Մալանկարա ուղղափառ ասորական եկեղեցի
Մալանկարական սիրիական ուղղափառ եկեղեցի (կամ «Թովմաս առաքյալի քրիստոնյաները», մալայալամ՝ മലങ്കര ഓർത്തഡോക്സ് സുറിയാനി സഭ), արևելյան հնագույն ուղղափառ եկեղեցիներից մեկը։ Ըստ ավանդության՝ հիմնադրվել է 52 թվականին Թովմաս առաքյալի կողմից։ Նրա առաջնորդը կրում է «Արևելքի կաթողիկոս» տիտղոսը՝ Մալանկարայի մետրոպոլիտ և նստավայր ունի Կոտտայամում (Կերալա նահանգ)։
.jpg)
Պատմություն և ստուգաբանություն խմբագրել
Անվանումը ծագում է Մալիանկարա բառից, որը Հինդուստանի (Կերալա նահանգ) հարավ-արևմտյան ափին գտնվող մի վայրի աշխարհագրական անվանումն է, որտեղ, ըստ ավանդության, Թովմաս առաքյալն առաջին անգամ մտավ Հնդկաստանի երկիր, որը, փաստորեն, նախահայր է համարում քրիստոնեական համայնքի կողմից, որը գոյություն է ունեցել հնագույն ժամանակներից հարավային Հնդկաստանում (այստեղից էլ երկրորդ ինքնանվանումը)։ Այս համայնքը ենթարկվում էր Պարսկաստանի նեստորական Արևելքի ասորական եկեղեցուն և պաշտամունքում օգտագործում էր քաղդեական ծեսի տեղական տարբերակը (այսպես կոչված՝ «Մալաբարական ծես»)։
5-րդ դարում կազմակերպչականորեն պատկանում էր Սելևկիա-Տիզբոնի արևելասիրիական («նեստորական») պատրիարքությանը, որի ազդեցությունը Արաբիայում և Հյուսիսային Հնդկաստանում գերիշխող էր։ Այնուամենայնիվ, «Թովմաս առաքյալի քրիստոնյաները» այժմ ճնշող մեծամասնությամբ չեն համարվում նեստորական։
Պորտուգալացիների կողմից Մալաբարի ափի հայտնաբերումից հետո (1489, Վասկո դա Գամա), սկսվեց հնդկական եկեղեցու կաթոլիկացումը (Դիամպերի ժողով, 1599)։ Դա 1653 թվականին հանգեցրեց պառակտման, երբ մալաբարի քրիստոնյաների մեծ մասը բաժանվեց պորտուգալացիների կողմից իրենց պարտադրված միությունից և 1665 թվականին միացավ Սիրո-Յակոբինյան եկեղեցուն, որը գերակշռում էր հյուսիսում։ Այս միասնական եկեղեցին այժմ հայտնի է որպես Հնդկաստանի Ասորական ուղղափառ եկեղեցի։ Նրա հավատացյալների մի մասը (Մալանկարա ուղղափառ եկեղեցին, որն իրեն համարում է ինքնավար, բայց իրականում, սիրիո-յակոբինյան եկեղեցու հետ չլուծված տարաձայնությունների պատճառով, ինքնիշխան է և նույնիսկ ունի իր ինքնավար Գոանի ուղղափառ եկեղեցին) գլխավորում է Արևելքի պատրիարք-կաթողիկոս Բասելիոս Մարթոմա Մատթեոս III-ը (նստավայրը՝ Կոտտայամ), իսկ նրանց մեծ մասն անմիջականորեն ենթարկվում է Սիրո-Յակոբինյան եկեղեցու պատրիարքին։
Մալանկարա եկեղեցու պառակտում խմբագրել
1653 թվականին հավատացյալների մեծ մասը բաժանվեց Մալանկարայի եկեղեցու միությունից և երդվեց՝ «Կունանի խաչի երդումը» Հռոմի պապին չենթարկվելու մասին։ Միևնույն ժամանակ նրանք օծեցին եպիսկոպոս Մար Թոմային (նրան «օծել էին» տասներկու քահանաներ), որը առաջնորդեց եկեղեցին։ 1761 թվականին Մար Թոմաս VI-ը սիրիական (Ուղղափառ) եկեղեցու ներկայացուցիչների կողմից ձեռնադրվում է մետրոպոլիտ։ 1816 թվականին բրիտանացի միսիոներները սկսում են իրենց գործունեությունը, այդ թվում՝ Աստվածաշունչը մալայալամերեն թարգմանելով։
1876 թվականին, բողոքական միսիոներների ազդեցության տակ, Աբրահամ Մալպանը փորձեց ներսից բարեփոխել եկեղեցին (դրա համար եպիսկոպոս ձեռնադրված նրա զարմիկին ուղարկեցին պատրիարքի մոտ)։
Բարեփոխումների հակառակորդների առաջնորդ Պուլիկոտտիլ Հովսեփ Ռամբանը նույնպես գնում է պատրիարքի մոտ և վերադառնում ոչ միայն եպիսկոպոսի կոչումով, այլև պատրիարք Պետրոս III-ի հետ՝ այդպիսով ոչ միայն հաստատելով իր իշխանությունը, այլև վերջնականապես հաստատելով պատրիարքի առաջնահերթությունը Մալանկարայի եկեղեցում։
Ժամերգություն խմբագրել
Ավանդաբար ժամերգությունները կատարվում էին սիրիերենով, սակայն ժամանակի ընթացքում սկսեց ներմուծվել մալայալամերենը, որը հետագայում որոշ համայնքներում փոխարինեց սիրիերենին։
Զգեստավորում խմբագրել
Պատարագային զգեստներն ընդհանուր առմամբ նման են սիրիո-անտիոքական զգեստներին։
Պատարագ խմբագրել
Սիրո-մալանկարական ծեսը (ritus Syro-Malankarensis) արևելյան պատարագի ծեսերից մեկն է։
Հարաբերություններ Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու հետ խմբագրել
1889 թվականին մի քանի կաթոլիկ քահանաներ միանալով Մալանկարայի եկեղեցուն՝ կազմում են Գոանի կիսանկախ թեմը։
Հարաբերություններ ուղղափառության հետ խմբագրել
Ռուս ուղղափառ եկեղեցին իր տրամադրության տակ ունի Դելիի Կայլաշի շրջանի Մարիամ Աստվածածին եկեղեցին, որը նրան նվիրել է Մալանկարայի եկեղեցու կաթողիկոս Բասելիոս Մարթոմա Մատթեոս II-ը։
Տես նաև խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Браницкий А. Г., Корнилов А. А. Религии региона. — Նիժնի Նովգորոդ: Նիժնի Նովգորոդի պետական համալսարան, 2013. — 305 с.