Լևոն Մոզյան
Լևոն Մոզյան (ֆր.՝ Lévon Mozian ապրիլի 5, 1890[1], Շապին Գարահիսար, Օսմանյան կայսրություն - դեկտեմբերի 9, 1958[1], Փարիզի 9-րդ շրջան, Փարիզ), հայ գրող։
Լևոն Մոզյան արմտ. հայ.՝ Լեւոն Մօզեան | |
---|---|
![]() | |
Ծնվել է | ապրիլի 5, 1890[1] |
Ծննդավայր | Շապին Գարահիսար, Օսմանյան կայսրություն |
Վախճանվել է | դեկտեմբերի 9, 1958[1] (68 տարեկան) |
Վախճանի վայր | Փարիզի 9-րդ շրջան, Փարիզ |
Գերեզման | Հայ մտավորականների դամբարան |
Գրական անուն | Ali Nureddin |
Մասնագիտություն | գրող, թերթի խմբագրիչ և գրավաճառ |
Ազգություն | հայ |
Քաղաքացիություն | ![]() ![]() |
Կրթություն | Կեդրոնական վարժարան |
Կուսակցություն | ՀՅԴ |
Աշխատավայր | Արեւմուտք, Մարտկոց, Երկունք, Կիլիկիա, Ազատամարտ, Ճակատամարտ, Արաջ, Ազատ խոսք, ժողովուրդ և Ալիք |
![]() |
Կենսագրություն
խմբագրելԵրիտասարդությունն ու սկիզբն Արևելքում
խմբագրելԼևոն Մոզյանը ծնվել է 1890 թվականի ապրիլի 5-ին Շապին Գարահիսարում[2][3]: Նրա հայրը՝ Հարությունը, գետի ափին ջրաղաց ուներ և հագեցած էր ժամանակակից տեխնիկայով, որի մասին Լևոնն ավելի ուշ կարոտով հիշեց[4]։
Նախնական կրթությունն ստացել է Սիվասում, այնուհետև Կոստանդնուպոլսի Գետրոնագանի հայկական բարձրագույն դպրոցում[3]: Օսմանյան մայրաքաղաքում Լևոն Մոզյանը միանում է Հայ Հեղափոխական Դաշնակցությանը (ՀՀԴ) [3] իսկ 1912-ին խմբագրում է «Երկունք» թերթը[4] ·[3], FRA Ուսանողների միության օրգան[5], և միանում է «Ազատամարդ» օրաթերթի խմբագրությանը[3], որը նույնպես կապված է կուսակցության հետ։
Հայոց ցեղասպանության ժամանակ նա փախչում է է ապրիլին առաջին ձերբակալություններից, սակայն, չնայած իր ջանքերին, ստիպված է լինում բռնել աքսորի ճանապարհը[3]: Իր այս փորձը նա պատմում է իր «Աքսորի ոդիսականը» գրքում[4]։ Երկու ոստիկաններու ուղեկցութեամբ 1915 թվականի հուլիսին նա անցնում է Քոնիա եւ օգտվում է առաջնորդ Գարեգին Խաչատուրյանի և ազգային վարժարանի տնորեն Մկրտիչ Պարսամյանի օգնությունից, ապա ուղարկվում է դեպի Եղեգլի և Բոզանտի [6]: Նա ձերբակալվել է Մերսինեում (մեղադրվել է դասալիք կամ նույնիսկ բրիտանացիների լրտես լինելու մեջ), ապա բանտարկվել է Տարսուսում[7]: Սեպտեմբերին Տարսոնի տարանցիկ ճամբարում նշանակված բժիշկ Պողոսյանը թույլ է տալիս Լեւոն Մոզյանին, Արամ Անդոնյանին, Երվանդ Օտյանին և Սեպուհ Աղունուն ովքեր հյուրընկալված էին Արամ և Արտաշես Չալվարդջյան եղբայրների կողմից, ովքեր ալյուր են մատակարարում շրջանի թուրք զինվորներին և, հետևաբար, օգտվում են տեղաշարժի հեշտությունից, ինչը նրանց թույլ է տալիս փրկել բազմաթիվ հայերի կյանքեր [8]: Լևոն Մոզյանն այն ժամանակ լինում է Ինտիլիում գտնվող Բաղդադբան շինարարական հրապարակում աշխատող գաղտնի ցանցի անդամ, կարողանում է խուսափել հայ շինարարների լիկվիդացումից և ապաստան է գտնում Համայում 1916 թվականի օգոստոսին [7], շնորհիվ Լևոն Զաքարյանի ով պետական պարտքի տեսուչ է, և ով այնուհետև կանոնավոր ճանապարհորդում է Ադանայի և Բեյրութի միջև[7]: Համայում Լևոն Մոզյանը վերցնում է Ալի Նուրեդին անունը և աշխատում է որպես մաթեմատիկայի ուսուցիչ քաղաքի միակ քոլեջում [7]:
Ապա հասնում է Հալեպ, որտեղից 1919-ին տեղափոխվել է Ադանա (Կիլիկիա) և այնտեղ ամուսնանում է[4]։ Ֆրանսիայի կողմից Կիլիկիայի օկուպացիայի ժամանակ այնտեղ հրատարակել է Guiliguia թերթը (Կիլիկիա[9], « Cilicie »), շրջանի ՀՌՀ կենտրոնական կոմիտեի թերթ[3]:
Ֆրանսիական զորքերի կողմից Կիլիկիայի տարհանումից հետո[3] 1920 թվականին, նա ընտանիքի հետ հեռանում է Ադանայից և երկու տարով վերադառնում Կոստանդնուպոլիս[4]։ Այնտեղ նա աշխատում է FRA «Ջագադամարդ» թերթում [3]: Քեմալականների ներխուժումը թուրքական մայրաքաղաք ստիպում է բնակչության մի մասին փախչել աղետի ժամանակ և նրանց նորից մղում է աքսորի[3]:
Լևոն Մոզյանը մեկնում է Սալոնիկ (Հունաստան), որտեղ հրատարակում է «Ալիք» օրաթերթը (Ալիք[10], « Vague ») 1923 ին[4] իր համեստ միջոցներով և պաշտոնների համադրմամբ (խմբագրում, կառավարում, առաքում, տպագրության օգնական)[3]:
Կարիերա Ֆրանսիայում
խմբագրելԸնտանիքի հետ Լևոն Մոզյանը 1925 թվականին տեղափոխվում է Փարիզ[3] ·[4]: Ֆրանսիայի մայրաքաղաքում, 1928-ին միանում է Արևմտյան Եվրոպայի FRA-ի կենտրոնական կոմիտեին[3]:
1929-ի սեպտեմբերին Սիմոն Վրացեանի, Մկրտիչ Պարսամեանի, Լ. Գրիգորեանի, Վազգեն Չուչանեանի, Գ. Սասունիի, Ճաւարճ Նարտունիի և Օհան Գարոյի հետ հիմնում է «Նահատակ գրողների ընկերները» միությնը (Նահատակ Գրողներու Բարեկամներ)[3], որի նպատակն է հրատարակել ցեղասպանությունից առաջ և ընթացքում զոհված հայ գրողների ստեղծագործությունները[11]:
1930 թվականին նա ֆրանսիայի քաղաքացիության իրավունք է ստացել[12]։
1930-ական թվականներին նա պատասխանատու է «Արփի» գրախանութի կողմից հրատարակված «Հայկական հասցեների տեղեկատուների» (Ամենուն հասցէն) գրելու համար, որի առաջին երկու համարները (1931 և 1932) հասանելի են Փարիզի Սուրբ Հովհաննես Բապտիստ հայկական տաճարի գրադարանում[13]։
Լինելով FRA-ի ֆրանսիական մասնաճյուղի ներգրավված անդամ, նա մաս է կազմում շարժմանը, որը քննադատում է դրա ուղղությունը 1930-ականների սկզբին[14]:Այս այլախոհական թևի ղեկավարը Վասկեն Չուչանյանի և Մեսրոպ Գույումճյանի հետ հիմնեց «Մարդգոց» (1932-1933) թերթը, որը խոսում էր նրանց պահանջների մասին, և վերջնականապես հեռացվեց կուսակցությունից [14]: Նրա խումբը ներթափանցված էր խորհրդային գործակալների կողմից, որոնք ֆինանսավորում էին այն քաղաքական կուրսի փոփոխության դիմաց՝ ֆինանսավորելով Մոզյանի, Չուչանյանի և Ա. Ափոյանին, և որն ի վերջո հանգեցրեց դրա լուծարմանը 1933 թվականի վերջին [14]:
Պատերազմից հետո Փյուզանդ Թոփալյանի և Լևոն Չորմիսյանի հետ հիմնել է «Արևմուդք» ամսագիրը[15] ·[3]: Նա գրում է բազմաթիվ պարբերականներում, այդ թվում՝ «Հարաչ», «Ժողովուրդ», «Ազատ խոսք», «Լուսարծագ Փարիզ», «Աիսսոր Աբական», «Ազտարար», «Բայկար» և այլն, մասնավորապես սերիալներ, որոնք այնուհետև խմբավորել է իր «Օդիսսեի աքսորում», որը հրատարակվել է իր մահվան տարում։ Նա նաև ղեկավարում է Բելվիլ թաղամասի «Արփի» գրախանութը[16]։
Իր կյանքի ընթացքում նա հետաքրքրվում է գրականությամբ (ֆրանսիացի և արտասահմանցի վիպասաններ, մասնավորապես թարգմանելով Դոստոևսկու «Ոճիր և պատիժ» և «Կարամազով եղբայրներ», ինչպես նաև Գաբրիել Դ'Անունզիոն և Ժան-Պոլ Սարտրը[3]), դեպի մարդկային գիտություններ, հոգեվերլուծություն, փիլիսոփայություն, սոցիոլոգիա[4]… Շատ կապված այն մտքին, որ հայկական սփյուռքը պահպանում է իր հայկականությունը, նա հանդես է գալիս Հայ առաքելական եկեղեցու շուրջ հավաքվելու օգտին[4]։
Մահացել է 1958 թվականի դեկտեմբերի 9-ին։ Թաղված է Փարիզի Բանյո գերեզմանատանը[17]։
Անձնական կյանք
խմբագրելՈւնի դուստր՝ Սոնյան, ով ծնվել է 1920 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Ադանայում[12]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ «Mozian, Léon (1890-1958)». catalogue.bnf.fr (ֆրանսերեն). Վերցված է 02-02-2021-ին.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 {{{1}}}, էջ 4-5 (préface posthume)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 «Biographie de Lévon Mozian». levonmozian.blogspot.com (ֆրանսերեն). Վերցված է 02-02-2021-ին.
- ↑ «Երկունք». tert.nla.am.
- ↑ Raymond Kévorkian, 2006, էջ 722
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Raymond Kévorkian, 2006, էջ 836-837
- ↑ Raymond Kévorkian, 2006, էջ 739-740
- ↑ «Կիլիկիա». tert.nla.am.
- ↑ «Ալիք / Alik». tert.nla.am.
- ↑ Krikor Beledian, 2001, էջ 84
- ↑ 12,0 12,1 {{{վերնագիր}}}. — P. 8542. — P. 8542.
- ↑ «Bibliothèque de l'Église apostolique arménienne de Paris». bibliotheque-eglise-armenienne.fr (ֆրանսերեն).
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Krikor Beledian, 2001, էջ 127-129
- ↑ Krikor Beledian, 2001, էջ 315
- ↑ Claire Mouradian; Anouche Kunth (2010). Éditions de l'attribut (ed.). Les Arméniens en France (ֆրանսերեն). էջ 50. ISBN 978-2916002187.
{{cite book}}
: Unknown parameter|lire en ligne=
ignored (|url=
suggested) (օգնություն); Unknown parameter|pages totales=
ignored (օգնություն); Unknown parameter|sous-titre=
ignored (օգնություն) - ↑ «Sépulture des intellectuels arméniens». geneanet.org (ֆրանսերեն).