Խարխափուտ
Խարխափուտ (նաև՝ Խրխափոր), գյուղ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանում[2]։
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Խարխափուտ | ||
 | ||
| Երկիր |  Արցախ | |
| Շրջան | Շահումյանի շրջան | |
| Համայնք | Գերանբոյի շրջան | |
| Այլ անվանումներ | Խրխափոր | |
| ԲԾՄ | 780-820 մ | |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | |
| Բնակչություն | 14 մարդ (2009) | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Աշխարհագրություն
խմբագրելԳյուղը գտնվում է Ներքիշեն ավանից 5 կմ արևելք՝ Սևջուր գետի աջ կողմում՝ ծովի մակերևույթից 780-820 մ բարձրության վրա։ Գյուղում կա նաև նույնանուն վտակ, որը գնալով խառնվում է Գորանի գետակին։
Պատմություն
խմբագրելԳյուղը իր անունը ստացել է համանուն հին գյուղից, որը գտնվում էր ձորի մեջ (փոր=ձոր), գյուղը ժամանակի ընթացքում մի քանի անգամ ամայացել է և նորից վերաշինվել է։ Վերջին անգամ գյուղը դատարկվել է 18-րդ դարի վերջում և նորից բնակեցվել է տեղացի խրխափորցիներով 19-րդ դարի 80-ական թվականներին, և քանի որ երկու գյուղերն էլ գոյատվեում էին միասին, դրանք տարբերելու համար ստացել են Հին և Նոր Խրխափոր անունները։ 1894-1895 թվականներին գյուղը պատկանում էր Գրիգոր, Հովսեփ, Գերասիմ, Մելիք, Բեգլարյաններին; Հայ-թաթարական ընդարումների ժամանակ՝ 1906 թվականի օգոստոսի վերջին, տակնուվրայ արին գյուղը։ 1920 թվականին մարտ-ապրիլ ամիսներին գավառի հայաբնակ մյուս գյուղերի նման թաթարներն ամբողջությամբ ավերում են նաև Խրխափորը ( բնակիչները սպանդից ազատվում են փախուստով) 1970-ական թվականներից՝ ադրբեջանական իշխանությունների սաստկացող ազգային խտրական վերաբերմունքի պատճառով գյուղը սկսում է դանդաղ քայքայվել, իսկ 1992 թվականի հունիսի 13-ին ամբողջությամբ կիսում շրջանի հայկական բնակավայրերին բաժին հասած օրհասը և մինչև այժմ գտնվում է ադրբեջանցիների վերահսկողության ներքո։
Պատմամշակութային հուշարձաններ
խմբագրելԳյուղն ուներ գեղեցիկ քարաշեն եկեղեցի՝ կառուցված Մելիք-Բեգլարյանների կողմից։ Աչքի էր ընկնում նաև Մելիք-Բեգլարյանների առանձնատունը։ Խարխափուտի մոտ գտնվում էր Կողեր կոչված գյուղատեղին, որտեղ կար ավերակ վանք։
Բնակչություն
խմբագրելՄինչև 1880-ական թվականների կեսերը խրխափորցիները բնակվում էին համանուն հին գյուղում, բայց դրանից հետո գրեթե բոլորը նորահիմն նույնանուն գյուղ են փոխադրվել։ Խրխափորը գավառի սակավաբնակ գյուղերից էր։ Առավել ծաղկուն շրջանում՝1910-թվականների վերջերին, դատելով վիճակագրական տվյալների համադրումից, ունեցել է մոտ 300 բնակիչ։ 1920 թվականի դրությամբ Խրխափորում էր բնակվում Մեծ եղեռնը վերապրած 39 հայ գաղթական (15-տուն), որից 7 տունը Վան քաղաքից էր, 2-ը Շատախ գավառի Խումար գյուղից, 1-ական տուն էլ՝այլ վայրերից։
Գյուղի թվաքանակը ըստ վիճակագրական տվյալների ժամանակագրության աղյուսակի[3]։
| Տարեթիվ | Տուն | Արական | Իգական | Միասին |
|---|---|---|---|---|
| 1841 | 25 | 48 | 40 | 88 |
| 1851 | 10 | 35 | 26 | 61 |
| 1857 | 21 | |||
| 1876 | 213 | |||
| 1886 | 27 | 88 | 90 | 178 |
| 1889 | 114 | 80 | 194 | |
| 1893 | 27 | 101 | 91 | 192 |
| 1901 | 134 | 105 | 239 | |
| 1902 | 139 | 107 | 246 | |
| 1905 | 30 | 148 | 112 | 260 |
| 1906 | 243 | |||
| 1908 | 162 | 130 | 292 | |
| 1909 | 164 | 134 | 298 | |
| 1910 | 170 | 137 | 307 | |
| 1912 | 50 | 94 | 103 | 197 |
| 1914 | 204 | |||
| 1915 | 272 | |||
| 1918 | 52 | 143 | 132 | 275 |
| 1925 | 61 | 540 | ||
| 1992 | 550 |
Խրխափոր գյուղի գլխավոր հատակագիծը ըստ Google Earth-ի՝2009 թվականի արբանյակաին լուսանկարի (գրաֆիկական մշակումը՝ Ա․ Հակոբյան, 2018 թվական)[4]
Տնտեսություն
խմբագրելԽրխափորցիները զբաղվում էին, անասնապահությամբ, մետաքսագործությամբ, բայց առավելապես այգեգործությամբ զբաղվող խրխափորցիները նաև ցանում էին բամբակ։ Գյուղում եղել է պաղլեղի (շիբ) հանք։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
- ↑ Սամվել Կարապետյան, «Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում», Երևան, 1999 (էլեկտրոնային տարբերակ Արխիվացված 2019-07-02 Wayback Machine)
- ↑ Խրխափոր (աղբյուր՝ Գիրք Մռակավանք, էջ 99 Արխիվացված 2021-06-02 Wayback Machine)
- ↑ Խրխափոր (աղբյուր՝ Գիրք Մռակավանք, էջ 100 Արխիվացված 2021-06-02 Wayback Machine)