Ձիակասկ սովորական

Ձիակասկ սովորական (լատին․՝ Aesculus hippocastanum Laxm ), ձիակասկազգիներ ընտանիքի, ձիակասկ ցեղի բույս։

Ձիակասկ սովորական
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Կարգ Վարդածաղկավորներ Ընտանիք Վարդազգիներ Ցեղ Մասրենի Տեսակ Ձիակասկ սովորական
Լատիներեն անվանում
Aesculus hippocastanum
Հատուկ պահպանություն
Խոցելի տեսակ IUCN 3.1 Vulnerable : ???
Արեալ
[{{fullurl:wikispecies:{{{wikispecies}}}|uselang=hy}} Դասակարգումը Վիքիցեղերում] [{{fullurl:commons:Special:Search/{{{wikispecies}}}|uselang=hy}} Պատկերների որոնում Վիքիպահեստում]

Նկարագրություն

Ծառ է, 25-30 մ բարձրությամբ և մինչև 2 մետր բնի տրամագծով։ Բունը և բազմամյա ճյուղերը ծածկված են մոխրագորշավուն կեղևով, որը ճաքճքվում և անջատվում է շերտերով։ Տարեկան ընձյուղները հաստ են, մերկ կամ գրեթե մերկ, դեղնադարչնագույն կամ կարմրագորշավուն՝ մոխրագույն երանգով, ծածկված են ոսպնյակներով։ Բողբոջները խոշոր են, մինչև 2-3սմ երկարությամբ, կարմրագորշավուն, կպչուն, 4-5 զույգ հակադիր խաչաձև դասավորված թեփուկներով։ Տերևները բարդ թաթաձև են,կազմված՝ 5-7 նստադիր տերևիկներից, որոնք հակառակ ձվաձև են, 10-20սմ երկարությամբ և 3-10սմ լայնությամբ, կտրուկ սրացող, գագաթնային մասում ամենամեծ լայնությամբ, հիմքում աստիճանաբար նեղացող, անհավասար կրկնակի սղոցաեզր, վերևի կողմից՝ մերկ, մուգ կանաչ, ներքևի կողմից՝ ավելի բաց գույնի և ջղերի ուղղությամբ ծածկված շիկավուն աղվամազով։ Միջին տերևիկը ավելի խոշոր է կողմնայիններից։ Տերևակոթունն ունի 15-20 սմ երկարություն։ Սովորաբար կոթունի վրա տերևիկների ամրացման տեղում շիկավուն մազմզուկների փնջիկ կա։ Ծաղիկները հավաքված են ուղղաձիգ, կոնաձև, 20-30սմ երկարությամբ և 8-12 սմ լայնությամբ հուրաններում, որոնց առանցքը և ծածկված են շիկավուն աղվամազով։ Բաժակը գլանաձև զանգականման է, մազմզուկապատ։ Պսակը 5 թերթիկանի է, մոտ 4 սմ երկարությամբ, սպիտակ, պսակաթերթիկների հիմքում սկզբում դեղին, ավելի ուշ՝ վարդագույն կամ կարմրավուն երանգ ստացող բծերով և վարդագույն կետերով, կլորավուն, անհավասար գանգրաեզր ծռվածքով։ Սերմնարանը մազմզուկապատ է, ծածկված փշիկներով։ Պտուղները գրեթե գնդաձև են, 3-6սմ տրամագծով, կարճ քթիկով և ծածկված բազմաթիվ փշերով, կանաչավուն են, բացվում են 3 փեղկերով, սովորաբար 1-ական, հազվադեպ՝ 2—4-ական գնդաձև կամ թեթևակի սեղմված, կաշվեկերպ, փայլուն, գորշադարչնագույն սերմերով, 2,5-3 սմ երկարությամբ (1000 սերմի կշիռը հասնում է 10-15կգ-ի)։ Ծաղկում է ապրիլ, մայիս ամիսներին, պտուղները հասունանում են սեպտեմբեր-հոկտեմբերին։ Տարածված է Բալկանյան թերակղզում՝ հյուսիսային Հունաստանում, հարավային Բուլղարիայում։ Աճում է լեռներում, լայնատերև հացենունու, թխկու և այլ ծառատեսակների հետ, ծովի մակարդակից 1000—1200մ բարձրությունների վրա։ Բավականին լուսասեր և խոնավասեր ծառատեսակ է, պահանջկոտ է հողում պարունակվող սննդանյութերի նկատմամբ։ Հայկականում հաջողությամբ կլիմայավարժվել է խոնավ և զով շրջաններում հյուսիսարևելյան անտառային, Սևանի ավազան, Շիրակի հարթավայր)։ Շոգ և չոր շրջաններում (Արարատյան դաշտ, Ջանգեզուրի ցածրադիր վայրեր) վատ է աճում, քանի որ արևային այրվածքներ է ստանում և ծառի կեղևը պարունակում է մեծ քանակությամբ դաբաղանյութեր։ Տերևները պարունակում են մինչև 56 մգ/տոկոս C վիտամին։ Հյութամզվածքը արյունահոսությունը դադարեցնելու հատկություն ունի։ Ունի մի շարք պարտիզային ձևեր, որոնք միմյանցից տարբերվում են սաղարթի ձևով (ցածրաաճ, թզուկ, բրգաձև, լացող, գնդաձև) եղևների ձևով և գունավորությամբ (նեղ տերևիկներով, դեղին կամ ոսկեդեղին խալերով, սպիտակ, խայտաբղետ, ոսկեդեղին եզրերով, սպիտակ բծավոր), ծաղիկների ձևով ու գունավորմամբ (սպիտակ լիաթերթիկ, դեղնակարմրավուն) և այլն։ Պարտիզային ձևերը հիմնականում բազմացնում են պատվաստով։

Տարածվածություն

Տարածված է Բալկանյան թերակղզում՝ հյուսիսային Հունաստանում, հարավային Բուլղարիայում։ Աճում է լեռներում, լայնատերև անտառներում, լաստենու, հացենու, թխկու և այլ ծառատեսակների հետ, ծովի մակարդակից 1000-1200 մետր բարձրությունների վրա։ Բավականին լուսասեր և խոնավասեր ծառատեսակ է, պահանջկոտ է հողում պարունակվող սննդանյութերի նկատմամբ։ Հայաստանում հաջողությամբ կլիմայավարժվել է խոնավ և զով շրջաններում (հյուսիսարևելյան անտառային, Սևանի ավազան, Շիրակի հարթավայր)։ Շոգ և չոր շրջաններում (Արարատյան դաշտ, Ջանգեզուրի ցածրադիր վայրեր) վատ է աճում, քանի որ արևային այրվածքներ է ստանում և վատ է տանում օդի չորությունը։ Ծառի կեղևը պարունակում է մեծ քանակությամբ դաբաղանյութեր։ Տերևները պարունակում են մինչև 56 մգ/տոկոս C վիտամին։

Էկոլոգիական խումբը' XIIա։ Մշակության հավանական շրջանները՝ 2֊15, 17, 19-22, 25, 29-31։

Կիրառություն

Հյութամզվածքը արյունահոսությունը դադարեցնելու հատկություն ունի:Ունի մի շարք պարտիզային ձևեր, որոնք միմյանցից տարբերվում են սաղարթի ձևով (ցածրաաճ, թզուկ, բրգաձև, լացող, գնդաձև) տերևների ձևով և գունավորությամբ (նեղ տերևիկներով, դեղին կամ ոսկեդեղին խալերով, սպիտակ, խայտաբղետ, ոսկեդեղին եզրերով, սպիտակ բծավոր), ծաղիկների ձևով ու գունավորմամբ (սպիտակ լիաթերթիկ, դեղնակարմրավուն) և այլն։ Պարտիզային ձևերը հիմնականում բազմացնում են պատվաստով։

Ծանոթագրություններ

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ձիակասկ սովորական» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ձիակասկ սովորական» հոդվածին։