Իսրայելի ուժերի ու հրեական ռազմական խմբերի հարձակումների[33]: Շատ պաղեստինցիներ փախան իրենց տարածքներից, որ այժմ Իսրայելն է կազմում՝ ի պատասխան արաբական քաղաքների ջարդերի հրեական կազմակերպությունների կողմից, ինչպիսիք էին Իրգունը ու Լեհին: Պատերազմն ավարտվեց 1949 թվականի զինադադարի համաձայնագրով՝ կնքված Իսրայելի ու իր արաբ հարևանների միջև:

Արաբա-իսրայելական 1948 թվականի պատերազմի ընթացքում արաբական երկրներում բնակվող հրեա քաղաքացիների կարգավիճակը գնալով վատանում էր: 1947 թվականի դեկտեմբերին հակահրեական խռովություններ բարձրացան արաբական աշխարհով մեկ, և հրեական համայնքները հատկապես ծանր հարված ստացան Հալեպում ու բրիտանացիների կողմից ղեկավարվող Ադենում՝ հարյուրավոր մահերով ու վիրավորներով: Լիբիայում հրեաներին զրկեցին քաղաքացիությունից, իսկ Իրաքում խլեցին նրանց ունեցվածքը[34]: 1956 թվականի Սուեզի պատերազմից հետո[35] Եգիպտոսը արտաքսեց իր օտարերկրյա համայնքների մեծ մասին՝ ներառյալ հրեաներին, իսկ Ալժիրը 1962 թվականին իր անկախությունից հետո մերժեց ֆրանսիացիների ու հրեաների քաղաքացիությունը: Քսան տարվա ընթացքում մոտ 850.000 հրեաներ արտագաղթեցին արաբական երկրներից դեպի Իսրայել ու այլ երկրներ[36]:

1949–1967 թվականներ խմբագրել

1948 թվականի արաբա-իսրայելական պատերազմում Իսրայելի հաղթանակի արդյունքում հրադադարի սխալ կողմում հայտնված արաբները չէին կարող իրենց տուն վերադառնալ: Նմանապես, Արևմտյան ափում կամ Գազայում հայտնված հրեաները զրկվեցին Իսրայելի իրենց տներից ու սեփականությունից: Այսօրվա պաղեստինցի փախստականները այն մարդկանց հետնորդներն են, որոնք իրենց վերադարձի պատասխանատվությունը թողեցին Իսրայելի ու Պաղեստինի միջև վիճաբանության հույսին[37][38]:114: Ըստ Մորրիսի եզրակացության՝ պաղեստինցի արաբների՝ իրենց տարածքները լքելու մեջ «որոշիչ գործոնը» եղել են հրեական ուժերի գործողությունները (այդ թվում՝ ֆիզիկական արտաքսումներ, բնակավայրերի վրա ռազմական հարձակումներ, կռվի ժամանակ բռնվելու վախ, հարակից բնակավայրերի անկում և կռիվ հրահրող պրոպագանդա), իսկ արաբ առաջնորդների հորդորներով տարածքների լքումը որոշիչ է եղել արաբներով բնակեցված 392 տարածքից միայն 6-ի դեպքում[38]:xiv-xviii: Ավելի քան 700,000 հրեաներ 1948-1952 թվականների ընթացքում ներգաղթեցին Իսրայել՝ նրանցից մոտ 285,000-ը՝ արաբական երկրներից[39][40]:

1956 թվականին Եգիպտոսը փակեց Իսրայել տանող Տիրանի նեղուցները ու շրջափակեց Աքաբայի նեղուցը՝ ի հեճուկս 1888 թվականի Կոստանդնուպոլսի համաձայնագրի: Շատերը պնդում էին, որ դա նաև 1949 թվականի զինադադարի խախտում է[41][42]: 1956 թվականի հուլիսի 26-ին Եգիպտոսը ազգայնացրեց Սուեզի ջրանցք ընկերությունը ու փակեց մուտքը Իսրայելի նավերի համար[43]: Իսրայելը պատասխանեց 1956 թվականի հոկտեմբերի 29-ին՝ բրիտանական ու ֆրանսիական ուժերի օգնությամբ գրավելով Սինայ թերակղզին: Սուեզի ճգնաժամի ընթացքում Իսրայելը գրավեց Գազայի հատվածն ու Սինայ թերակղզին: Միացյալ Նահանգների ու Միավորված ազգերի ճնշումների արդյունքում շուտով կողմերը հրադադարի անցան[43][44]: Իսրայելը համաձայնվեց ուժերը դուրս բերել եգիպտական տարածքից: Եգիպտոսը համաձայնվեց տարածաշրջանում նավարկելու ազատություն տալ և ապառազմականացնել Սինայը: Ստեղծվեց Միավորված ազգերի արտակարգ ուժերը (UNEF)՝ վերահսկելու ապառազմականացման գործընթացը[45]: UNEF-ը տեղակայվեց միայն եգիպտական կողմի սահմանին, քանի որ Իսրայելը թույլ չտվեց նրանց իր տարածք մտնել[46]:

Իսրայելն ավարտեց ազգային ջրատարի աշխատանքը՝ հսկայական ինժեներական նախագիծ, որով նախատեսված էր Հորդանան գետի ջրերը տեղափոխել Իսրայելի հարավ՝ իրագործելով Բեն-Գուրիոնի՝ Նեգեվ անապատում հրեաների մասսայական բնակեցման երազանքը: Արաբները պատասխանեցին՝ փորձելով շեղել Հորդանանի ջրերի ուղղությունը, որը հանգեցրեց Իսրայելի ու Սիրիայի միջև աճող հակամարտության[47]:

ՊԱԿ-ը (Պաղեստինյան ազատագրման կազմակերպություն) հիմնվեց 1964 թվականին մի կանոնադրությամբ, որն ընդգրկում էր պարտավորություն «Պաղեստինն ազատագրելու [որը] կկործանի սիոնիստների և իմպերիալիստների ներկայությունը ...» (ՊԱԿ կանոնադրություն, հոդված 22, 1968 թվական):

1967 թվականի մայիսի 19-ին Եգիպտոսն արտաքսեց UNEF-ի դիտորդներին[48] ու 100,000 զինվոր տեղակայեց Սինայ թերակղզում[49]: Կրկին փակեց Տիրանի նեղուցն Իսրայելի նավերի առաջ [50][51]՝ տարածաշրջանը վերադարձնելով 1956 թվականի վիճակի, երբ Իսրայելը շրջափակված էր:

1967 թվականի մայիսի 30-ին Հորդանանը փոխադարձ պաշտպանության ակտ ստորագրեց Եգիպտոսի հետ: Եգիպտոսը մոբիլիզացրեց Սինայի ուժերը՝ հատելով ՄԱԿ-ի սահմանը (ՄԱԿ-ի սահմանային դիտորդներին արտաքսելուց հետո), և մեծ ուժեր կուտակեց Իսրայելի հարավային սահմանին: Հունիսի 5-ին Իսրայելը հարձակվեց Եգիպտոսի վրա: Իսրայելի օդային ուժերը (ԻՕՈւ) անակնկալ հարձակումով կործանեցին Եգիպտոսի օդային ուժերի մեծ մասը, ապա շրջվեցին դեպի արևելք՝ կործանելու Հոդանանի, Սիրիայի ու Իրաքի օդային ուժերը[52]: Այս հարձակումը որոշիչ դեր ունեցավ Վեցօրյա պատերազմում Իսրայելի հաղթանակի համար[49][51]: Պատերազմի ավարտին Իսրայելը նվաճեց Սինայ թերակղզու, Գազայի հատվածի և Արևմտյան ափի (ներառյալ Արևելյան Երուսաղեմի), Շեբայի ագարակների և Գոլանի բարձունքների վերահսկողությունը: Պատերազմի արդյունքները մինչև օրս ազդել են տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքականության վրա:

1967–1973 թվականներ խմբագրել

 
Եգիպտական ուժերը հատում են Սուեզի ջանցքը. 1973 թվական, հոկտեմբերի 7

1967 թվականի օգոստոսի վերջին արաբ առաջնորդները հանդիպեցին Խարթումում՝ ի պատասխան պատերազմի, քննարկելու արաբական դիրքորոշումն Իսրայելի հանդեպ: Նրանք փոխհամաձայնության եկան, որ Իսրայել պետության հանդեպ չպիտի լինի ոչ ճանաչում, ոչ խաղաղություն, ոչ բանակցություն՝ այսպես կոչված «երեքը ոչ»[53]:

1969 թվականին Եգիպտոսը Դանդաղ պատերազմ սկսեց՝ նպատակ ունենալով ուժասպառ անել Իսրայելին և ստիպել հանձնել Սինայ թերակղզին[54]: Պատերազմն ավարտվեց 1970 թվականին Գամալ Աբդել Նասսերի մահվանից հետո: Հենց որ Սադաթն անցավ ղեկավարելու, փորձեց դրական հարաբերություններ սկսել ԱՄՆ-ի հետ՝ հույս ունենալով, որ վերջինս կճնշի Իսրայելին վերադարձնել հողը՝ Եգիպտոսից վտարելով 15,000 ռուս խորհրդականների [55]:

1973 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Սիրիան և Եգիպտոսն անակնկալ հարձակում սկսեցին Իսրայելի վրա Յոմ Կիպպուրին՝ հրեական օրացույցի ամենասուրբ օրը: Իսրայելի ռազմական ուժերը պատրաստ չէն, և նրանցից երեք օր պահանջվեց ամբողջապես մոբիլիզացվելու համար [56][57]: Արաբական այլ երկրներ զորքեր ուղարկեցին՝ օգնելու եգիպտոսցիներին ու սիրիացիներին: Բացի այդ, արաբական այդ երկրները համաձայնության եկան նավթի արգելք դնել արդյունաբերական երկրների վրա, այդ թվում՝ ԱՄՆ, Ճապոնիա և արևմտաեվրոպական երկրներ: ՕՊԵԿ-ի այս երկրները քառակի բարձրացրին նավթի գինը և այն օգտագործեցին որպես քաղաքական զենք՝ Իսրայելի դեմ աջակցություն ստանալու նպատակով[58]: Յոմ Կիպպուրի պատերազմն ընթացավ ԱՄՆ-ի և Խորհրդային Միության միջև անուղղակի առճակատումներով: Երբ Իսրայելը պտտեց պատերազմի անիվը, ԽՍՀՄ-ը սպառնաց ռազմական միջամտությունով: Միացյալ Նահանգները, զգուշանալով միջուկային պատերազմից, հոկտեմբերի 25-ին զինադադար ապահովեց[56][57]:

1974–2000 թվականներ խմբագրել

Եգիպտոս խմբագրել

 
Բեգինը, Քարթերը և Սադաթը Դավթի ճամբարում

Ուշ 1970-ականների Դավթի ճամբարի համաձայնությունից հետո Իսրայելն ու Եգիպտոսը 1979 թվականի մարտին խաղաղության պայմանագիր ստորագրեցին: Դրանով Սինայ թերակղզին վերադարձվեց Եգիպտոսին, իսկ Գազայի հատվածը մնաց Իսրայելի տիրապետության տակ՝ հետագայում Պաղեստին պետության մեջ ընդգրկվելու նպատակով: Համաձայնությունը նաև ազատ անցում ապահովեց Իսրայելի համար Սուեզի ջրանցքում, իսկ Տիրանի նեղուցն ու Աքաբայի ծովածոցը միջազգային ջրային տարածքներ ճանաչվեցին:

Հորդանան խմբագրել

1994 թվականի հոկտեմբերին Իսրայելն ու Հորդանանը խաղաղության համաձայնագիր կնքեցին, որն ամրագրում էր փոխադարձ համագործակցություն, թշնամանքին վերջ տալ, Իսրայելա-հորդանանյան սահմանի ամրագրում և մի շարք այլ հարցերի լուծումներ: Հակամարտությունը կողմերի վրա 18.3 մլրդ դոլար էր արժեցել: Համաձայնագրի ստորագրումը սերտորեն կապված է նաև Իսրայելի և Պաղեստինի ազատագրական կազմակերպության միջև խաղաղություն հաստատելու ջանքերի հետ: Այն ստորագրվեց 1994 թվականի հոկտեմբերի 26-ին Արաբայի հարավային սահմանին, և Հորդանանը դարձավ Իսրայելի հետո խաղաղության համաձայնություն կնքած երկրորդ արաբական երկիրը (Եգիպտոսից հետո):

Իրաք խմբագրել

Իսրայելն ու Իրաքը 1948 թվականից սկսած անողոք թշնամիներ էին: Իրաքը զորք ուղարկեց 1948 թվականի Արաբա-իսրայելական պատերազմին մասնակցելու, իսկ ավելի ուշ սատարեց Եգիպտոսին ու Սիրիային՝ 1967 թվականի Վեցօրյա և 1973 թվականի Յոմ Կոպպուրի պատերազմների ժամանակ:

1981 թվականի հունիսին Իսրայելը Օպերա օպերացիայով հարձակվեց և ավերեց Իրաքի նորակառույց միջուկային օբյեկտները:

1991 թվականի Ծոցի պատերազմի ժամանակ Իրաքը 39 Սկուդ տեսակի հրթիռներ արձակեց Իսրայելի վրա՝ հուսալով միավորել արաբական աշխարհն ընդդեմ Քուվեյթն ազատագրել ցանկացող կոալիցիայի: Միացյալ Նահանգների հանձնարարականով՝ Իսրայելը չպատասխանեց հարձակմանը՝ ավելի մեծ պատերազմից խուսափելու համար:

Լիբանան խմբագրել

1970 թվականին, քաղաքացիական երկար պատերազմից հետո, Հուսեյն թագավորը Հորդանանից արտաքսեց Պաղեստինի ազատագրման կազմակերպությանը: 1970 թվականի սեպտեմբերը արաբական պատմության մեջ հայտնի է որպես Սև սեպտեմբեր, որը երբեմն կոչում են նաև «ցավալի իրադարձությունների դարաշրջան»: Դա յան ամիսն էր, երբ Հորդանանի հաշմիթյան թագավոր Հուսեյնը փորձ արեց վերացնելու պաղեստինյան կազմակերպությունների ինքնավարությունն ու երկրի վրա իր միապետությունը վերականգնելու[59]: Բռնության արդյունքում տասհազարավոր մարդիկ մահացան՝ մեծամասամբ պաղեստինցիներ[60]: Զինված հակամարտությունը տևեց մինչև 1971 թվականի հուլիս՝ ավարտվելով ՊԱԿ-ի և հազարավոր պաղեստինցիների՝ դեպի Լիբանան արտաքսումով: ՊԱԿ-ը Լիբանանից սկսեց գրոհել Իսրայելի վրա: 1978 թվականին Իսրայելն իրագործեց Լիթանիի օպերացիան, որի ժամանակ Հարավային Լիբանանի ուժերի հետ ՊԱԿ-ին ստիպեց նահանջել Լիթանի գետի հյուսիս: 1981 թվականին Իսրայելի և ՊԱԿ-ի միջև մեկ այլ հակամարտություն բռնկվեց, որն ավարտվեց զինադադարի համաձայնագրով, որը չլուծեց հակամարտության առանցքը: 1982 թվականի հունիսին Իսրայելը նվաճեց Լիբանանը: Երկու ամսվա ընթացքում ՊԱԿ-ը համաձայնվեց դուրս գալ այնտեղից:

1983 թվականի մարտին Իսրայելն ու Լիբանանը զինադադարի համաձայնագիր ստորագրեցին: Ինչևէ, Սիրիան ճնշում գործադրեց նախագահ Ամինե Գեմայելիի հանդեպ՝ չեղարկելու 1984 թվականի մարտի հրադադարը: Մինչև 1985 թվականը Իսրայելը դուրս բերեց իր ուժերը՝ Լիբանանի հարավային հատվածից 15կմ լայնությամբ, որից հետո հակամարտությունը դանդաղ ընթացք ստացավ՝ երկկողմանի համեմատաբար փոքրաթիվ զոհերով: 1993 և 1996 թվականներին Իսրայելը մեծածավալ օպերացիաներ իրականացրեց Հըզբոլլահի շիա աշխարհազորայինների դեմ, որոնք հրատապ վտանգ էին դարձել: 2000 թվականի մայիսին Էհուդ Բարաքի նորընտիր կառավարությունը լիազորեց Յարավային Լիբանանից ուժերը դուրս բերելը՝ ժամանակից շուտ կատարելով նախընտրական խոստումը: Հապշտապ դուրսբերումը հանգեցրեց Հարավային Լիբանանի բանակի անհապաղ փլուզման.դրա շատ անդամներ ձերբակալվեցին կամ փական Իսրայել:

Պաղեստինցիներ խմբագրել

1970-ականներին մի շարք մեծածավալ միջազգային ահաբեկչական հարձակումներ տեղի ունեցան՝ ներառյալ Լոդ օդանավակայանի ջարդը և Մյունխենի Օլիմպիականի ջարդը 1972-ին, Էնթեբեի առևանգումը 1976-ին, երբ ավելի քան 100 հրեաներ գերի ընկան ու պահվեցին Ուգանդայում:

1987 թվականի դեկտեմբերին սկսվեց Առաջին ինտիֆադան: Առաջին ինտիֆադան պաղեստինյան զանգվածային ապստամբություն էր պաղեստինյան տարածքներում Իսրայելի կառավարման դեմ[61]: Ապստամբությունը սկսվեց Խաբալիայի փաստականների ճամբարում և արագ տարածվեց Գազայի և Արևմտյան ափի շրջաններում: Պաղեստինյան գործողություններն ընդգրկում էին քաղաքացիական անհնազանդությունից մինչև բռնություն: Բացի ընդհանուր գործադուլներից՝ բոյկոտ հայտարարվեց իստայելական ապրանքների, գրաֆիտիի ու բարիկադների հանդեպ, Իսրայելի պաշտպանության ուժերի վրա քար նետելու պաղեստինյան ցույցերը միջազգային ուշադրություն հրավիրեցին Ինտիֆադայի վրա: Իսրայելի բանակի ծանր պատասխանը ցույցերին՝ կենդանի զենքով, ծեծով ու զանգվածային ձերբակալություններով, միջազգային դատապարտման արժանացավ: ՊԱԿ-ը, որ մինչ այդ Իսրայելի կողմից երբևէ չէր ճանաչվել որպես պաղեստինյան ժողովրդի ներկայացուցիչ, հաջորդ տարի հրավիրվեց խաղաղության բանակցությունների, որից հետո ճանաչեց Իսրայելն ու հրաժարվեց ահաբեկչությունից:

 
Յիցակ Ռաբինը, Բիլ Քլինթոնը և Յասսեր Արաֆաթը Օսլոյի համաձայնագիրը ստորագրելիս. 1993 թվական, սեպտեմբերի 13

1993 թվականի կեսերին Իսրայելի ու պաղեստինցիների ներկայացուցիչները հավաքվեցին Նորվեգիայի մայրաքաղաք Օսլոյում՝ խաղաղության բանակցությունների: Արդյունքում 1993-ի սպետեմբերին Իսրայելն ու ՊԱԿ-ը կնքեցին Օսլոյի համաձայնագիրը՝ հայտնի որպես Սկզբունքների հայտարարություն կամ Օսլո I: Իսրայելը կողմնակիորեն ճանաչեց ՊԱԿ-ը որպես պաղեստինցի ժողովրդի օրինական ներկայացուցիչ, իսկ ՊԱԿ-ը ճանաչեց Իսրայել պետության գոյության իրավունքը և հրաժարվեց ահաբեկչությունից, բռնությունից ու Իսրայելը վերացնելու իր ցանկությունից:

Օսլո II համաձայնագիրը ստորագրվեց 1995-ին և մանրամասն ներկայացրեց Արևմտյան ափի բաժանումը A, B և C հատվածների: A հատվածը պաղեստինցի քաղաքացիականների ամբողջական վերահսկողության տակ էր, և պաղեստինցիները պատասխանատու էին նաև ներքին անվտանգության համար: Օսլոյի համաձայնագրերը Իսրայելա-պաղեստինյան հարաբերությունների կարևոր փաստաթղթեր են:

2000–2005 թվականներ խմբագրել

Երկրորդ ինտիֆադան ստիպեց Իսրայելին մտածել պաղեստինցիների հետ իր հարաբերությունների ու նրանց հանդեպ տարվող քաղաքականության մասին: Մի շարք ինքնառմբակոծություններից և հարձակումներից հետո Իսրայելի բանակն իրագործեց Պաշտպանական վահանի օպերացիան: Վեցօրյա պատերազմից ի վեր դա Իսրայելի արած ամենամեծ ռազմական օպերացիան էր[62]:

Իսրայելական բանակի ու պաղեստինցի գրոհայինների միջև բռնության ուժգնացումով Իսրայելն ընդլայնեց իր անվտանգության ապարատը Արևմտյան ափի շուրջ՝ վերանվաճելով A հատվածի հողերի մեծ մասը: Իսրայելը ճանապարհային անցակետերի և ստուգման կետերի մի բարդ համակարգ հիմնեց պաղեստինյան տարածքների շուրջ՝ զսպելու բռնությունն ու պաշտպանելու իսրայելական բնակավայրերը: Ինչևէ, 2008 թվականից սկսած՝ Իսրայելի պաշտպանական ուժերը կամաց-կամաց իշխանությունը հանձնեցին պաղեստինյան անվտանգության ուժերին[63][64][65]:

Իսրայելի այն ժամանակվա վարչապետ Արիել Շարոնը 2003 թվականին Գազայի հատվածից դուրս գալու քաղաքականություն սկսեց: Այն ամբողջովին կիրառվեց 2005 թվականին[66]: Գազայից դուրս գալու Շարոնի հայտարարությունը մեծ ցնցում էր նրա աջակողմյան և ձախակողմյան քննադատների համար: Դրա նախորդ տարին նա մեկնաբանել էր, որ Գազայի, Նեցարամենի և Քֆար Դարոմի հեռավոր բնակավայրերի մեծ մասը նույն լույսի ներքո են, ինչ Թել Ավիվը[67]: Գազայի 17 բնակավայրերը տարհանելու պաշտոնական հայտարարությունները, իսկ 2004-ի փետրվարին՝ նաև Արևմտյան ափի ևս 4 բնակավայր, դարձան 1968 թվականից ի վեր բնակավայրերի հարցում առաջին տեղաշարժը: Վարչապետին մեծապես աջակցեցին Առևտրի ու արդյունաբերության նախարար Էհուդ Օլմերթը և Միգրացիայի նախարար Ցիպի Լիվնին, սակայն արտգործնախարար Սիլվան Շալոմը և Ֆինանսների նախարար Բենյամին Նեթանյահուն խիստ դատապարտեցին նրան: Հստակ չէր նաև՝ արդյոք դա տարհանման սկիզբն էր միայն[68]:

Անցում դեպի իրանական հակամարտություն (2006 թվականից մինչև մեր օրեր) խմբագրել

Կաղապար:See In June 2006, Hamas militants infiltrated an army post near the Israeli side of the Gaza Strip and abducted Israeli soldier Gilad Shalit. Two IDF soldiers were killed in the attack, while Shalit was wounded after his tank was hit with an RPG. Three days later Israel launched Operation Summer Rains to secure the release of Shalit.[69] He was held hostage by Hamas, who barred the International Red Cross from seeing him, until 18 October 2011, when he was exchanged for 1,027 Palestinian prisoners.[70][71]

In July 2006, Hezbollah fighters crossed the border from Lebanon into Israel, attacked and killed eight Israeli soldiers, and abducted two others as hostages, setting off the 2006 Lebanon War which caused much destruction in Lebanon.[72] A UN-sponsored ceasefire went into effect on 14 August 2006, officially ending the conflict.[73] The conflict killed over a thousand Lebanese and over 150 Israelis,[74][75][76][77][78][79][80] severely damaged Lebanese civil infrastructure, and displaced approximately one million Lebanese[81] and 300,000–500,000 Israelis, although most were able to return to their homes.[82][83][84] After the ceasefire, some parts of Southern Lebanon remained uninhabitable due to Israeli unexploded cluster bomblets.[85]

In the aftermath of the Battle of Gaza, where Hamas seized control of the Gaza Strip in a violent civil war with rival Fatah, Israel placed restrictions on its border with Gaza and ended economic cooperation with the Palestinian leadership based there. Israel and Egypt have imposed a blockade of the Gaza Strip since 2007. Israel maintains the blockade is necessary to limit Palestinian rocket attacks from Gaza and to prevent Hamas from smuggling advanced rockets and weapons capable of hitting its cities.[86]

On 6 September 2007, in Operation Orchard, Israel bombed an eastern Syrian complex which was allegedly a nuclear reactor being built with assistance from North Korea.[87] Israel had also bombed Syria in 2003.

In April 2008, Syrian President Bashar al-Assad told a Qatari newspaper that Syria and Israel had been discussing a peace treaty for a year, with Turkey as a go-between. This was confirmed in May 2008 by a spokesman for Prime Minister Ehud Olmert. As well as a peace treaty, the future of the Golan Heights is being discussed. President Assad said "there would be no direct negotiations with Israel until a new US president takes office."[88]

Speaking in Jerusalem on 26 August 2008, then United States Secretary of State Condoleezza Rice criticized Israel's increased settlement construction in the West Bank as detrimental to the peace process. Rice's comments came amid reports that Israeli construction in the disputed territory had increased by a factor of 1.8 over 2007 levels.[89]

A fragile six-month truce between Hamas and Israel expired on 19 December 2008;[90] attempts at extending the truce failed amid accusations of breaches from both sides.[91][92][93][94] Following the expiration, Israel launched a raid on a tunnel suspected of being used to kidnap Israeli soldiers, which killed several Hamas fighters.[95] Following this, Hamas resumed rocket and mortar attacks on Israeli cities, most notably firing over 60 rockets on 24 December. On 27 December 2008, Israel launched Operation Cast Lead against Hamas. Numerous human rights organizations accused Israel and Hamas of committing war crimes.[96]

In 2009 Israel placed a 10-month settlement freeze on the West Bank. Then United States Secretary of State Hillary Clinton praised the freeze as an "unprecedented" gesture that could "help revive Middle East talks."[97][98]

A raid was carried out by Israeli naval forces on six ships of the Gaza Freedom Flotilla in May 2010[99] after the ships refused to dock at Port Ashdod. On the MV Mavi Marmara, activists clashed with the Israeli boarding party. During the fighting, nine activists were killed by Israeli special forces. Widespread international condemnation of and reaction to the raid followed, Israel–Turkey relations were strained, and Israel subsequently eased its blockade on the Gaza Strip.[100][101][102][103] Several dozen other passengers and seven Israeli soldiers were injured,[101] with some of the commandos suffering from gunshot wounds.[104][105]

Following the latest round of peace talks between Israel and the Palestinian Authority, 13 Palestinian militant movements led by Hamas initiated a terror campaign designed to derail and disrupt the negotiations.[106] Attacks on Israelis have increased since August 2010, after 4 Israeli civilians were killed by Hamas militants. Palestinian militants have increased the frequency of rocket attacks aimed at Israelis. On 2 August, Hamas militants launched seven Katyusha rockets at Eilat and Aqaba, killing one Jordanian civilian and wounding 4 others.[107]

 
     Recognition of both Israel and Palestinian State      Recognition of Palestinian State only

Intermittent fighting continued since then, including 680 rocket attacks on Israel in 2011.[108] On 14 November 2012, Israel killed Ahmed Jabari, a leader of Hamas's military wing, launching Operation Pillar of Cloud.[109] Hamas and Israel agreed to an Egyptian-mediated ceasefire on 21 November.[110]

The Palestinian Centre for Human Rights said that 158 Palestinians were killed during the operation, of which: 102 were civilians, 55 were militants and one was a policeman; 30 were children and 13 were women.[111][112] B'Tselem stated that according to its initial findings, which covered only the period between 14 and 19 November 102 Palestinians were killed in the Gaza Strip, 40 of them civilians. According to Israeli figures, 120 combatants and 57 civilians were killed.[113] International outcry ensued, with many criticizing Israel for what much of the international community perceived as a disproportionately violent response.[114] Protests took place on hundreds of college campuses across the U.S., and in front of the Israeli consulate in New York.[115] Additional protests took place throughout the Middle East, throughout Europe, and in parts of South America.[115] However, the governments of the United States, United Kingdom, Canada, Germany, France, Australia, Belgium, Bulgaria, Czech Republic and Netherlands expressed support for Israel's right to defend itself, and/or condemned the Hamas rocket attacks on Israel.[116][117][118][119][120][121][122][123][124][125][126]

Following an escalation of rocket attacks by Hamas, Israel started an operation in the Gaza Strip on 8 July 2014.[127]

Israel's military role in the Syrian Civil War has been limited to missile strikes,[128][129] which until 2017 were not officially acknowledged. While the Israeli official position is neutrality in the conflict, Israel is opposed to Iran's presence in Syria.[130] Israel has provided humanitarian aid to Syrian war victims, an effort that was drastically geared up since June 2016 when the Operation Good Neighbour was launched by the Israeli military. There are many different national interests playing a role in the war. One of them is Iran, which Israel is concerned could gain too much regional influence. Iranian proxies such as Hezbollah are suspected of carrying out attacks against Israeli positions on the borders to Syria and Lebanon, and Israel is suspected of carrying out air strikes against convoys transporting weapons to such organisations.

On 9 December 2017, US president Donald Trump announced the United States recognition of Jerusalem as the capital of Israel, prompting condemnation by other world leaders as well as the 2018 Gaza border protests. The new United States Embassy opened in Jerusalem on 14 May 2018.

Նշանակալից պատերազմներ և բռնի իրադարձություններ խմբագրել

Տարեթիվ Անվանում
1948–1949 Արաբա-իսրայելական առաջին պատերազմ
1951–1955 Ռեպրեսիվ գործողություններ
1956 Սուեզի պատերազմ
1967 Վեցօրյա պատերազմ
1967–1970 Աստիճանական թուլացման պատերազմ
1971–1982 Պաղեստինյան ապստամբությունը Հարավային Լիբանանում
1973 Յոմ Կիպպուրի պատերազմ
1978 Հարավային Լիբանանի առաջին հակամարտություն
1982 Լիբանանյան առաջին պատերազմ
1985–2000 Հարավային Լիբանանի երկրորդ հակամարտություն
1987–1993 Առաջին ինթիֆադա
2000–2004 Երկրորդ ինթիֆադա
2006 Ամառային անձրևներ օպերացիա
Լիբանանյան երկրորդ պատերազմ
2008–2009 Գազայի պատերազմ
2012 Պաշտպանության սյուն օպերացիա
2014 Իսրայել-Գազա հակամարտություն

Հակամարտության արժեք խմբագրել

Strategic Foresight Group-ի զեկույցը 1991–2010 թվականների ընթացքում Միջին Արևելքի հակամարտության ծախսերը գնահատել է 12 տրիլիոն դոլար: Զեկույցը այդ արժեքը հաշվարկում է՝ Միջին Արևելքի երկրների ներկայիս ՀՆԱ-ն համեմատելով հավանական խաղաղության պայմաններում սպասվող ՀՆԱ-ի հետ : Իսրայելի բաժինը գրեթե 1 տրիլիոն դոլար է, իսկ Իրաքինն ու Սաուդյան Արաբիայինը՝ համապատասխանաբար 2.2 և 4.5 տրիլիոն դոլար: Այլ խոսքերով՝ եթե Իսրայելի ու Արաբական լիգայի երկրների միջև 1991 թվականից համագործակցություն լիներ, միջին վիճակագրական իսրայելցին 2010 թվականին 44,000 դոլար կունենար՝ 23,000-ի փոխարեն[131]:

Ինչ վերաբերում է մարդկային կորուստներին, հակամարտությունը խլել է 92,000 կյանք (74,000 զինվոր և 18,000 քաղաքացիական անձ 1945- 1995 թվականների ընթացքում)[132]:

Տե՛ս նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «The Palestinian National Charter – Article 6». Mfa.gov.il. Վերցված է 19 January 2013-ին.
  2. ↑ Weinberger, Peter E. (May 2004). «Incorporating religion into israeli-palestinian peacemaking: recommendations for policymakers» (PDF). Center for World Religions, Diplomacy, and Conflict Resolution, Institute for Conflict Analysis and Resolution, George Mason University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 27 June 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  3. ↑ Avi Beker, The Chosen: The History of an Idea and the Anatomy of an Obsession, New York: Palgrave Mcmillan, 2008
  4. ↑ Sura 17, "The Night Journey", verse 103
  5. ↑ The State of the Jews, Theodor Hertzl, 1896, Translated from the German by Sylvie D'Avigdor, published in 1946 by the American Zionist Emergency Council. The original German title, "Der Judenstaat", literally means "The Jews' State". «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 24 December 2007-ին. Վերցված է 24 May 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) 25 October 2009.
  6. ↑ «Likud – Platform». Knesset.gov.il. Արխիվացված է օրիգինալից 6 October 2008-ին. Վերցված է 4 September 2008-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  7. ↑ 7,0 7,1 'Jerusalem in the Qur'an', Masjid Dar al-Qur'an, Long Island, New York. 2002
  8. ↑ Ginzberg, Louis (1909). Legends of the Jews Vol II : Esau's Campaign Against Jacob (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.
  9. ↑ Book of Jubilees 20:13
  10. ↑ «The Avalon Project : Hamas Covenant 1988». Avalon.law.yale.edu. 18 August 1988. Վերցված է 4 May 2012-ին.
  11. ↑ «Seven Major Prophetic Signs Of The Second Coming». Gracethrufaith.com. 31 December 2011.
  12. ↑ Review of On the Road to Armageddon: How Evangelicals Became Israel's Best Friend
  13. ↑ Fraser, T.G. The Middle East: 1914–1979. St. Martin's Press, New York. (1980) Pg. 2
  14. ↑ Segev, Tom (2000): One Palestine, Complete, pp. 48–49, Abacus, 0-349-11286-X.
  15. ↑ Lesch, Ann M. and Tschirgi, Dan. Origins and Development of the Arab-Israeli Conflict. Greenwood Press: West Port, Connecticut. (1998). Pg.47,51
  16. ↑ San Francisco Chronicle, 9 August 2005, "A Time of Change; Israelis, Palestinians and the Disengagement"
  17. ↑ NA 59/8/353/84/867n, 404 Wailing Wall/279 and 280, Archdale Diary and Palestinian Police records.
  18. ↑ Lesch, Ann M. and Tschirgi, Dan. Origins and Development of the Arab-Israeli Conflict. Greenwood Press: West Port, Connecticut. (1998). Pg. 47
  19. ↑ Smith, Charles D. Palestine and the Arab Israeli Conflict: A History With Documents. Bedford/St. Martin's: Boston. (2004). Pg. 129
  20. ↑ Segev, Tom (1999). One Palestine, Complete. Metropolitan Books. էջեր 360–362. ISBN 0-8050-4848-0.
  21. ↑ Lesch, Ann M. and Tschirgi, Dan. Origins and Development of the Arab-Israeli Conflict. Greenwood Press: West Port, Connecticut. (1998). Pg.
  22. ↑ «The Struggle against Jewish Immigration to Palestine». Middle Eastern Studies. 1 July 1998. Արխիվացված է օրիգինալից 12 January 2012-ին. Վերցված է 20 April 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  23. ↑ A/RES/106 (S-1) Արխիվացված 6 Օգոստոս 2012 Wayback Machine of 15 May 1947 General Assembly Resolution 106 Constituting the UNSCOP: Retrieved 12 May 2012
  24. ↑ Smith, Charles D. Palestine and the Arab Israeli Conflict: A History With Documents. Bedford/St. Martin's: Boston. (2004). Pg. 186
  25. ↑ «UNITED NATIONS: General Assembly: A/364: 3 September 1947: Retrieved 10 May 2012». United Nations. Արխիվացված է օրիգինալից 3 June 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  26. ↑ «A/RES/181(II) of 29 November 1947». United Nations. 1947. Արխիվացված է օրիգինալից 24 May 2012-ին. Վերցված է 12 May 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  27. ↑ Fraser, T.G. The Middle East: 1914–1979. St. Martin's Press, New York. (1980). Pg. 41
  28. ↑ Stefan Brooks (2008). «Palestine, British Mandate for». In Spencer C. Tucker (ed.). The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict. Vol. 3. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. էջ 770. ISBN 978-1-85109-842-2.
  29. ↑ «United States Proposal for Temporary United Nations Trusteeship for Palestine Source: Department of State Bulletin, vol. 18, No. 457, April 4, 1948, p. 451». Mideastweb.org.
  30. ↑ «Declaration of Establishment of State of Israel: May 14, 1948». Mfa.gov.il. Արխիվացված է օրիգինալից 16 January 2013-ին. Վերցված է 19 January 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  31. ↑ Smith, Charles D. Palestine and the Arab Israeli Conflict: A History With Documents. Bedford/St. Martin's: Boston. (2004). Pg. 198
  32. ↑ GENERAL PROGRESS REPORT AND SUPPLEMENTARY REPORT OF THE UNITED NATIONS CONCILIATION COMMISSION FOR PALESTINE, Covering the period from 11 December 1949 to 23 October 1950, GA A/1367/Rev.1 23 October 1950
  33. ↑ «The Palestinian Diaspora». Global Exchange. Արխիվացված է օրիգինալից 1 January 2013-ին. Վերցված է 12 December 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  34. ↑ Aharoni, Ada (March 2003). «The Forced Migration of Jews from Arab Countries». Vol. 15, no. 1. Routledge, part of the Taylor & Francis Group.
  35. ↑ Gorman, Anthony (2003). Historians, State and Politics in Twentieth Century Egypt: Contesting the Nation. Psychology Press. էջեր 174–5. ISBN 9780415297530.
  36. ↑ Hoge, Warren (5 November 2007). «Group seeks justice for 'forgotten' Jews». The New York Times. Վերցված է 7 June 2015-ին.
  37. ↑ Erskine Childers, "The Other Exodus", The Spectator, 12 May 1961, reprinted in Walter Laqueur (ed.) The Israel-Arab Reader: A Documentary History of the Middle East Conflict,(1969) rev.ed. Pelican, 1970 pp. 179–188 p.183.
  38. ↑ 38,0 38,1 Morris, Benny (2004). The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-679-42120-3.
  39. ↑ '1942–1951' Արխիվացված 11 Հոկտեմբեր 2008 Wayback Machine, Jewish Agency for Israel.
    - During the first four years of statehood, the country had to struggle for its existence, while simultaneously absorbing over 700,000 immigrants.
  40. ↑ Aliyeh to Israel: Immigration under Conditions of Adversity(չաշխատող հղում) – Shoshana Neumann, Bar-Ilan University, page 10. Asia: Yemen – 45,127 (6.7), Turkey – 34,647 (5), Iraq – 124,225 (18), Iran – 25,971 (3.8), Syria and Lebanon – 3,162 (0.5), Eden – 3,320 (0.5); Africa: Morocco, Tunisia and Algeria – 52,565 (7.7), Libya – 32,130 (4.6) (Keren-Hayesod, 1953). Note: The numbers add up to 286,500 (without Turkey, see also: History of the Jews in Turkey). (չաշխատող հղում)
  41. ↑ Sachar, Howard M. (1976). A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time. New York: Alfred A. Knopf. p. 455. 0-394-48564-5
  42. ↑ «Background Note: Israel». US State Department. Արխիվացված է օրիգինալից 13 March 2007-ին. Վերցված է 4 March 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  43. ↑ 43,0 43,1 «1956: Egypt Seizes Suez Canal». British Broadcasting Service. 26 July 1956. Արխիվացված է օրիգինալից 17 March 2007-ին. Վերցված է 4 March 2007-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  44. ↑ «UN GA Resolution 997». Mideast Web. Արխիվացված է օրիգինալից 17 December 2002-ին. Վերցված է 4 March 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  45. ↑ Israel – MSN Encarta. Արխիվացված է օրիգինալից 31 October 2009-ին. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  46. ↑ «First United Nations Emergency Force (Unef I) – Background (Full Text)». United Nations.
  47. ↑ «The Disaster of 1967». Վերցված է 12 January 2013-ին.
  48. ↑ «UN: Middle East – UNEF I, Background». United Nations. Արխիվացված է օրիգինալից 27 March 2007-ին. Վերցված է 4 March 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  49. ↑ 49,0 49,1 Lorch, Netanel (2 September 2003). «The Arab-Israeli Wars». Israeli Ministry of Foreign Affairs. Արխիվացված է օրիգինալից 9 March 2007-ին. Վերցված է 4 March 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  50. ↑ 'Egypt Closes Gulf Of Aqaba To Israel Ships: Defiant move by Nasser raises Middle East tension', The Times, Tuesday, 23 May 1967; pg. 1; Issue 56948; col A.
  51. ↑ 51,0 51,1 «The Disaster of 1967». The Jordanian Government. Արխիվացված է օրիգինալից 19 February 2007-ին. Վերցված է 4 March 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  52. ↑ Morris, Benny (2001). Righteous victims : a history of the Zionist-Arab conflict, 1881–2001 (1st Vintage Books ed.). New York: Vintage Books. էջեր 316–318. ISBN 0-679-74475-4.
  53. ↑ «President Mubarak Interview with Israeli TV». Egyptian State Information Service. 15 February 2006. Արխիվացված է օրիգինալից 28 September 2007-ին. Վերցված է 4 March 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  54. ↑ «Israel: The War of Attrition». Encyclopædia Britannica. Արխիվացված է օրիգինալից 22 February 2007-ին. Վերցված է 3 March 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  55. ↑ US Department of State. "1973 MILESTONES: 1969–1976"(չաշխատող հղում) , 31 October 2013. Retrieved on 2 July 2014.
  56. ↑ 56,0 56,1 «Israel: The Yom Kippur War». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 3 March 2007-ին.
  57. ↑ 57,0 57,1 Arab-Israeli War of 1973. Encarta Encyclopedia. Արխիվացված է օրիգինալից 31 October 2009-ին. Վերցված է 4 March 2007-ին. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  58. ↑ Smith, Charles D. (2006) Palestine and the Arab-Israeli Conflict, New York: Bedford, p. 329.
  59. ↑ Shlaim. Avi. Lion of Jordan; The life of King Hussein in War in Peace, 2007, pg. 301.
  60. ↑ Massad, Joseph Andoni. "Colonial Effects: The Making of National Identity in Jordan", pg. 342.
  61. ↑ "Uprising by Palestinians against Israeli rule in the West Bank and Gaza Strip territories", Intifada, Microsoft Encarta.
  62. ↑ Harel, Amos; Avi Isacharoff (2004). The Seventh War. Tel Aviv: Yedioth Aharonoth Books and Chemed Books and it had a very big conflict. էջեր 274–275. ISBN 978-965-511-767-7.
  63. ↑ «PA security forces seize 17 bombs, transfer them to IDF». The Jerusalem Post.
  64. ↑ «UN: Israel has dismantled 20 percent of West Bank checkpoint». The Jerusalem Post. Associated Press. 16 June 2010.
  65. ↑ Katz, Yaakov. «Israel sets up trial program to expedite PA export process». The Jerusalem Post.
  66. ↑ "Special Update: Disengagement – August 2005", Israeli Ministry of Foreign Affairs.
  67. ↑ Ma'ariv II December 2002
  68. ↑ Shindler, Colin. A History of Modern Israel, Cambridge University Press, Cambridge, 2008, pg. 314
  69. ↑ Ravid, Barak (12 October 2011). «Gilad Shalit to be returned to Israel within a week – Israel News | Haaretz Daily Newspaper». Haaretz. Վերցված է 19 January 2013-ին.
  70. ↑ «Who are the deadly terrorists Israel refuses to release for Shalit?».
  71. ↑ Ravid, Barak (18 March 2009). «Israel to publish Hamas prisoner list». Haaretz. Արխիվացված է օրիգինալից 8 December 2011-ին. Վերցված է 19 January 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  72. ↑ Israel (country), Microsoft Encarta Encyclopedia., 2007, p. 12. Archived 31 October 2009.
  73. ↑ "Lebanon truce holds despite clashes", CNN
  74. ↑ Lessons of the 2006 Israeli-Hezbollah War, By Anthony H. Cordesman, William D. Sullivan, CSIS, 2007, page 16
  75. ↑ «Lebanon Sees More Than 1,000 War Deaths». AP via Usti.net. Արխիվացված է օրիգինալից 6 February 2012-ին. Վերցված է 25 November 2011-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  76. ↑ guardian.co.uk (14 September 2006). "Amnesty report accuses Hizbullah of war crimes". Retrieved 16 July 2008.
  77. ↑ Reuters via The Epoch Times (6 August 2006). "No Let Up in Lebanon War". Retrieved 16 July 2008.
  78. ↑ Associated Press via CHINAdaily (30 July 2006). "Rice postpones trip to Beirut". Retrieved 16 July 2008.
  79. ↑ Sarah Martin and Kristele Younes, Refugees International (28 August 2006). "Lebanon: Refugees International's Statement for Donors' Conference". Retrieved 16 July 2008. Արխիվացված 17 Մայիս 2008 Wayback Machine
  80. ↑ Human Rights Watch (August 2006). "Fatal Strikes: Israel's Indiscriminate Attacks Against Civilians in Lebanon". Retrieved 5 April 2007.
  81. ↑ Lebanon Higher Relief Council (2007). "Lebanon Under Siege". Retrieved 5 March 2007. Արխիվացված 26 Ապրիլ 2009 Wayback Machine
  82. ↑ Israel Ministry of Foreign Affairs (12 July 2006). "Hizbullah attacks northern Israel and Israel's response". Retrieved 5 March 2007.
  83. ↑ «Middle East crisis: Facts and Figures». BBC News. 31 August 2006. Արխիվացված է օրիգինալից 19 July 2008-ին. Վերցված է 13 July 2008-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  84. ↑ «Israel says it will relinquish positions to Lebanese army». USA Today. 15 August 2006.
  85. ↑ «'Million bomblets' in S Lebanon». BBC News. 26 September 2006. Վերցված է 13 July 2008-ին.
  86. ↑ «Profile: Rachel; Corrie:». BBC News. 28 August 2012.
  87. ↑ «Statement by the Press Secretary». The White House. 24 April 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 17 May 2008-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  88. ↑ Walker, Peter; News Agencies (21 May 2008). «Olmert confirms peace talks with Syria». The Guardian. London. Արխիվացված է օրիգինալից 21 May 2008-ին. Վերցված է 21 May 2008-ին. «Israel and Syria are holding indirect peace talks, with Turkey acting as a mediator...» {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  89. ↑ Sengupta, Kim (27 August 2008). «Rice calls for Israel to stop building in West Bank». The Independent. London. Վերցված է 7 April 2010-ին.
  90. ↑ «TIMELINE – Israeli-Hamas violence since truce ended». Reuters. 5 January 2009.
  91. ↑ «Hamas 'might renew' truce in Gaza». BBC. 23 December 2008. Վերցված է 1 January 2010-ին.
  92. ↑ «Israel Rejected Hamas Ceasefire Offer In December». Huffington Post. 9 January 2009.
  93. ↑ Anthony H. Cordesman, 'THE "GAZA WAR": A Strategic Analysis,' Center for Strategic & International Studies, February 2009 p.9
  94. ↑ «'Israeli Airstrike on Gaza Threatens Truce with Hamas,' Fox News, November 4, 2008». Fox News Channel. 4 November 2008.
  95. ↑ Derfner, Larry (30 December 2008). «Larry Derfner (US News): Why the Gaza War Between Israel and Hamas Broke Out Now». U.S. News & World Report.
  96. ↑ "Demands grow for Gaza war crimes investigation" UK Guardian, 13 January 2009.
  97. ↑ Rozen, Laura (25 November 2009). «Clinton praises Netanyahu West Bank settlement moratorium (UPDATED) – Laura Rozen». Politico.Com. Վերցված է 4 May 2012-ին.
  98. ↑ «Palestinians blast Clinton for Israel praise». CNN. 1 November 2009.
  99. ↑ Black, Ian; Haroon Siddique (31 May 2010). «Q&A: The Gaza Freedom flotilla». The Guardian. London. Արխիվացված է օրիգինալից 3 June 2010-ին. Վերցված է 2 June 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  100. ↑ «Flotilla activists 'shot 30 times'». Al Jazeera. 5 June 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 5 June 2010-ին. Վերցված է 6 June 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  101. ↑ 101,0 101,1 Edmund Sanders (1 June 2010). «Israel criticized over raid on Gaza flotilla». Los Angeles Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2 June 2010-ին. Վերցված է 2 June 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  102. ↑ Ivan Watson; Talia Kayali (4 June 2010). «Autopsies reveal 9 men on Gaza aid boat shot, 5 in head». CNN World. Արխիվացված է օրիգինալից 4 June 2010-ին. Վերցված է 4 June 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  103. ↑ «Israeli assault on Gaza-bound flotilla leaves at least 9 dead». CNN. 31 May 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 3 June 2010-ին. Վերցված է 2 June 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  104. ↑ Yaakov Katz (4 June 2010). «We had no choice». The Jerusalem Post. Արխիվացված է օրիգինալից 7 June 2010-ին. Վերցված է 6 July 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  105. ↑ Yaakov Katz (1 June 2010). «Vicious conflict aboard 'Mavi Marmara'». The Jerusalem Post. Արխիվացված է օրիգինալից 3 June 2010-ին. Վերցված է 6 July 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  106. ↑ «Hamas targets Israeli-Palestinian talks by killing four Israelis». The Christian Science Monitor.
  107. ↑ Blomfield, Adrian (2 August 2010). «Jordanian national killed in multiple militant rocket strike». The Daily Telegraph. London.
  108. ↑ «IDF Spokesperson». Idf.il. Վերցված է 19 January 2013-ին.
  109. ↑ Henderson, Barney (14 November 2012). «Hamas military chief killed in Gaza air strike». The Daily Telegraph. UK.
  110. ↑ «Full text: Terms of Israel-Palestinian cease-fire». The Washington Post. Վերցված է 22 November 2012-ին.
  111. ↑ «Gaza and Israel begin to resume normal life after truce». BBC News. 22 November 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 28 November 2012-ին. Վերցված է 28 November 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)[348] The UN has given a figure of 103 dead civilians.
  112. ↑ «Israeli strikes kill 23 in bloodiest day for Gaza». The News International. 19 November 2012. Վերցված է 19 January 2013-ին.
  113. ↑ «After eight days of fighting, ceasefire is put to the test». The Times of Israel. 21 November 2012. Վերցված է 22 November 2012-ին.
  114. ↑ «Gaza-Israel war rages amid international protests – video». The Guardian. London. 21 November 2012. Վերցված է 19 January 2013-ին.
  115. ↑ 115,0 115,1 «Global anti-Israel protests staged as fears of Gaza ground invasion escalate». RT. Վերցված է 12 December 2012-ին.
  116. ↑ Lazaroff, Tovah (16 November 2012). «Ashton, Merkel say Israel has right to defend itself». The Jerusalem Post.
  117. ↑ «Gaza Rocket Attacks» (Press release). US: Department of State. 14 November 2012. Վերցված է 14 November 2012-ին.
  118. ↑ «Foreign Secretary statement on Gaza and southern Israel». UK: Foreign & Commonwealth Office. Վերցված է 15 November 2012-ին.
  119. ↑ al-Mughrabi, Nidal (14 November 2012). «UPDATE 8-Rockets hits near Tel Aviv as Gaza death toll rises». Reuters. Վերցված է 18 November 2012-ին.
  120. ↑ Hall, Bianca (16 November 2012). «Gillard condemns attacks on Israel» (Press release). Australia. Վերցված է 16 November 2012-ին.
  121. ↑ «Les ministres européens mettent en garde Israël quant à l'escalade de la violence à Gaza» [European ministers warn Israel about escalade of violence in Gaza] (French). EurActiv. 16 November 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 6 June 2013-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  122. ↑ «Foreign minister Nikolay Mladenov commenting on the situation in southern Israel and the Gaza Strip». Ministry of Foreign Affairs (Bulgaria). 15 November 2012. Վերցված է 16 November 2012-ին.
  123. ↑ «Canada Condemns Hamas and Stands with Israel» (Press release). Canada: Foreign Affairs and International Trade. 14 November 2012. Վերցված է 15 November 2012-ին.
  124. ↑ Statement of MFA on Israel and the Gaza Strip, Ministry of Foreign Affairs of the Czech Republic 15 November 2012 Արխիվացված 23 Մայիս 2013 Wayback Machine
  125. ↑ Timmermans condemns rocket attacks on Israel from Gaza, Government of the Netherlands 13 November 2012
  126. ↑ «Russia condemns 'disproportionate' strikes on Gaza». The Daily Star. Lebanon. 15 November 2012. Վերցված է 15 November 2012-ին.
  127. ↑ «Israel and Hamas Trade Attacks as Tension Rises». The New York Times. 8 July 2014.
  128. ↑ «IDF official said to confirm attack in Syria: 'First strike on Iranian targets'».
  129. ↑ «U.S. officials confirm Israel launched pre-dawn airstrike on Syria».
  130. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «haaretz20180510» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  131. ↑ «Cost of Conflict in the Middle East, Strategic Foresight Group» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 1 February 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  132. ↑ Buzan, Barry (2003). Regions and powers. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-89111-0. Վերցված է 21 April 2009-ին.

Հետագա ընթերցանություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Կառավարական և պաշտոնական աղբյուրներ խմբագրել

Տարածաշրջանային մամուլ խմբագրել

Իսրայելական
Արաբական

Մտքի տիտաններ և ռազմավարական վերլուծություն խմբագրել

Խաղաղության առաջարկություններ խմբագրել

Քարտեզներ խմբագրել

Հիմնական աղբյուրներ խմբագրել


Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Արմինե_Մարկոսյան/Ավազարկղ&oldid=6954953» էջից