Եսայի Նչեցի (մոտ 1255[1] կամ ոչ վաղ քան 1260, Սանասունք, Աղձնիք[2] - մոտ 1338[2], Գլաձորի համալսարան, Հայաստան[2]), րաբունապետ, մանկավարժ, քերական, մատենագիր, հասարակական-հոգևոր գործիչ։ Գլաձորի համալսարանի հիմնադիրն ու ղեկավարը։

Եսայի Նչեցի
Եսայի Նչեցի,
մանրանկար 1318 թ․ Ավետարանից
Ծնվել էմոտ 1255[1] կամ ոչ վաղ քան 1260
Սասունի Նիչ գավառ
Մահացել էմոտ 1338[2]
Գլաձորի համալսարան, Հայաստան[2]
ԴավանանքՀայ Առաքելական Եկեղեցի
ՄասնագիտությունԱստվածաբանություն, մանկավարժություն, քերականություն, փիլիսոփայություն
Հաստատություն(ներ)Գլաձորի համալսարան
Գործունեության ոլորտաստվածաբանություն
Տիրապետում է լեզուներինհայերեն
Գիտական ղեկավարՆերսես Մշեցի,
Վարդան Արևելցի
Եղել է գիտական ղեկավարՀովհաննես Քռնեցի, Կիրակոս Երզնկացի, Հովհաննես Արճիշեցի և Հովհաննես Երզնկացի Ծործորեցի
Հայտնի աշակերտներԳրիգոր Երզնկացի, Հովհան Որոտնեցի, Թորոս Տարոնացի, Կիրակոս Երզնկացի, Հովհաննես Արճիշեցի Ոսպնակեր
Ինչով է հայտնիԳլաձորի համալսարանի ուսուցչապետ
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
 Esayi Nshetsi Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Սովորել է Մուշի Առաքելոց դպրեվանքում, ապա՝ Քաջբերունյաց գավառում և Վայոց ձորի Աղբերց վանքում՝ Ներսես Մշեցու մոտ։ Ստացել է բարձրագույն կրթություն և վարդապետի (դոկտորի) աստիճան։ 1284 թ. գլխավորել է Աղբերց վանքի դպրության աշխատանքները։

Եսայի Նչեցին եղել է Գլաձորի համալսարանի հիմնադիրն ու ղեկավարը։

Որպես ուսուցչապետ մեծ համբավ է վայելել բնաշխարհում և Կիլիկիայի հայկական պետության սահմաններում։ Դասավանդել է «յոթ ազատ արվեստներ»-ը։ Դաստիարակել և կրթել է մոտ 360 աշակերտ։

Նշեցու գրական ժառանգությունը (մեկնություններ, ճառեր, նամակներ) հիմնականում ունի կրոնաբարոյական բովանդակություն։ Նրա «Վերլուծության քերականություն» համալսարանական դասագիրքն իր բնույթով բանաքաղական երկ է, ընդգրկում է Դավիթ Քերականի, Համամ Արևելցու, Արիստակես Գրչի, Գևորգ Սկևռացու և այլոց քերականական մեկնությունների հիմնական դրույթներն ու հարցադրումները։ Նշեցու քերականությունը համարել է «դուռն ամենայն իմսատութեան և կրթութևան», առաջարկել համեմատության միջոցով վերացնել հայոց հին ու նոր լեզուների միջև առաջացած խզումը՝ վերականգնելով լեզվի հին ձևերը։ Նշեցին անդրադարձել է «հունաբան դպրոց»-ի թարգմանություններին, խոսքի մասերին և նրանց բաժանմանը, հոլովմանը, խոնարհմանը, լեզուների ծագմանը և այլ հարցերի։

Երկեր խմբագրել

 
Եսայի Նշեցու հուշարձանը Եղեգնաձորում
  • «Մեկնութիւն Եզեկիէլի»
  • «Վերլուծութիւն քերականութեան»
  • «Դաւանութիւն և խոստովանութիւն ի Սուրբ Երրորդութիւն»
  • «Սուղ ինչ պատճառ ձեռնադրութեան քահանայի»
  • «Յաղագս կարգաց եկեղեցւոյ»
  • «Յաղագս եկեղեցւոյ խորհրդեան»
  • «Թուղթ վասն կարգաց եկեղեցւոյ և ժամուց»
  • «Թուղթ Եսայեայ վարդապետին պատասխանի ընդդէմ պարոն Հեթմոյ»
  • «Թուղթ Եսայեայ ի Տէր Մատթէոսն»
  • «Թուղթ շրջաբերական յաղագս ողորմութիւն տալոյ ի նպաստ Ս. Կարապետին Տարօնոյ»

Գրականություն խմբագրել

  • X-XIV դդ. մշակույթը, դպրոցը, գիտությունը և գրականությունը։
  • Ալիշան Ղ, Սիսական, Վենետիկ, 1893։
  • Ջահուկյան Գ., Քերականական և ուղղագրական աշխատությունները հին և միջնադարյան Հայաստանում, Երևան, 1954։
  • Խաչերյան Լ., Գլաձորի համալսարանը հայ մանկավարժական մտքի զարգացման մեջ (XIII-XIV դդ.), Երևան, 1973։
  • Պետրոսյան Ս., Եսայի Նչեցու թղթերը, «Էջմիածին», 1985։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 524