Մամրիչ խաղողատերև
| Մամրիչ խաղողատերև | |
.jpg) Մամրիչ խաղողատերև | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Գորտնուկածաղկավորներ (Ranunculales) |
| Ընտանիք | Գորտնուկազգիներ (Ranunculaceae) |
| Ենթաընտանիք | Գորտնուկայիններ (Ranunculoideae) |
| Տրիբա | Anemoneae |
| Ցեղ | Մամրիչ (Clematis) |
| Տեսակ | Մամրիչ խաղողատերև (C. vitalba) |
| Միջազգային անվանում | |
| Clematis vitalba | |
Մամրիչ խաղողատերև (լատին․՝ Clematis vitalba), հրանունկազգիների ընտանիքի, մամրիչների ցեղի ծածկասերմ բույս։ Ծառանման լիան է՝ մինչև 10 մ բարձրությամբ, խիստ անկյունավոր, ավելի ուշ՝ ճաքճքվող, ակոսավոր կեղևով։ Տերևները կենտ փետրաձև են, 5 բլթականի, նստած 1-3 սմ երկարությամբ տերևակոթունների վրա։ Տերևիկները ձվաձև են կամ ձվաձև-նշտարաձև, 3-10 սմ երկարությամբ և 3-5 սմ լայնությամբ, սրածայր կամ սրված, հիմքում կլորավուն կամ թեթևակի սրտաձև, խոշոր ատամնաեզր, երբեմն՝ ամբողջաեզր կամ եռաբլթակ, երկու կողմերից, շղերի ուղղությամբ, թույլ մազմզուկապատ կամ գրեթե մերկ։ Ծաղիկները մինչև 2 սմ տրամագիծ ունեն, սպիտակ են, հավաքված հուրանանման ծաղկաբույլերում, թույլ բուրմունքով, գտնվում են տերևածոցերում կամ ընձյուղների գագաթին։ Բաժակաթերթիկները բութ են, դեղնավուն, արտաքինից խիտ սպիտակ մազմզուկապատ, մինչև 10 մմ երկարության, փետրամազմզուկապատ ելուստով։ Ծաղկում է հունիս-հուլիսին[1]։
Տարածված է Կովկասում, Ղրիմում, Եվրոպայում, Փոքր Ասիայում, Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Հայաստանի տարածքում հանդիպում է հյուսիսարևելյան անտառային և կենտրոնական շրջաններում, Զանգեզուրում, ամենուրեք ծովի մակերևույթից մինչև 1200 մ բարձրության վրա, անտառաեզրերին, բացատներում, թփուտներում։ Պիտանի է մեր հանրապետության ստորին և միջին լեռնային, ինչպես նաև անտառային գոտու բնակավայրերի կանաչապատման բնագավառում օգտագործելու համար[1]։
Նկարագրություն խմբագրել
2-5 մ երկարությամբ ցողուններով սողացող թուփ է։ Տերևները երկար կոթուններով են, փետրաձև, սրտաձև հիմքով ձվաձև սուր տերևիկներով են։ Հուրանաձև ծաղկաբույլը բազմածաղիկ է։ Ծաղիկները ակտինոմորֆ են, իսկ 8-12 մմ երկարությամբ ծաղկապատի տերևիկները՝ դեղնավուն։ Պտուղը բազմաընկույզիկ է, ընկույզիկները բարակ երկար աղվամազով ծածկված կտուցով են[2]։
Տարածվածություն խմբագրել
Հայաստանում հայտնի է միայն Իջևանի ֆլորիստիկական շրջանում (Նոյեմբերյան, Ջուջևան)։ Աճում է նաև Կովկասում, Արևմտյան Եվրոպայում, միջերկրածովյան ավազանի երկրներում, Ղրիմում, Հյուսիսային Անատոլիայում[2]։
Էկոլոգիա խմբագրել
Աճում է ստորին լեռնային գոտում՝ ծովի մակարդակից 700-1000 մ բարձրությունների վրա, անտառի եզրերին, թփերի մացառուտներում, ցանկապատերի երկարությամբ։ Ծաղկում է հունիս ամսին, պտղաբերում՝ հուլիս-օգոստոսին[2]։
Պահպանություն խմբագրել
Վտանգված տեսակ է։ Հայտնի է միայն մեկ պոպուլյացիա։ Տարածման և բնակության շրջանների մակերեսը 10 կմ²-ից պակաս է։ Նկատի ունենալով տեսակի շատ լայն ընդհանուր տարածումը՝ սպառնալիքի կատեգորիան իջեցվել է։ Հայաստանի Կարմիր գրքի առաջին հրատարակության մեջ ընդգրկված էր որպես ոչնչացման սպառնալիքի ենթակա տեսակ։ CITES-ի և Բեռնի կոնվենցիաների հավելվածներում ընդգրկված չէ[2]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Հարությունյան Լ․ Վ․, Հարությունյան Ս․ Լ․, Հայաստանի դենդրոֆլորան, հ. 1, Երևան, «Լույս հրատարակչություն», 1985, էջ 126։
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մամրիչ խաղողատերև» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մամրիչ խաղողատերև» հոդվածին։ |