Ծաղկի բանաձև

Ծաղկի բանաձևը լատինական տառերով, սիմվոլներով և թվերով ծաղիկների կառուցվածքի պատկերման պայմանական ձև է։

Բույսերի տարբեր ընտանիքների 12 ծաղիկների համեմատական պատկերներ։

Ծաղկի կառուցվածքը 1 — ծաղկաբույլի առանցք, 2 — ծաղկակոթի տերև, 3 — բաժակաթերթ, 4 — պսակաթերթ, 5 — առէջ, 6 — վարսանդ

Սկսած 19-րդ դարից բուսաբանության գիտական և կրթական աշխատանքներում ծաղիկների կառուցվածքի և ձևի արտահայտման համար սկսեցին օգտագործել ծաղկի բանաձևը։

Ծաղկիների սեռը

Բանաձևի սկզբում նշվում է ծաղկի սեռը։

• — արական ծաղիկ (պարունակում է միայն առէջներ);
• — իգական ծաղիկ (պարունակում է միայն պտղաթերթիկներ);
• — երկսեռ ծաղիկ։

Ծաղկի սիմետրիան

Ապա նշվում է ծաղկի սիմետրիայի ձևը։

• $\ast$ — ծաղիկը ունի սիմետրիայի մի քանի առանցքներ(կանոնավոր կամ ակտինոմորֆ);
• $\uparrow$ — ծաղիկն ունի սիմետրիայի միայն մեկ առանցք (անկանոն կամ զիգոմորֆ);
• — ծաղիկը կազմված է երկու մասերից, որոնցից յուրաքանչյուրը ունի սիմետրիայի հորիզոնական առանցք (դիսիմետրիկ);
• — պարուրաձև ծաղիկ;
• — ցիկլիկ ասիմետրիկ ծաղիկ։

Ծաղկի սիմետրիայի տարբեր ձևերի միջև անցումներ $\ast$/ — ճառագայթային սիմետրիկից մինչև պարուրաձև։

Ծաղկի մասեր

Հետևալ տառերը ծաղկի բանաձևում արտահայտում են վարսանդը, առէջը և ծաղկապատը։

• Ca կամ K — բաժակաթերթիկներ (calyx);
• Co կամ C — ծաղկեպսակ կամ պսակ (corolla);
• P — պարզ ծաղկապատ (perigonium);
• A — առէջներ (անդրոցեում) (androceum);
• G կամ g — վարսանդ, պտղաթերթիկներ (գինեցեում) (gynoeceum).

Մասերի քանակը և այլ նշումներ

Ծաղկի մասի տառի կողքին նշվում է տվյալ մասի քանակը (հնգաթերթ պսակ - $Co_{5}\;$, վեց առէջ $A_{6}\;$) իսկ եթե քանակը որոշակի չէ, կամ մեծ 12-ից՝ նշվում է $\infty$։

Եթե ծաղկի ինչ-որ մասեր միաձուլված են, ապա նրանց թիվը գրվում է փակագծերի մեջ՝ միաձուլված հնգամաս պսակ$Co_{(5)}\;$։

Եթե ծաղկի մասերը դասավորված են շրջանաձև, ապա թվերի միջև գրվում է «+» $A_{5+5}\;$։

Ծաղկում հանգույցի դասավորությունը նշվում է գծիկով։ Հանգույցի կեղծ պատերի դեպքում՝ $G_{\underline {(|2)}}\;$։

Առանձին մասերի կառուցվածքի խախտումներ։

• $A_{5^{st}}\;$ — ստամինոդիում;
• $A_{3}\;$° — թափվող մասի առկայություն
• $A_{5^{\infty }}\;$ — մասերի քանակի երկրորդային ավելացում

Պարզ ծաղկապատի դեպքում բաժակի և պսակի նշանները չեն օգտագործվում, գրվում է միայն P (պերիգոնիում) — $P_{3+3}\;$։

Օրինակներ

Շուշանի և կակաչի ծաղկի բանաձևերը։ $\ast P_{3+3}\;A_{3+3}\;G_{({\underline {3}})}$

• $\ast$ — կանոնավոր ծաղիկ;
• $P_{3+3}\;$ — պարզ ծաղկապատ, բաժանված պսակաթերթեր, 2 շարքով շրջանաձև դասավորված;
• $A_{3+3}\;$ — առէջներն ազատ են, 2 շարքով շրջանաձև դասավոռված;
• $G_{({\underline {3}})}$— վարսանդը մեկն է, կազմված երեք միաձուլված պտղաթերթիկներով (ցենոկարպային վարսանդ), հանգույցը վերին է։

Այլ օրինակներ

• Խնձորենի — $\ast Ca_{5}\;Co_{5}\;A_{\infty }\;G_{5}$
• Մասրենի — $\ast Ca_{5}\;Co_{5}\;A_{\infty }\;G_{\underline {\infty }}$
• Ոլոռ — $\uparrow Ca_{5}\;Co_{(1,2,1)}\;A_{(9),1}\;G_{\underline {1}}$
• Կարտոֆիլ — $\ast Ca_{(5)}\;Co_{(5)}\;A_{5}\;G_{({\underline {2}})}$
• Խուլեղինջ — $\uparrow Ca_{5}\;[Co_{(5)}\;A_{1:4}\;]G_{\underline {(|2)}}$

Հիմնական ընտանիքների ծաղկի բանաձերը

Ընտանիքի անվանում	Ծաղկի բնութագրական բանաձևը
Երկշաքիլավորներ
Խաչածաղկավորներ (Brassicaceae)	$Ca_{2+2}\;Co_{2+2}\;A_{2+4}\;G_{(2)}\;$
Վարդազգիներ (Rosaceae)	$Ca_{5}\;Co_{5}\;A_{\infty }\;G_{\infty }\;$ կամ $Ca_{5}\;Co_{5}\;A_{\infty }\;G_{1}\;$
Բակլազգիներ (Fabaceae)	$Ca_{(5)}\;Co_{1+2+(2)}\;A_{(9)+1}\;G_{1}\;$;
Մորմազգիներ (Solanaceae)	$Ca_{(5)}\;Co_{(5)}\;A_{5}\;G_{(2)}\;$
Բարդածաղկավորներ (Asteraceae)	$Co_{(5)}\;A_{(5)}\;G_{1}\;$ կամ $Co_{(3)}\;A_{(5)}\;G_{1}\;$
Միաշաքիլավորներ
Հացազգիներ (Poaceae)	$P_{2+(2)}\;A_{3}\;G_{(2)}\;$
Շուշանազգիներ (Liliaceae)	$P_{3+3}\;A_{3+3}\;G_{(3)}\;$

Գրականություն

• Биология: Энциклопедия / Гл. ред. М. С. Гиляров (Большая Российская энциклопедия), М. 678, էջեր 678 — 678 էջ, ISBN 5-85270-252-8։
• Ботаника. Учебник для вузов: в 4 т, հ. 3 (խմբ. Под ред. А. К. Тимонина, И. И. Сидоровой), М., «Изд. центр «Академия»» — 576, էջեր 576 — 576 էջ, ISBN 978-5-7695-2746-3։