Ձու ջարդոցի
Ձու ջարդոցի, նաև հայտնի որպես ձվակռիվ, ձու խփոցի և այլն[1], Զատիկի ավանդական խաղ։ Անգլիական ժողովրդական ավանդույթներում խաղը հայտնի է եղել տարբեր անուններով, այդ թվում՝ «shackling», «jarping» կամ «dumping»[2]։
Խաղի կանոնը շատ պարզ է․ մեկը ձեռքում բռնում է պինդ խաշած ձուն և դրանով խփում մեկ այլ մասնակցի ձվին՝ ցանկանալով ջարդել այն։ Ինչպես ցանկացած այլ խաղում, այստեղ նույնպես խաբեության դեպքեր են արձանագրվել՝ պատրաստելով ցեմենտի, ալեբաստրի և նույնիսկ մարմարե միջուկներով ձվեր[2]։
Պատմություն
խմբագրելՁուն վերածննդի խորհրդանիշն է, որն ընդունվել է քրիստոնյաների կողմից որպես Զատիկի ժամանակ Հիսուսի հարության խորհրդանիշ։
Եվրոպայում սկսել են ձու ջարդոցի խաղալ միջնադարում։ Նշվում է, որ 14-րդ դարում Զագրեբում Զատկի տոնի կապակցությամբ կարևոր էր այդ խաղի կիրառությունը[3][4]։ Ժողովրդական բանահյուսության ուսումնասիրությունը մեջբերում է 15-րդ դարասկզբի Լեհաստանից այս խաղին վերաբերող տեղեկություն[2]։
Հյուսիսային Ամերիկայում 1600-ականների գաղութատիրական Նոր Ամստերդամում Ջոնաթոն Դեյը հորինել է ձու ջարդոցին Զատկին հաջորդող երկուշաբթի օրը, որի ժամանակ հաղթողին բաժին էր հասնում երկու ձուն[5]։
1781 թվականի Հյուսիսային Ամերիկայի անկախության պատերազմի ժամանակ Մերիլենդի Ֆրեֆերիկ քաղաքում բրիտանացի բանտարկյալ Թոմաս Էնբարին ականատես է եղել ձու ջարդոցի խաղին։ Տեղացիներն այն ժամանակ ձվերը ներկում էին փայտանյութի միջոցով՝ կարմրավուն երանգ ստանալու համար, որն, ըստ Էնբարիի, դրանց տալիս էր «մեծ ուժ»[6]։ Թոմաս Էնբարին երիտասարդ բրիտանացի սպա էր, որը որպես ռազմագերի շատ էր տեղաշարժվել ամերիկյան հեղափոխության ժամանակ։ Էնբարին 1781 թվականի հուլիսի 11-ին ապրում էր Մերիլենդի Ֆրեդերիկ քաղաքում, երբ նկատել է ձու ջարդոցի սովորույթը[7]։
20-րդ դարակեսի բալթիմորյան «the Evening Sun» թերթը մի ամբողջ խմբագրական է նվիրել փողոցային աղաղակներին, ծեսին ու խաղի տեխնիկան քննարկելուն[6]։
21-րդ դարում ձու ջարդոցի խաղում են յուրաքանչյուր Զատիկի, հատկապես Նյու Յորքի Սուրբ Նիկողայոսի ընկերության կողմից կազմակերպվող ամենամյա «Pass Easter Ball» մրցույթի ժամանակ։
Մրցույթ
խմբագրելԱնգլիայում խաղն անցկացվում է մրցակից զույգերի միջև, որոնք մի քանի անգամ անընդմեջ խփում են միմյանց ձվերին, մինչև նրանցից մեկը ջարդվի․ ընդհանուր հաղթողը մեկն է լինում, որի ձուն կարողանում է հաղթել մեծ թվով այլ ձվերի։ 1983 թվականից ի վեր ձու ջարդելու աշխարհի առաջնությունն անցկացվում է յուրաքանչյուր Զատիկի կիրակի Անգլիայի Դարհեմ կոմսության «Peterlee Cricket And Social Club» ակումբում։ Միջոցառումից ստացված հասույթը նվիրաբերվում է Macmillan Cancer Support բարեգործական կազմակերպությանը[8]։
Լուիզիանայի շատ վայրերում ձու ջարդոցին կարևոր մրցույթ է։ Առաջին պաշտոնական մրցույթն անցկացվել է 1956 թվականին Մարկսվիլ քաղաքում։ Նախկինում որոշ խաբեբաներ օգտագործում էին խայտահավի ձվեր, որոնք ավելի փոքր են և ունեն ավելի ամուր կճեպներ։ Մեր օրերում խայտահավի ձվերով ջարդոցին առանձին մրցույթ է։ Այս մրցույթի նախապատրաստումը վերածվել է լուրջ գիտության․ մարդիկ հիմա գիտեն, թե հավերի որ տեսակների ձվերն են ավելի ամուր և երբ են նրանք ածում այդ ձվերը։ Հավերին պետք է կերակրել կալցիումով հարուստ սննդով։ Մրցութային ձվերի ճիշտ եփումը նույնպես լուրջ խնդիր է։ Որոշ կանոններ հայտնի են բոլորին, օրինակ՝ ձվերը պետք է խաշել գագաթը դեպի ներքև, որպեսզի օդային գրպանիկը լինի հակառակ ծայրում։ Նաև կանոն կա, որ հաղթողները պետք է կոտրեն և ուտեն իրենց ձվերը, որպեսզի ապացուցեն, որ դրանք իսկական են[9][10]։
Այլ մշակույթներում և լեզուներում
խմբագրելԱսսամում խաղը կոչվում է կոնի-ջուջ (կոնի = ձու, ջուջ= կռիվ) և անցկացվում ամեն տարի ապրիլի կեսերին և հունվարին։
Խորվաթիայում օգտագործում են ինչպես ներկած, այնպես էլ սպիտակ Զատիկի ձվեր, և այդ օրը բոլորը խաղում են ձու ջարդոցի։ Օգտագործվում են բոլոր ձվերը, մինչև որ չջարդված ձվով վերջին մասնակիցը հայտարարվում է հաղթող և երբեմն դրամական մրցանակ ստանում։
Նիդեռլանդներում խաղը կոչվում է «eiertikken»։ Երեխաները շարք են կանգնում գունավոր ձվերով զամբյուղներով և փորձում ջարդել մեկ ուրիշի զամբյուղի ձվերը։ Խաղացողները պետք է կոտրեն միայն իրենց ձվերի գույնով ներկված ձվերը[11]։
Ռումինիայում այցելուները կարմիր ձվերով հարվածում են տանտիրոջ ձեռքում գտնվող ձվին և միմյանց ողջունում «Քրիստոսը հարություն առավ» և «Նա իսկապես հարություն առավ» խոսքերով։ Ասում են, որ այն մարդը, ում ձուն հաղթում է բոլորին, ապրում է բոլորից երկար[11]։
Բուլղարիայի քրիստոոնյաները նույնպես ձու ջարդոցի ավանդույթ ունեն։ Մեծահասակները և երեխաները ձու են վերցնում և դրանով խփում են իրար ձվերին։ Հավատում են, որ ձու ջարդոցի մրցույթի հաղթողը (ում ձուն չի կոտրում) այդ տարի ամենաառողջը կլինի։ Բացի այդ, ձվերը ներկելիս առաջին ձուն պետք է կարմիր ներկել․ այն սովորաբար պահպանվում է մինչև հաջորդ տարի, որպես բախտի և լավ առողջության խորհրդանիշ[12][13][14]։
Տարբեր ազգությունների Կենտրոնական Եվրոպայում գտնվող կաթոլիկներն ավանդույթն անվանում են epper, որը հավանաբար, գերմաներեն Opfer բառից է առաջացել և նշանակում է «զոհաբերություն» կամ, բառացիորեն, «զոհ մատուցել»[15]։
Ռուսինացիները «čokatisja» կոչվող ձու գլորելու ավանդույթ ունեն․ երեխաները ձվերը գլորում են մարգագետիններում կամ դրանց հարվածում են ձեռքով։ Եթե ձուն ճաք է տալիս, ապա այն անցնում է այն երեխային, որի ձվից այն ճաքել է[16]։
Հույները ավանդույթն անվանում են tsougrisma (τσούγκρισμα), այսինքն՝ «չխկացնել միասին»[17]։
Հրեական մշակույթում խաշած ձվերը Passover Seder տոնակատարության մի մասն են։ Ավանդական կրոնական ընթերցումներից հետո հյուրերին բաժանում են պինդ խաշած ձվեր, որոնցով նրանք ձու ջարդոցի են խաղում։
Տես նաև
խմբագրել
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ CLARKSON, PAUL S. (December 1956). «EGG-PICKING». Maryland Historical Magazine. 51 (4): 355. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Venetia Newall (1971) An Egg at Easter: A Folklore Study, p. 344
- ↑ Hrvatski informativni centar: Uskrs u Hrvata Արխիվացված 2016-04-22 Wayback Machine "U starom Zagrebu i njegovoj okolici tucanje jajima upozoravalo je na Uskrs kao prijelomnicu u vremenu pa su tim događajem označavali i vrijeme, bilježeći u dokumentima u 14. stoljeću da se nešto dogodilo "poslije tucanja jaja", tj. poslije Uskrsa."
- ↑ Hrvatski uskrsni obicaji: Tucanje jaja, ukrasavanje pisanica i paljenje vuzmice: U nekim tekstovima se navodi da se "tucanje jajima" spominje još u 14. stoljeću u starom Zagrebu i okolici, no prakticira se gotovo u svim dijelovima Hrvatske.
- ↑ Peter of New Amsterdam: A Story of Old New York, by James Otis, Living Books Press (July 15, 2007)
- ↑ 6,0 6,1 Clarkson, Paul S. (December 1956). «Egg-picking». Maryland Historical Magazine. 51 (4): 355. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին.
- ↑ Thomas Anbury (1789). Travels through the Interior Parts of America. Vol. II. London. էջ 500–1. as quoted in the Maryland Historical Magazine article. Anbury's book was also published in France, see Ceinture fléchée
- ↑ Jarpers vie for egg-bashing title, BBC News, 13 April 2009, Վերցված է 13 April 2009-ին
- ↑ "Egg tapping elevated to a high art in Acadiana" by Judy Stanford, Daily Advertiser, Lafayette, Louisiana, April 4, 1999 ([1] Արխիվացված 2012-05-23 Wayback Machine)
- ↑ "If Your Eggs Are Cracked, Please Step Down: Easter Egg Knocking in Marksville", by Sheri Lane Dunbar, Ph.D. (anthropology), first published in the 1989 Louisiana Folklife Festival booklet
- ↑ 11,0 11,1 see Polan, Linda; Aileen Cantwell (1983). The Whole Earth Holiday Book. Good Year Books. ISBN 978-0-673-16585-5.
- ↑ [2]
- ↑ «Smolyan» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 31-ին.
- ↑ [3](չաշխատող հղում)
- ↑ Pittsburgh Post Gazette Storytelling: About those knocking Easter eggs March 13, 2009 http://www.post-gazette.com/stories/local/morning-file/storytelling-about-those-knocking-easter-eggs-333664/#ixzz2HRUK2VyB Արխիվացված 2013-02-16 archive.today
- ↑ http://www.wirnowski.com/Carp/Pas_Customs.html
- ↑ "The word tsougrisma means "clinking together" or "clashing." In Greek: τσούγκρισμα, pronounced TSOO-grees-mah." http://greekfood.about.com/od/greeklenteaster/f/tsougrisma.htm Արխիվացված 2016-11-15 Wayback Machine