Լուգանո (լիճ)
Լուգանո լիճ (իտալ.՝ Lago di Lugano or Ceresio), սառցադաշտային լիճ, որը գտնվում է Շվեյցարիայի և Իտալիայի սահմանին։ Լիճն անվանվել է Լուգանո քաղաքի պատվին, գտնվում է Կոմո և Մաջորե լճերի միջև։ 590 թվականին Գրիգոր Տուրցին լիճը հիշատակել է Ceresio անունով[1]։ Ceresio բառը ծագել է լատիներեն cerasus բառից և նշանակում է «բալ», քանի որ տարածքը լի է եղել բալենիներով, որոնք զարդարել են լճի ափերը[2]։ 804 թվականի փաստաթղթերում լիճը ի հայտ է գալիս Laco Luanasco անունով[1]։
 | ||
 | ||
| Կոորդինատներ | ||
| Տեղագրություն |  Իտալիա Շվեյցարիա
| |
| Երկարություն | 33 կմ | |
| Լայնություն | 3 կմ | |
| Ավազանի մակերեսը | 47,8 կմ² | |
| Ծավալը | 6,5 կմ³ | |
| Ամենամեծ խորությունը | 288 մ | |
| Միջին խորությունը | 134 մ | |
  | ||
 Վիքիպահեստում
| ||
Լճափի հայտնի լեռներն ու զբոսաշրջային ուղղություններն են՝ լճի արևելքում՝ Մոնտե Բրե (925 մ), արևմուտքում՝ Մոնտե Սան Սալվատորե (912մ) և հարավարևելյան ափին՝ Մոնտե Ջենեռոսո (1,701 մ)։ Համաշխարհային ժառանգության արժեք հանդիսացող Մոնտե Սան Ջորջոն (1,097 մ) գտնվում է լճի հարավում։
Լուգանո լճի ջրերը ներառված չեն ԵՄ ԱԱՀ տարածքում։
Պատմություն խմբագրել
Լճի ափերի քաղաքական մարմնի կառավարման մասին առաջին վկայությունը ստացվել է 818 թվականին։ Ռազմավարական նշանակության տարածք զբաղեցնելով՝ լիճը եղել է Սպերիո կոմսության ֆեոդալական տիրապետության մաս։ Մոտ 1000 թվականին անցել է Կոմոյի հռոմի կաթոլիկ թեմի ենթակայության տակ։ 1218-1227 թվականների այն եղել է Կոմոյի և Միլանի միջև պատերազմի վայրը։ Քանի որ լիճը և դրա ափամերձ տարածքներն աստիճանաբար ներառվեցին Միլանի դքսության կազմում, 15-րդ դարում դարձան քաղաքական և տարածքային մրցակցության առարկա։ Լուգանո քաղաքը դարձավ տարածքի գլխավոր քաղաք[1]։
16-րդ դարի սկզբում շվեյցարական կանտոնների տրանսալպյան բեյլիվիկների ստեղծմամբ լիճը դադարել է պատկանել մեկ ինքնիշխան քաղաքական սուբյեկտի։ Իտալա-շվեյցարական սահմանը հստակեցվել է 1752 թվականին Վարեզեի պայմանագրով և այդ ժամանակից ի վեր մնացել է անփոփոխ[1]։
1848 թվականին Մելիդեի և Բիսոնեի միջև՝ մորենի վրա, կառուցվել է Մելիդե ամբարտակը, որպեսզի հնարավոր լինի լճի վրա կառուցել ճանապարհ և ապահովել ուղղակի կապ Լուգանոյի և Կյասոյի միջև։ Այժմ այստեղից է անցնում Սեն Գոտհարդ երկաթգիծը և Ա2 ավտոմայրուղին։
Նավագնացություն խմբագրել
Լիճը նավարկելի է։ Լճի վրա ծառայություններ են մատուցում Società Navigazione del Lago di Lugano-ի ուղևորատար նավակները, հիմնականում տուրիստական նպատակներով, միաժամանակ կապելով Լուգանո քաղաքը լճափնյա այլ համայնքների հետ, որոնցից մի քանիսը ճանապարհային հասանելիություն չունեն։
Ձկնորսությունը լճում (նաև Մաջորե լճում) կարգավորվում է 1986 թվականին Շվեյցարիայի և Իտալիայի միջև կնքված համաձայնագրի հիման վրա։ Նավարկելիության ներկայիս համաձայնագիրը գործում է 1992 թվականից։
Կենդանական աշխարհ խմբագրել
Լիճը լի է ձկներով։ Բացի մի քանի պահպանվող տարածքներից, ինչպիսին է Պորլեցա կոմունայի Կուչո գետի բերանը, ձկնորսությունը թույլատրվում է ամենուր՝ ըստ տարբեր կանոնակարգերի։ Պաշտպանված տեսակներ են իտալական անգույն ու սպիտակ ճիրաններով խեցգետինները (Austropotamobius pallipes)։ Ի տարբերություն Լագո Մաջորեի՝ իտալական ճերմակը (Alburnus albidus) գրեթե հազվադեպ է հանդիպում այստեղ։
1895 թվականին Ցուգ լճից ներմուծվել է ամերիկյան իշխանը, 1894 և 1897 թվականներին՝ սովորական սիգը։ Լճում կա թեփուղ, կարպ, թառ, պերկես, սուդակ, շերեփաձուկ, ամերիկյան պալիա և այլ ձկնատեսակներ։ Վերջին տարիներին նկատվել են նաև սովորական լոքո և պիգո։
Աղտոտում խմբագրել
Աղտոտումը երկար ժամանակ խնդիր է եղել լճի համար։ 1960-ական և 1970-ական թվականներին պաշտոնապես արգելվել է լողանալ լճում[3]։ Չնայած շարունակաբար կեղտաջրերի մաքրման կայանների ներդրման, ինչպիսին առկա է Գանդրիայում, այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են լճի պահման ժամանակը և թթվածնի պակասը, աճող ֆոսֆորի կոնցենտրացիաները նշանակում է, որ պարզ չէ՝ արդյոք լիճը կվերականգնվի։
Ըստ Legambiente-ի՝ միակ պատճառը, որ իտալական լճերում լողալն արգելված չէ այն է, որ Լոմբարդիայի շրջանը փոխել է օրենքը։ Նրանք հայտարարել են, որ լճերում աղտոտվածության մակարդակները չեն համապատասխանում եվրոպական վճիռներին։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Լճի ընդհանուր մակերեսը 48.7 կմ2 է, որից 63%-ը բաժին է ընկնում Շվեյցարիային, 37%-ը՝ Իտալիային։ Առավելագույն խորությունը 288 մետր է։ Լճի ջրահավաք ավազանի գագաթնակետը Պիցո դի Ջինո գագաթն է[4][5]։
Լճի իտալական կողմի ջրերը և Կամպիոնե դ’Իտալիայի էքսկլավը ըստ իտալական օրենքի ֆիսկալ նպատակների համար համարվում են ոչ-տարածքային և կիրառվում է հատուկ հարկային կարգավիճակ՝ որպես անմաքս տարածքի, ազատվելով ԵՄ ԱԱՀ-ից[6]՝ բնակիչներին առաջարկելով շահավետ հարկային արտոնություններ։
Մելիդե ամբարտակը տարանջատում է հյուսիսային (27.5 կմ²) և հարավային (21.4 կմ²) ավազանները, թեև կամուրջը թույլ է տալիս ջրի հոսք և նավարկություն։
Շվեյցարական բնակավայրերը նշված են (Շ), իտալականը՝ (Ի) (Լուգանոյից ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ)՝
- Լուգանո (Շ)
- Կասառատե(Շ)
- Կաստանյոլա (Շ)
- Գանդրիա (Շ)
- Օրիա (Ի)
- Վալսոլդա (Ի)
- Կրեսոնյո (Ի)
- Պորլեցա (Ի)
- Կանտինե դի Գանդրիա (Շ)
- Կապրինո (Շ)
- Կամպիոնե դ’Իտալիա (Ի)
- Բիսոնե (Շ)
- Մառոջա (Շ)
- Մելանո (Շ)
- Կապոլագո (Շ)
- Ռիվա Սան Վիտալե (Շ)
- Բրուզինիո Արսիցիո (Շ)
- Պորտո Չերեզիո (Ի)
- Բրուզիմպիանո (Ի)
- Պոնտե Տրեզա (Ի/Շ)
- Կազլանո (Շ)
- Մալյազո (Շ)
- Անյո (Շ)
- Անյուցո (Շ)
- Մոնտանյոլա (Շ)
- Կարաբիետա (Շ)
- Բարբենգո (Շ)
- Մորկոտե (Շ)
- Մելիդե (Շ)
- Պարադիզո (Շ)
Համայնապատկեր խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «Lake Lugano». Historic Dictionary of Switzerland. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 23-ին. (in Italian)
- ↑ «Itinerari - Il Lago dei Ciliegi». Il Gommone (Italian). Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «Better quality of life on the lake - the swimming ban in the 70s». Societa Navigazione del Lago di Lugano. 2011. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 31-ին.
- ↑ Swisstopo 1:25,000 topographic map, 2014-07-28
- ↑ «Stato di Salute del Ceresio». LakeLugano.ch. Società Navigazione Lago di Lugano. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 22-ին. (in Italian)
- ↑ «Concept of Territoriality» (Italian). Italia Internazionale. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լուգանո (լիճ)» հոդվածին։ |