Մակ-Մահոն - Հուսեյն համաձայնագիր

Մակ-Մահոն - Հուսեյն համաձայնագիր, համաձայնագիր Հիջազի շերիֆ Հուսեյնի և Եգիպտոսում գտնվող Մեծ Բրիտանիայի կոմիսիոներ Հենրի Մակ-Մահոնի միջև, որը ձևավորվել էր Առաջին աշխարհամարտի ընթացքում՝ նամակագրության միջոցով։

արաբական արևելք՝ Արաբական թերակղզի և Բարեբեր մահիկ

Առաջին աշխարհամարտից հետո Մերձավոր Արևելքի երկրներում գերիշխող ազդեցություն գրավեց Անգլիան, որը Ազգերի Լիգայից ստացավ մանդատ Պաղեստինի, Անդրհորդանանի և Իրաքի նկատմամբ։ Անգլիական զորքերը արդեն 19-րդ դարում գրավել էին Եգիպտոսը։ Եգիպտական Սուդանը, Օմանը և Քուվեյթը բրիտանական պրոտեկտորիատի տակ էին գտնվում 19-րդ դարում։ Սիրիայի և Լիբանանի նկատմամբ մանդատը տրվեց Ֆրանսիային։ Մնացած եվրոպական երկրները և ԱՄՆ-ն, որոնք ոչ մի դեր չունեին Մերձավոր Արևելքի վճռական ճանապարհների հարցում, ձգտում էին թուլացնել Անգլիայի աճող ազդեցությունը այս տարածաշրջանում։

Էմիր Ֆեյսալը՝ Փարիզի խաղաղության վեհաժողովում

1916 թվականի մայիսի 9-16Լոնդոնում անգլիացի դիվանագետ Մարկ Սայքսը և ֆրանսիացի դիվանագետ Ֆրանսուա Ժորժ-Պիկոն կնքում են Օսմանյան կայսրության մաս կազմող արաբական տարածքների բաժանման անգլո-ֆրանսիական գաղտնի համաձայնագիր։ Հարավային Միջագետքը Բաղդադով և Ներքին Միջագետքով տրվում էին Անգլիային, իսկ Մուսուլի վիլայեթը Սիրիայի և Լիբանանի հետ մեկտեղ՝ Ֆրանսիային։ Պաղեստինյան հողերը, առանց Հայֆայի և Աքքայի նավահանգիստների, անցնում էին Մեծ Բրիտանիայի հսկողության տակ։ Անգլիայի և Ֆրանսիայի հսկողության տակ էին անցնում նաև Արաբական թերակղզու թագավորությունը՝ Հիջազ, Նեջդ, Շամմար, Ասիր և Եմեն։

Պատերազմում հաղթանակ տարվեց, Օսմանյան կայսրությունը անկում ապրեց, ստեղծվեց արաբական պետություն։ Հնարավորություն ստեղծվեց ստեղծել արաբական համադաշնություն և նույնիսկ նոր կայսրություն։ Լոուրենսի ռազմական առաջադրանքը հաջողությամբ ավարտվեց։ Մնում էր միայն քաղաքական խնդիրը, սակայն Լուրենսը ոչ մի ցանկություն չուներ խառնվելու այս խնդրի լուծմանը, նա միայն ցանկանում էր հասնել արաբների համար հնարավորության տրմանը անելու այն, ինչ նրանք ցանկանում են։

Այսպիսով 1917-1918 թվականների ընթացքում Օսմանյան կայսրության մերձավորարևելյան տիրույթները զբաղեցրեցին դաշնակիցները։ Առաջին աշխարհամարտից հետո Սիրիան և Լիբանանը անցան Ֆրանսիայի մանդատի տակ, Պաղեստինը, Իրաքը և Հորդանանը՝ Մեծ Բրիտանիայի, Արաբական թերակղզու արևմուտքում՝ անգլիացիների աջակցությամբ (Լոուրենս Արաբիացի), կազմավորվեց անկախ պետություն՝ Հիջազ, Ասիր և Եմեն։ Հետագայում Հիջազը և Ասիրը մտան Սաուդյան Արաբիայի կազմի մեջ։

Տես նաև

խմբագրել

Գրականություն

խմբագրել