Մասնակից:Անի Հախումյան/Ավազարկղ3

Զստաղիք (/ˈɪliəm/), բարակ աղիքի վերջնահատված՝ առկա բարձր ողնաշարավորների մեծ մասի մոտ, ներառյալ կաթնասունները, սողունները, թռչունները։ Ձկների մոտ բարակ աղու բաժանումները այդքան էլ հստակ չեն, և «զստաղի» տերմինի փոխարեն հետին աղի կամ հեռակա աղի տերմինները^[1]։ Նրա հիմնական գործառույթը վիտամին B12-ի, լեղու մեջ առկա աղերի և մարսողական այլ արտադրանքների կլանումն է, որոնք չեն ներծծվել աղիճ աղիքի կողմից:

Զստաղիքը հաջորդում է տասներկումատնյա աղիքին և աղիճ աղիքին, իսկ կույր աղիքից բաժանված է զստակույրաղիքային (իլիոցեկալ) փականով։ Մարդկանց մոտ զստաղիքը ունի 2-4 մ երկարություն, իսկ ջրածնային ցուցիչը նորմայում գտնվում է 7-8 միջակայքում (չեզոք կամ թույլ հիմնային)։

Լատիներեն անվանումը ծագել է հունարեն εἰλεός (eileós) բառից, ինչը վերաբերում է բժշկական վիճակին, հայտնի որպես իլեուս։

Կառուցվածք

Զստաղիքը բարակ աղիքի երրորդ և վերջնական հատվածքն է։ Այն հաջորդում է աղիճ աղիքին և վերջանում զստակույրաղիքային անկյան մոտ, որտեղ այն կապված է կույր աղու հետ զստակույրաղիքային կամ իլեոցեկալ փականով։ Զստաղիքը աղիճ աղիքի հետ միասին գտնվում է բարակ աղու միջընդերքի մեջ, որը որովայնամզի կրկնածալք է և պարունակում է բարակ աղիքը սնող արյան (միջընդերային վերին զարկերակ և երակ), ավշային անոթներ և նյարդաթելեր^[2]։

Աղիճ աղիքի և զստաղիքի միջև անատոմիական սահմանազատման գիծ չկա: Այնուամենայնիվ, նրանց միջև կան նուրբ տարբերություններ^[2]․

Զստաղու միջընդերքում ավելի շատ է ճարպի քանակությունը, քան աղիճ աղու միջընդերքում
Աղիճ աղու տրամագիծն ավելի փոքր է, իսկ պատերն ավելի բարակ են, ի տարբերություն զստաղու
Զստաղու շրջանաձև ծալքերն ավելի թույլ են արտահայտված և բացակայում են նրա վերջնահատվածում
Թեև ամբողջ մարսողական ուղին պարունակում է ավշային հանգույցի կուտակումներ, միայն զստաղիքը ունի Պեյերյան բծեր, որոնք ավշային հանգույցների կուտակումներ են և պարունակում են մեծ քանակությամբ լիմֆոցիտներ և իմուն համակարգի այլ բջիջներ։

Հյուսվածաբանություն

Չորս շերտերը, որոնք կազմում են զստաղիքի պատը, բնորոշ են ստամոքսաղիքային համակարգի մյուս բաժիններին ևս: Ներսից դուրս հաջորդականությունն է^[3]^:589․

Լորձաթաղանթ, իր հերթին բաղկացած երեք թիթեղից․
- Բարձր բջիջների մեկ շերտ, որը ծածկում է օրգանի լուսանցքը: Էպիթելը, որը կազմում է լորձաթաղանթի ներքին մասը, բաղկացած է հինգ տարբեր տեսակի բջիջներից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի սեփական գործառույթը։ Աղիքային էնտերոցիտներն ունեն միկրոթավիկներ, որոնց միջոցով մարսում և ներծծում են սննդանյութերը։ Գավաթաձև բջիջներն արտազատում են մուցին, որը խոնավեցնում է օրգանի պատերը և պաշտպանում պրոտեոլիտիկ ֆերմենտների ազդեցությունից։ Պանետի բջիջները առավել տարածված են զստաղիքի վերջնահատվածում, հայտնաբերվում են միայն աղիքային գեղձերի ստորին հատվածներում և արտազատում հակամանրէային նյութեր, ինչպիսիք են ալֆա-դեֆենսինները և լիզոզիմը^[4]։ Միկրոֆոլիկուլային բջիջները կլանում են անտիգեններին լուսանցքից և տեղափոխում դեպի լորձաթաղանթի սեփական թիթեղի լիմֆատիկ բջիջներ։ Էնտերոէնդոկրին բջիջները հորմոններ են արտազատում։
- Լորձաթաղանթի սեփական թիթեղ՝ կազմված փուխր շարակցական հյուսվածքից։ Այն պարունակում է հերմինատիվ կենտրոններ և լիմֆոիդ հյուսվածքի մեծ կուտակումներ, որոնք կոչվում են Պեյերյան բծեր, և համարվում են զստաղիքի տարբերակիչ հատկանիշները^[3]^:589։
- Լորձաթաղանթի մկանային թիթեղ, որը կազմված է հարթ մկանաթելերի բարակ շերտից։
Ենթալորձաային շերտը ձևավորված է խիտ չձևակերպված շարակցական հյուսվածքից, որը պարունակում է մեծ քանակությամբ արյունատար անոթներ և նյարդային բաղադրիչ, որ կոչվում է ենթալորձային հանգույց, որը հանդիսանում է աղիքային նյարդային համակարգի մի մասը^[3]^:589:
Մկանային թաղանթը կազմված է հարթ մկանների երկու շերտից՝ ներքին շրջանաձև և արտաքին երկայնաձիգ։ Այս երկու շերտերի միջև գտնվում է միջմկանային (աուերբախյան) հյուսակը, որ կազմված է նյարդային հյուսվածքից և համարվում է աղիքային նյարդային համակարգի կարևորագույն մասը։
Շճաթաղանթը կազմված է մեզոթելից՝ տափակ բջիջների մեկ շերտ, նրա տակ գտնվող շարակցական և ճարպային հյուսվածքի տարբեր քանակություններով: Այս շերտը ներկայացնում է ընդերային որովայնամիզը և միջընդերքի հետ չունի ընդհատումներ^[3]^:571։

Աղիքի պատի ընդհանուր կառուցվածքը. Բրուներյան գեղձերը հայտնաբերված չեն զստաղիքում, բայց հանդիսանում են տասներկումատնյա աղիքի տարբերակիչ հատկանիշ
Գավաթային բջիջներ զստաղիքի պատում․ կողմերից տեսանելի են էնտերոցիտները լորձաթաղանթի սեփական թիթեղի վերևում
Զստաղիքի պատի լայնական կտրվածք․ երևում են Պեյերյան բծերը
Մարդու զստաղիքի վերջնահատվածի խաչաձև հատվածային հյուսվածքաբանության պատկերը

Զարգացում

Բարակ աղիները զարգանում են նախնական աղիքային խողովակի միջնամասից՝ միջին աղուց^[5]։ Սաղմնային կյանքի հինգերորդ շաբաթվա ընթացքում զստաղիքը սկսում է աճել երկարությամբ շատ մեծ արագությամբ՝ ձևավորելով U-աձև ծալք, որը կոչվում է առաջնային աղիքային հանգույց. Այս հանգույցի մոտակա ծայրից զարգանում է զստաղիքը։ Հանգույցը երկարում է այնքան արագ, որ գերազանցում է որովայնի խոռոչը և դուրս է ցցվում պորտի միջով։ 10-րդ շաբաթվա ընթացքում հանգույցը հետ է քաշվում որովայնի խոռոչ: Վեցերորդ և տասներորդ շաբաթների միջև ընկած ժամանակահատվածում բարակ աղիքը պտտվում է ժամսլաքի հակառակ ուղղությամբ, եթե դիտենք սաղմի առջևից: Որովայնի խոռոչ հետ քաշվելուց հետո այն պտտվում է ևս 180 աստիճանով։ Այդ գործընթացը հետևանքով հաստ աղիքը ստանում է իրեն բնորոշ ոլորապտույտ ձևը^[5]։

Պտղի մոտ զստաղիքը միացված է պորտալարին վիտլինային ծորանով։ Մարդկանց մոտավորապես 2-4%-ի մոտ այս ծորանը չի փակվում ծնվելուց հետո առաջին յոթ շաբաթվա ընթացքում՝ թողնելով մնացորդ, որը կոչվում է Մեկելյան դիվենրտիկուլ^[6]։

Գործառույթ

Զստաղիքի հիմնական գործառույթը վիտամին B12-ի, լեղու աղերի և մարսողական բոլոր մնացորդների կլանումն է, որոնք չէին ներծծվել աղիճ աղու կողմից: Պատը բաղկացած է ծալքերից, որոնցից յուրաքանչյուրն իր մակերեսին ունի բազմաթիվ փոքրիկ մատների նման արտափփքումներ, որոնք կոչվում են թավիկներ: Իրենց հերթին, թավիկները ծածկող էպիթելային բջիջներն էլ ավելի շատ միկրոթավիկներ ունեն: Այսպիսով, զստաղիքը չափազանց մեծ մակերես ունի ինչպես ֆերմենտային մոլեկուլների ադսորբցիայի, այնպես էլ մարսողական արտադրանքների կլանման համար: Զստաղիքի ցրված նեյրոէնդոկրին բջիջները արյան մեջ արտազատում են տարբեր հորմոններ (գաստրին, սեկրետին, խոլեցիստոկինին): Զստաղիքի բջիջները աղիքի լուսանցքի մեջ արտազատում են պրոտեոլիտիկ և ածխաջրածնային ֆերմենտներ, որոնք պատասխանատու են սպիտակուցների և ածխաջրերի մարսողության վերջին փուլերի համար։ Այդ ֆերմենտները առկա են էպիթելային բջիջների ցիտոպլազմայում:

Թավիկները պարունակում են մեծ թվով մազանոթներ, որոնց միջոցով մարսողության վերջնանյութերը՝ ամինաթթուները և գլյուկոզան ներթափանցում են դռներակ, այնուհետև լյարդ։ Թավիկներում առկա են նաև ավշային անոթներ, որոնք կլանում են ճարպաթթուները և գլիցերինը՝ ճարպերի մարսողության վերջնանյութերը։ Շրջանաձև և երկայնական հարթ մկանների շերտերը թույլ են տալիս կերակրահյութին (որը իրենից ներկայացնում է մասամբ մարսված սննդի և ջրի խառնուրդ) շարժվել զստաղիքի միջով, օգտագործելով մկանային կծկումների ալիքները՝ պերիստալտիկան։ Մնացած կերակրահյութը մտնում է հաստ աղի:

Կլինիկական նշանակություն

Զստաղին կարևոր դեր ունի բժշկության մեջ, քանի որ կարող է ախտահարվել մի շարք հիվանդությունների դեպքում^[7], այդ թվում՝

Ծանոթագրություններ

↑ Guillaume, Jean; Praxis Publishing; Sadasivam Kaushik; Pierre Bergot; Robert Metailler (2001). Nutrition and Feeding of Fish and Crustaceans. Springer. էջ 31. ISBN 1-85233-241-7. Վերցված է 2009-01-09-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 Moore KL, Dalley AF, Agur AM (2013). Clinically Oriented Anatomy, 7th ed. Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 241–246. ISBN 978-1-4511-8447-1.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Ross M, Pawlina W (2011). Histology: A Text and Atlas. Sixth edition. Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-7200-6.
↑ Santaolalla R, Fukata M, Abreu MT (2011). «Innate immunity in the small intestine». Current Opinion in Gastroenterology. 27 (12): 125–131. doi:10.1097/MOG.0b013e3283438dea. PMC 3502877. PMID 21248635.
↑ ^5,0 ^5,1 Schoenwolf, Gary C.; Bleyl, Steven B.; Brauer, Philip R.; Francis-West, Philippa H. (2009). «Development of the Urogenital system». Larsen's human embryology (4th ed.). Philadelphia: Churchill Livingstone/Elsevier. էջ 237. ISBN 9780443068119.
↑ Sagar J.; Kumar V.; Shah D. K. (2006). «Meckel's diverticulum: A systematic review». Journal of the Royal Society of Medicine. 99 (10): 501–505. doi:10.1177/014107680609901011. PMC 1592061. PMID 17021300.
↑ Cuvelier, C.; Demetter, P.; Mielants, H.; Veys, E.M.; De Vos, M (Jan 2001). «Interpretation of ileal biopsies: morphological features in normal and diseased mucosa». Histopathology. 38 (1): 1–12. doi:10.1046/j.1365-2559.2001.01070.x. PMID 11135039. S2CID 28873753.

[fish_feeding_book-1] Guillaume, Jean; Praxis Publishing; Sadasivam Kaushik; Pierre Bergot; Robert Metailler (2001). Nutrition and Feeding of Fish and Crustaceans. Springer. էջ 31. ISBN 1-85233-241-7. Վերցված է 2009-01-09-ին.

[moore-2] 2,0 ^2,1 Moore KL, Dalley AF, Agur AM (2013). Clinically Oriented Anatomy, 7th ed. Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 241–246. ISBN 978-1-4511-8447-1.

[ross-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Ross M, Pawlina W (2011). Histology: A Text and Atlas. Sixth edition. Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-7200-6.

[santaolalla-4] Santaolalla R, Fukata M, Abreu MT (2011). «Innate immunity in the small intestine». Current Opinion in Gastroenterology. 27 (12): 125–131. doi:10.1097/MOG.0b013e3283438dea. PMC 3502877. PMID 21248635.

[LARSENS2009-5] 5,0 ^5,1 Schoenwolf, Gary C.; Bleyl, Steven B.; Brauer, Philip R.; Francis-West, Philippa H. (2009). «Development of the Urogenital system». Larsen's human embryology (4th ed.). Philadelphia: Churchill Livingstone/Elsevier. էջ 237. ISBN 9780443068119.

[Sagar-6] Sagar J.; Kumar V.; Shah D. K. (2006). «Meckel's diverticulum: A systematic review». Journal of the Royal Society of Medicine. 99 (10): 501–505. doi:10.1177/014107680609901011. PMC 1592061. PMID 17021300.

[7] Cuvelier, C.; Demetter, P.; Mielants, H.; Veys, E.M.; De Vos, M (Jan 2001). «Interpretation of ileal biopsies: morphological features in normal and diseased mucosa». Histopathology. 38 (1): 1–12. doi:10.1046/j.1365-2559.2001.01070.x. PMID 11135039. S2CID 28873753.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]