Վիքիպեդիա

Էպիկուրականություն

Էպիկուրականություն՝ փիլիսոփայական ուսմունք՝ հենված Էպիկուրոսի և նրա հետևորդների գաղափարների վրա։

Էպիկուրի կիսանդրի

Դրա համաձայն բարձրագույն բարիք դիտվում է կյանքի վայելքը, որը ենթադրում է ֆիզիկական ցավի և տագնապի բացակայություն, ինչպես նաև մահվան և աստվածների վախից ազատում։

Պատմություն խմբագրել

Էպիկուրը 32 տարեկան հասակում ստեղծում է իր դպրոցը Միլիտենայում(Ք․ա 310), հետագայում 5 տարի անց, տեղափոխում է այն Աթենք[1]։ Դպրոցը գտնվել է փիլիսոփայի այգում և այդ իսկ պատճառով ստացել է «Այգի» անվանումը (հուն․՝ κῆπος), իսկ Էպիկուրի հետևորդները սկսեցին կոչվել «այգիների փիլիսոփաներ»։ Դպրոց ընդունվում էին կանայք և ստրուկներ, ի դեպ սեփական ունեցվածքից հրաժարվելու անհրաժեշտություն չկար։ Դպրոցի պատին գրված կար․ «Հյու'ր, քեզ համար այստեղ լավ կլինի, այստեղ հաճույքը բարձրագույն բարիք է»[2]։ Էպիկուրի հայտնի աշակերտներից է Մետրոդորը (մահացել է դեռ ուսուցչի կենդանության օրոք)։

Էպիկուրի մահից հետո «Այգին» գլխավորեց միտելենացի Հերմարկուսը։ Հետագայում էպիկուրականներին գլխավորեցին հաջորդաբար Պոլիստրաուսը,Դիոնիսիոսը, Բասիլիդոսը։ Էպիկուրիզմի գաղափարների հետևորդ է եղել Դեմետրոս I Սոտերը[3]։ Ք․ա․ 88 թվականին սկոլար Ֆեդրոսը տարածում է Էպիկուրի ուսմունքը Հռոմում։ Չնայած Էպիկուրի գաղափարները թափանցել էին Իտալիա դեռ վաղուց[4]։ Ֆեդրոսի աշակերտն է դառնում Ցիցերոնը։ Հայտնի հռոմեացի էպիկուրական են եղել Լուկրեցիոսը, Կատիուսը, Ֆիլոդեուսը։

Էպիկուրիստական դպրոցը բացահայտեց Պողոս առաքյալը Աթենք կատարած ճանապարհորդության ժամանակ։ Քրիստոնյա հեղինակների մոտ միջնադարյան էպիկուրականները վերածվեցին անաստվածների խորհրդանիշների։ 80 քրիստոնեական հերետիկոսների շարքում էպիկուրականները զբաղեցնում են 8-րդ տեղը։ Դանթե Ալիգիերին տեղադրել էր էպիկուրականներին Դժոխքի 6-րդ պարունակում, երբ սովորաբար հույն փիլիսոփաները գտնվում էին Քավարանում[5]։ Արդյունքում էպիկուրականներին սկսեցին բարձր գնահատել Վերածննդի և բարոկկոյի շրջանի ազատախոհները՝ Պետրարկան, Ջովանի Բոկաչչոն, Լեոնարդո Բրունին, Պիեռ Գասենդին[6][7], Լաֆոնտեն, Սիրանո դը Բերժերակ[8]։ Ազատախոհներին Էպիկուրի ուսմունքի մեջ գրավում էր ատոմիզմը, սենսուալիզմը և հեդոնիզմը։

Էպիկուրյան փիլիսոփայության չորս սկզբունքները խմբագրել

Տետրաֆարմակոսը (հուն․՝ τετραφάρμακος) էպիկուրյան փիլիսոփայության չորս սկզբունքներն են ձևակերպված Ֆիլադեոսի կողմից։

  • Մի՛ վախեցիր աստծուց (հուն․՝ Ἄφοβον ὁ θεός):
  • Մի՛ մտածիր մահվան մասին (հուն․՝ ἀνύποπτον ὁ θάνατος):
  • Բարիքը դյուրին հասանելի է (հուն․՝ καὶ τἀγαθὸν μὲν εὔκτητον):
  • Չարը հեշտությամբ տանելի է (հուն․՝ τὸ δὲ δεινὸν εὐεκκαρτέρητον):

Կանոնիկություն խմբագրել

Կանոնիկությունը (հուն․՝ κανονικὸν < κανών) իմացաբանության սաղմն է։ Իր ուսմունքի այս հատվածում Էպիկուրը խորհում է Իրականության չափանիշներից։ Դրանց թվին է պատկանում զգացողությունը (հուն․՝ αἴσθησιν)։ Գիտակցությունը հենվում է միայն զգայարանների վրա, որոնց հիման վրա ձևավորում է պատկերացում։ Այս համատեքստում Էպիկուրի դիրքորոշումը կարելի է կոչել էմպիրիզմ։

Ֆիզիկա խմբագրել

Էպիկուրի բնության մասին ուսմունքը ծնվել է տիեզերքի հավերժության և անսահմանության ինչպես նաև աշխարհի բազմազանության գաղափարներից։ Էպիկուրականները վերցրել են Դեմոկրիտի ատոմի ուսմունքը, սակայն լրացրել են այն ատոմի ազատ շեղման ուսմունքով[9]։

Էթիկա խմբագրել

Էպիկուրի էթիկան դուրս է գալիս իմաստունի իդեալից, ով հասել է անհոգ և անխռով վիճակի (ատարեկսիա)։ Այս վիճակը ազատված է տառապանքից, իսկ հետո նույնական է բավարարվածության հետ (հուն․՝ ἡδονή)։ Գիտելիքը իմաստունին թույլ է տալիս հաղթահարել մահից վախը («մինչև մենք կանք մահ չկա, երբ կա մահ, մենք չկանք», մահը ինչպես ատոմների անկում և անզգայացում), ինչպես նաև աստվածներից վախը (աստվածները երանելի են և ուստի չեն կարող բարկանալ և պատժել մարդուն)։ Իրենց գործողություններում Էպիկուրը կոչ է անում առաջնորդվել միայն բնական ցանկություններով (և՛անհրաժեշտ, և՛ ոչ անհրաժեշտ) և խուսափել անբնական ցանկություններից (օրինակ՝ սնափառություն)։ Կոպիտ հեդոնիզմը բնորոշ է միայն ուշ շրջանի հռոմեական էպիկուրականությանը։ Էպիկուրականները հատկապես արժևորում էին ընկերությունը (հուն․՝ φιλίαις)։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. Кн.10
  2. ↑ «Эпикур». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  3. ↑ Левек П. Эллинистический мир / пер. с фр. — М.: Наука. 1989 — C.113
  4. ↑ Эпикурейское отношение к смерти и античное прикладное искусство
  5. ↑ Ад (Божественная комедия)
  6. ↑ Судьба древнегреческого атомизма и философский вклад Эпикура
  7. ↑ Пьер Гассенди — возобновитель эпикуреизма
  8. ↑ Эпикуреизм в европейской философии
  9. ↑ Эпикуреизм

Գրականություն խմբագրել

  • Zeller, Eduard; Reichel, Oswald J., The Stoics, Epicureans and Sceptics, Longmans, Green, and Co., 1892
  • Материалисты древней Греции. Собрание текстов Гераклита, Демокрита и Эпикура. М., 1955
  • Шакирзаде А. С. Эпикур. М., 1963
  • Покровская З. А. Эпикурейцы и литературная критика. // Древнегреческая литературная критика. М.: Наука, 1975.С. 231—270.
  • Цуркан А. А. Эпикуреизм в контексте кризиса античной метафизики // Вестник научной сессии факультета философии и психологии Борисов И. И. Воронеж, 2002. С. 66-67.
  • Буров А. М. Эллинистическая перестройка. Эпикуреизм и образные отклонения // Вестник ВГИК. 2011. № 7. С. 18-24.
  • Тер-Аракельянц В. А. Эразм Роттердамский и Томас Мор против Эпикура //Гуманитарные и социально-экономические науки. 2016. № 2 (87). С. 41-45.
  • Федоров Д. А. Тенденции развития эллинистического языкознания в рамках стоицизма и эпикуреизма //Филологические науки. Вопросы теории и практики. 2015. № 6-1 (48). С.162-164.
  • Holmes, Brooke & Shearin, W. H. Dynamic Reading: Studies in the Reception of Epicureanism, New York: Oxford University Press, 2012.
  • Warren, James (ed.) The Cambridge Companion to Epicureanism, Cambridge: Cambridge University Press, 2009.
  • Jones, Howard. The Epicurean Tradition, New York: Routledge, 1989.
  • De Witt N.W. Epicurus and His Philosophy. Minneapolis, 1954
  • Philippson R. Studien zu Epikur und den Epikureen. Hildesheim — Zürich — New York, 1983
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էպիկուրականություն&oldid=8267346» էջից