Վիքիպեդիա

Մասնակից:Անուկ Ալեքսանյան/Կեֆերմարկտ զոհասեղան

Կեֆերմարկտ զոհասեղանի բաց տեսարան։

Կեֆերմարկտ զոհասեղան (գերմ.՝ Kefermarkter Flügelaltar) հին գոթական ոճով հարստորեն զարդարված փայտե զոհասեղան է Վերին Ավստրիայի Կեֆերմարկտ ծխական եկեղեցում։ Քրիստոֆ ֆոն Զելքինգի պատվերով կառուցված զոհասեղանի կառուցողական աշխատանքները ավարտվել են մոտավորապես 1497 թվականին։ Կենտրոնական հատվածում պատկերված են Պետրոս առաքյալը, Սուրբ Վոլֆգանգ Ռեգենսբուրգը և Սուրբ Քրիստափորը։ Թևերի վահանակները պատկերում են դրվագներ Մարիամ Աստվածածնի կյանքից, իսկ զոհասեղանի վրա պատկերված են բարդ վերնաշենք և Սուրբ Գևորգի ու Սուրբ Ֆլորիանոսի երկու կողային պատկերները: «Կեֆերմարկտ զոհասեղան»-ը ստեղծողի անունը անհայտ է, բայց առնվազն երկու հմուտ քանդակագործ, ըստ երևույթին, կարող են հանդիսանալ զոհասեղանի հեղինակը: Դարերի ընթացքում այն փոխվել է և կորցրել իր սկզբնական ներկն ու ոսկեզօծումը. 19-րդ դարում Ադալբերտ Շտիֆտերի ղեկավարությամբ իրականացվել է լուրջ վերականգնում: Զոհասեղանը նկարագրվել է որպես «գերմանախոս տարածքում ուշ միջնադարյան քանդակագործության ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկը»։

Պատմություն

խմբագրել
 
Վայնբերգ ամրոց. Քեֆերմարքտի ծայրամասում, գտնվում էր Քրիստոֆ ֆոն Զելկինգի նստավայրը, ով պատվիրեց զոհասեղանը։

Հանձնաժողով և ստեղծում

խմբագրել

Christoph von Zelking, lord of nearby Քրիստոֆ ֆոն Զելքինգ, մոտակա Վայնբերգ ամրոցի (Ավստրիա) տերը և կայսր Ֆրեդերիկ III- ի խորհրդականը, հանձնարարել է կառուցել նոր եկեղեցի Կեֆերմարկտի համար 1470-1476 թվականներին[1][2]։ 1490 թվականին իր վերջին կտակում նա գումար է կտակում Սուրբ Վոլֆգանգին նվիրված զոհասեղանինշ որը պետք է վճարվեր նաև իր մահից հետո: Երբ կտակը գրվեց, զոհասեղանը պետք էր արդեն գործարկված լիներ, և աշխատանքները արդեն սկսված լինեին։ Հաջորդ տարի Քրիստոֆ ֆոն Զելքինգը մահացավ և թաղվեց եկեղեցու երգչախմբում[3]։ Թեև Կեֆերմարկտի զոհասեղանը չունի որևէ գրություն կամ այլ ակնարկ իր ծագման վերաբերյալ, մի շարք հանգամանքներ ցույց են տալիս, որ այն մնում է Քրիստոֆ ֆոն Զելքինգի կողմից պատվիրված զոհասեղանը: 1497 թվականի անդորրագիրը (հետագայում անհետացավ) փաստում էր զոհասեղանի վերջնական վճարման մասին, ինչը ցույց էր տալիս, որ զոհասեղանը կարող էր այդ տարի տեղադրվել եկեղեցում: Կեֆերմարկտի եկեղեցու խաչի վրա նույնպես նշվում էր 1497 թվականը, ինչը փաստում էր, որ եկեղեցու մինչ այդ արդեն ավարտված և կահավորված կլիներ[1]։

 
Կեֆերմարկտի եկեղեցին, որտեղ գտնվում է զոհասեղանը։

Զոհասեղանը ստեղծվել է գլխավոր քանդակագործի կողմից, ում հաճախ անվանում են Կեֆերմարկտ զոհասեղանի անհայտ վարպետ[4]։ Ենթադրվում է, որ նա եղել էր արհեստանոցի ղեկավար, որն իր գլխավոր քանդակագործի հետ միասին պատրաստել էր կենտրոնական հատվածի երկու ֆիգուրները (Սուրբ Վոլֆգանգ և Սուրբ Պետրոս), թևերի ռելիեֆները և ամենափոքր արձանների մեծ մասը։ Ճարտարապետական տարրերը և վերնաշենքը, հնարավոր է, պատրաստվել են պահարանների արհեստավորների կողմից[5]։ Գլխավոր քանդակագործի ինքնությունը և արհեստանոցի գտնվելու վայրը երկար ժամանակ քննարկվում էին։ Իր անսովոր որակի պատճառով առաջարկվել էր, որ զոհասեղանը պատրաստել էին Թիլման Ռիմենշնայդերը, Վեյտ Ստոսը, Մայքլ Պաչերը և Ալբրեխտ Դյուրերը[6]։ Գիտնականների մեծ մասը եկել է այն եզրակացության, որ սեմինարը, որի ընթացքում ստեղծվել է զոհասեղանը, ակտիվ էր եղել Պասաուում, բայց քանի որ Պասաույից քիչ համեմատելի արվեստի գործեր են պահպանվել, վերջնական եզրակացություններ չեն արվել: Նմանապես, առաջարկվել է, որ Մարտին Կրիխբաումը կլինի Կեֆերմարկտ զոհասեղանի վարպետը[7]։ Նա արխիվային գրառումներում հիշատակվում է որպես նկարիչ, բայց նա նաև հմուտ էր փայտի փորագրության մեջ, և հայտնի է, որ նա պատվերներ էր ունեցել թե՛ Վերին և թե՛ Ստորին Ավստրիայում[5]։

Փոփոխություններ

խմբագրել

1558 թվականին Ռեֆորմացիայից հետո Զելկինգի ընտանիքը դարձավ բողոքական, և կաթոլիկ եկեղեցին հետագայում աստիճանաբար անտեսվեց[8]։ 1629 թվականին եկեղեցին ընդհանրապես փակվեց և վերաբացվեց միայն 1667 թվականին՝ հակառեֆորմացիայի ժամանակ Հիսուսի միաբանության անդամների կողմից գրավվելուց հետո[9]։ 1670 թվականին եկեղեցին վերականգնվել էր, և այս ժամանակ, ըստ երևույթին, զոհասեղանը փոխվել էր, որպեսզի համապատասխանի բարոկկո ոճին[8][10]։ Թևերը սկզբում կարող էին փակվել, բայց այժմ ամրացված էին կենտրոնական հատվածում: Վերնաշենքն ընդլայնվել և հարստացել էր գոթական այլ քանդակներով՝ վերցված կողային զոհասեղաններից։ Երկու մեծ արձանները, որոնք տեղադրված չէին զոհասեղանի կողքին պատի վահանակների վրա, դրված էին թևերին[10]։

Սկզբում զոհասեղանը մասամբ ոսկեզօծ և ներկված է եղել, սակայն այսօր պnլիքրոմիայի միայն բեկորներ են մնացել[11]։ 18-րդ դարի վերջում ողջ զոհասեղանը ծածկվել է կրաքարի ներկով, որպեսզի ավելի լավ համապատասխանի օրվա ճաշակին և իդեալներին: Նմանապես սպիտակեցված գոթական զոհասեղանները հայտնի են նաև «Niederrotweil»- ից և Մոսբուրգից[10]։

Վերականգնում

խմբագրել

19-րդ դարի առաջին կեսին զոհասեղանը վնասվել էր սովորական կահույքի բզեզներից: 1852 թվականին հովիվը մոտեցավ Վերին Ավստրիայի նահանգապետին Eduard von Bach (de) և օգնություն խնդրեց այն վերականգնելու համար: Հարցը գրավել էր տեղական իշխանության ուշադրությունը, որը զոհասեղանը դիտել էր որպես «ազգային հուշարձան», իսկ դրա վերականգնումը` պատվի գործ[10]։ Աշխատանքը ղեկավարում էր գրող Ադալբերտ Շտիֆտերը, ով նաև արվեստի պահպանողական էր[12]։ Վերականգնողական աշխատանքներ են իրականացվել 1852-1855 թվականներին։ Բացի Սթիֆթերից, վերականգնողների թիմում էին քանդակագործներ Johann Rint (de) և Josef Rint (de) ինչպես նաև մի քանի վարձու աշխատողներ։ Վերականգնումը լավ փաստագրված է, և ակնհայտ է, որ ձգտել էին հնարավորինս պահպանել և վերականգնել զոհասեղանները[10]։ Այնուամենայնիվ, լայնածավալ վերանորոգումը քննադատության է ենթարկվել, հատկապես այն պատճառով, որ մնացած միջնադարյան պnլիքրոմիան ամբողջությամբ հեռացվել է: Հավանաբար, Սթիֆթերը ենթադրում էր, որ բարոկկո ոճով սպիտակեցման տակ գտնվող միջնադարյան ներկի բեկորները կիրառվել են նաև բարոկկո ժամանակաշրջանում[13]։ Վերանորոգման ընթացքում վերնաշենքի մեծ մասը պետք է փոխարինվեին, քանի որ այն չափազանց շատ վարակված էր բզեզներով: Ադալբերտ Սթիֆթերը նաև իր «Der Nachsommer» վեպում ներկայացրել է զոհասեղանի նկարագրությունը[1]։

1929 թվականին նոր փորձ էր արվել ազատվել կահույքի բզեզներից, որոնք վնասում են զոհասեղանը[8]։

Նկարագրություն

խմբագրել

Կեֆերմարկտի զոհասեղանը անվանում էին «գերմանալեզու տարածքում ուշ միջնադարյան քանդակագործության ամենամեծ նվաճումներից մեկը»[14]։ Զոհասեղանի բարձրությունը 13.8 մետր էր հատակից մինչև վերնաշենքի գագաթը և 6.17 մետր լայնության[15]։ Այն պատրաստված էր լորենու փայտից (19-րդ դարում նաև ավելացվեցին խեժից պատրաստված մի քանի հատվածներ) և բաղկացած էր չորս տարբեր մասերից՝ հիմքում ընկած պրեդելլա մասից, մակերեսային պահարանի տեսքով ուղղանկյուն կենտրոնական հատվածից, երկու թևերից և բարդ վերնաշինությունից[16]։ Ինտեգրված չեն բուն կառույցի մեջ, բայց զոհասեղանի մաս էին կազմում նաև երկու ֆիգուրներ, որոնք պատկերում են Սուրբ Գևորգին և Սուրբ Ֆլորիանին, որոնք այսօր տեղադրված են զոհասեղանի երկու կողմերում գտնվող վահանակների վրա[17]։

Կենտրոնական հատված

խմբագրել
 
Խորանի կենտրոնական հատվածը։

Կենտրոնական հատվածը բաժանված էր երեք ծանծաղ խորշերի, որոնցից յուրաքանչյուրում պահվում էր Սուրբ Պետրոս առաքյալի, Սուրբ Վոլֆգանգ Ռեգենսբուրգի և Սուրբ Քրիստափորի արձանները: Դրանք ամրացված էին առատորեն փորագրված կորբերներով և պսակված են բալդաչններով: Եկեղեցու հովանավոր Սուրբ Վոլֆգանգը զբաղեցնում էր միջին խորշը և մի փոքր ավելի մեծ էր, քան մյուս սրբերը։ Պետրոսը կանգնած էր Սուրբ Վոլֆգանգի աջ կողմում, իսկ Սուրբ Քրիստափորը՝ ձախ կողմում։ Սուրբ Քրիստափորը Քրիստոֆ ֆոն Զելքինգի անձնական հովանավորն էր[16]։ Սուրբ Քրիստափորի արձանը, ըստ երևույթին, պատրաստվել էր մի նկարչի կողմից, իսկ Սուրբ Պետրոսի և Վոլֆգանգի արձանները, ինչպես նաև կողային վահանակները՝ մեկ այլ նկարչի։ Հատկապես Սուրբ Քրիստափորի արձանը գովաբանվել էր իր նիհար, արտահայտիչ, բայց զգայուն դեմքի համար, մինչդեռ մյուս քանդակները նկարագրվել էին որպես ավելի կոպիտ, իսկ նրանց հագուստի շղարշը կատարված էր ավելի ցածր մակարդակի հմտությամբ և նրբագեղությամբ[18]։ Անսովոր կերպով սուրբ Քրիստափորը պատկերված էր ոչ թե որպես ուժեղ հսկա, որը միջնադարյան ավանդույթ էր, այլ որպես երիտասարդ։ Նրա գլուխը «մատնում է զգայունություն, որը հանդիպում է միայն ուշ գոթական քանդակի մեծագույն գործերում»[18]։

Սուրբ Վոլֆգանգի քանդակը երեքից ամենամեծն էր՝ 220 սանտիմետր. Սուրբը պատկերված էր եպիսկոպոսի հագուստով, փարաջա հագած և ձեռքին ասա: Նրա ոտքերի մոտ տիպիկ եկեղեցի էր, որի տանիքին ամրացված էր կացինը, որը սրբին հատկանշական էր[19]։ Արվեստի պատմաբան Ռայներ Կահսնիցի խոսքերով, նրա դեմքի հատկությունները «ցույց են տալիս նրան, որպես զգալի էներգիայով և եռանդով լի մարդու»[18]։ Սուրբ Պետրոսը 196 սանտիմետր էր, նույնիսկ ավելի ճոխ էր հագնված, քան Սուրբ Վոլֆգանգը: Նրա զարդարված դիպակը գրեթե ամբողջությամբ պարուրում էր Սրբին: Նրա ձեռնոցներով ձեռքերը պահում էին դրախտի բանալին, նրա հատկանիշը և գիրքը: Նրա զգեստի ծալքերի միջև պապական ֆերուլան հենած էր ձախ ուսին[20]։ Սուրբ Քրիստափորը, պատկերված էր որպես մի երիտասարդ, որը տանում էր Քրիստոսին իր ուսերին։ Արձանի չափսը 190 սանտիմետր էր[21]։ Նա բոբիկ էր և առանց կոշիկների։ Երբ նա անցկացնում էր Քրիստոսին գետի վրայով, քամին փչացրեց նրա հագուստը[21]։

Կենտրոնական հատվածի կողքին երկու փոքր արձաններ, որոնք պատկերում էին Սուրբ Ստեփանոսին և Սուրբ Լոուրենսին, տեղադրված էին ներսի հատվածում։ Երկուսն էլ 95 սանտիմետր բարձրությամբ, և երկուսին էլ պատկերում էին բավականին ավանդական պատարագի զգեստներով[22]։

Թևեր

խմբագրել

Բացի Սուրբ Վոլֆգանգից, զոհասեղանի գլխավոր սուրբը Մարիամն է: Նրա արձանը ակնառու կերպով տեղադրված է վերնաշենքի մեջտեղում՝ կենտրոնական վահանակի վերևում։ Ավելին, երկու թևերից յուրաքանչյուրը ցուցադրում է մի զույգ փայտե ռելիեֆներ՝ Մարիամի կյանքից տեսարաններով։ Թևեր, որոնքը կարող էին ի սկզբանե փակվել, այժմ ամրացված են: Ի սկզբանե արտաքինը կարող էր նկարված լինել Սուրբ Վոլֆգանգի կյանքի տեսարաններով: Սրբերի աջ կողմում գտնվող թևը վերին վահանակում ցույց է տալիս Ավետումը, իսկ ստորին վահանակում ՝ Մոգերի պաշտամունքը: Մյուս թևը վերևում ցույց է տալիս Քրիստոսի ծնունդը, իսկ ստորին վահանակում Մարիամի մահը[16] Բոլոր պանելներում նույն կերպ է պատկերված Մարիամի կերպարը[23]։

Ավետման տեսարանում Մարիամը պատկերված է ծնկի իջած աղոթող աթոռակի մեջ կիսաբաց կառույցի ներսում՝ հենված անսովոր փորագրված սյուներին, որոնք պսակված են իրենց խոյակներիվերևում գտնվող ֆիգուրներով, որոնք հավանաբար նախատեսված են Հին Կտակարանիմարգարեների կերպարանքով: Գաբրիել հրեշտակապետը մտնում է կառույց և պահում է խոսքի մագաղաթ, որտեղ տեսանելի են նրա ողջույնի հատվածները՝ Ավե Մարիան: Վերևի ձախ անկյունում երևում է Հայր Աստծո պատկերը ամպերի մեջ և շրջապատված երկու հրեշտակներով: Ի սկզբանե վահանակը պարունակում էր նաև աղավնի՝ Սուրբ Հոգու խորհրդանիշը, բայց այն կորել է[23]։

Հակառակ կողմում՝ Սրբերի ձախ կողմի թևի վերին հատվածում, պատկերված է Քրիստոսի ծնունդը։ Մարիամը պատկերված է ծնկաչոք՝ նվիրված Քրիստոսին, որը դրված է նրա առջև՝ զգեստի ծալքի վրա: Մյուս կողմում Ջոզեֆը նույնպես ծնկի է իջել երեխայի առաջև։ Մերիի վերևում, նրանց հետևում գտնվող շենքի տանիքին, երկու հրեշտակներ են, որոնք մանդոլինա և լյուտնյա են նվագում: Հետին պլանում երեւում է հովիվների ավետումը[23]։

Այս տեսարանին ժամանակագրորեն հետևում է ավետման տեսարանի տակ գտնվող վահանակը: Այստեղ պատկերված է մոգերի երկրպագությունը[23]։ Մարիամը նայում է մանուկ Քրիստոսին, մինչ մոգերից մեկը ծնկի է իջել նրա առջև. երեխան խաղում է իր բերած տուփի ոսկու հետ: Ե՛վ նա, և՛ մոգերից երկրորդը, նրա հետևում, որպես հարգանքի նշան հանել են գլխարկները[24]։

The last panel depicts the death of Mary. She is peacefully lying in her deathbed, while a diminutive angel holds the curtain apart so that the viewer can see Mary better. The twelve apostles are all present, each one depicted with individual traits. Above the head of Saint Peter, Christ appears in a cloud, receiving the soul of his mother in the form of a small figure.[17]

  • Թևերի վահանակներ
  •  
    Ավետում, աջ թևի վերին վահանակ։
  •  
    Քրիստոսի ծնունդ, ձախ թևի վերին վահանակ։
  •  
    Մոգերի երկրպագուներ, աջ թևի ստորին վահանակ։
  •  
    Մարիամի մահը, ձախ թևի ստորին վահանակ։

Վերնաշենք

խմբագրել

Մանրակրկիտ փորագրված վերնաշենքում պատկերված են սուրբ Մարիամը, Եկատերինան և Բարբարան, իսկ վերին մասում պատկերված են Հռոմի Ագնեսի պատկերները՝ շրջապատված մարգարեների կիսանդրիներով և պսակված Սուրբ Հեղինեի քանդակով: Խնամքով պատրաստված քանդակները անհատական նախագծված են՝ հագուստի և ատրիբուտների տարբեր տեսակներով[25]։ Վերնաշենքն ինքնին բաղկացած է տասնմեկ գագաթներից, երեք հիմնական գագաթներով, որոնք բարձրանում են կենտրոնական վահանակի սրբերից յուրաքանչյուրի վրա[17]։ Այն մի քանի անգամ փոփոխվել է և ներառում է այլ զոհասեղանների տարրեր: Ի սկզբանե այն իր կազմով զուտ ճարտարապետական է եղել՝ առանց բուսաբանական տարրերի[16]։ Հարցական է նաև՝ ի սկզբանե ֆիգուրները վերնաշենքերի մաս են եղել, թե՞ այլ կերպ են դասավորվել[15]։

Հղումներ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Kahsnitz, 2006, էջ 164
  2. ↑ Oberchristl, 1923, էջ 2
  3. ↑ Oberchristl, 1923, էջ 9
  4. ↑ Schultes, Lothar. «Master of the Kefermarkt Altar». Grove Art Online. Oxford University Press. doi:10.1093/gao/9781884446054.article.T055065. ISBN 978-1-884446-05-4. Վերցված է 8 July 2020-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Kahsnitz, 2006, էջ 169
  6. ↑ Kammel, Frank Matthias (2000). «Review of "The Kefermarkt Altar. Its Master and His Workshop" by Ulrike Krone-Balcke». The Burlington Magazine. 142 (1164): 176. JSTOR 888696.
  7. ↑ Schultes, Lothar. «Master of the Kefermarkt Altar». Grove Art Online. Oxford University Press. doi:10.1093/gao/9781884446054.article.T055065. ISBN 978-1-884446-05-4. Վերցված է 8 July 2020-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 «Die Kirche zu Kefermarkt» [The church in Kefermarkt] (գերմաներեն). Marktgemeinde Kefermarkt. Վերցված է 8 July 2020-ին.
  9. ↑ Kahsnitz, 2006, էջեր 164–165
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Kahsnitz, 2006, էջ 165
  11. ↑ Kahsnitz, 2006, էջ 166
  12. ↑ «Flügelaltar Kefermarkt» [Kefermarkt winged altarpiece] (գերմաներեն). Verbund Oberösterreichischer Museen [Union of Upper Austrian Museums]. Վերցված է 8 July 2020-ին.
  13. ↑ Kahsnitz, 2006, էջեր 165–166
  14. ↑ Kammel, Frank Matthias (2000). «Review of "The Kefermarkt Altar. Its Master and His Workshop" by Ulrike Krone-Balcke». The Burlington Magazine. 142 (1164): 176. JSTOR 888696.
  15. ↑ 15,0 15,1 Kahsnitz, 2006, էջ 170
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Kahsnitz, 2006, էջ 167
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Oberchristl, 1923, էջ 30
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Kahsnitz, 2006, էջ 168
  19. ↑ Oberchristl, 1923, էջ 26
  20. ↑ Oberchristl, 1923, էջեր 26–27
  21. ↑ 21,0 21,1 Oberchristl, 1923, էջ 27
  22. ↑ Oberchristl, 1923, էջ 28
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Oberchristl, 1923, էջ 29
  24. ↑ Oberchristl, 1923, էջեր 29–30
  25. ↑ Oberchristl, 1923, էջեր 30–31

Մեջբերված աշխատանքներ

խմբագրել
  • Kahsnitz, Rainer (2006). Carved Splendor: late gothic altarpieces in Southern Germany, Austria, and South Tirol. Getty Publications. ISBN 978-0-89236-853-2.
  • Oberchristl, Florian (1923). Der gotische Flügelaltar zu Kefermarkt [The Gothic winged altarpiece in Kefermarkt] (գերմաներեն) (2 ed.). Linz: Verlag der „Christi. Kunstblätter“ Linz.

Հետագա ընթերցում

խմբագրել
  • Adalbert Stifter: Über den geschnitzten Hochaltar in der Kirche zu Kefermarkt. Erstdruck in: Jahrbuch des Oberösterreichischen Musealvereines 13, (1853) Digitalisat, 1MB pdf
  • Lothar Schultes: Der Meister des Kefermarkter Altars. Die Ergebnisse des Linzer Symposions. (Studien zur Kulturgeschichte von Oberösterreich, Folge 1), Linz 1993
  • Otto Wutzel: Das Schicksal des Altars von Kefermarkt. In: Rudolf Lehr: Landes-Chronik Oberösterreich, Wien: Verlag Christian Brandstätter 2004, S. 96ff.
  • Ulrike Krone-Balcke: Der Kefermarkter Altar –- sein Meister und seine Werkstatt, Deutscher Kunstverlag, München 1999 (Zugl. Univ., Diss., München 1995)

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 

altarpiece (գերմ.՝ Kefermarkter Flügelaltar) is a richly decorated wooden altarpiece in the Late Gothic style in the parish church of Kefermarkt in Upper Austria. Commissioned by the knight Christoph von Zelking, it was completed around 1497. Saints Peter, Wolfgang and Christopher are depicted in the central section. The wing panels depict scenes from the life of Mary, and the altarpiece also has an intricate superstructure and two side figures of Saints George and Florian. The identity of its maker, known by the notname Master of the Kefermarkt Altarpiece, is unknown, but at least two skilled sculptors appear to have created the main statuary. Throughout the centuries, it has been altered and lost its original paint and gilding; a major restoration was undertaken in the 19th century under the direction of Adalbert Stifter. The altarpiece has been described as "one of the greatest achievements in late-medieval sculpture in the German-speaking area".

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Անուկ_Ալեքսանյան/Կեֆերմարկտ_զոհասեղան&oldid=8960359» էջից