Հովհաննես Երզնկացի Ծործորեցի
Հովհաննես Երզնկացի Ծործորեցի (մոտ 1270-ական թվականներին, Մեծ Հայքի Եկեղյաց գավառում, հավանաբար Երզնկայում 1338 թվական, շիրիմը ենթադրվում է՝ Հաղպատի վանքում), հայ փիլիսոփա, քերական, բանասեր, մեկնիչ, թարգմանիչ, եկեղեցական-հասարակական գործիչ։
Հովհաննես Երզնկացի Ծործորեցի | |
|---|---|
| Ծնվել է | մոտ 1270-ականներ[1] ենթդ․ Երզնկա, Հուլավյան Իլխանություն, Մոնղոլական կայսրություն[1] |
| Մահացել է | 1338[1] Հաղպատավանք, Հաղպատ, Վրաց թագավորություն |
| Գերեզման | ենթդ․ Հաղպատավանք[1] |
| Բնակության վայր(եր) | Արտազ |
| Դավանանք | Byzantine Catholic Churches? |
| Մասնագիտություն | փիլիսոփա, գրիչ, առակագիր և լեզվաբան |
| Հաստատություն(ներ) | Գլաձորի համալսարան |
| Գործունեության ոլորտ | փիլիսոփայություն և քերականություն |
| Ալմա մատեր | Գլաձորի համալսարան |
| Տիրապետում է լեզուներին | հայերեն, լատիներեն, հունարեն և պարսկերեն |
| Գիտական ղեկավար | Եսայի Նչեցի |
Կենսագրություն խմբագրել
Նախնական կրթությունն ստացել է Եկեղյաց գավառի դպրատներում։ Գործել է Գլաձորի համալսարանում, դարձել Եսայի Նչեցու գործընկերը։ Հետագայում տեղափոխվել է Արտազ՝ Ծործորի վանք (այստեղից էլ՝ Ծործորեցի)։ Ճանաչվել է որպես գեղագիր-առակագիր-գրիչ, ընդօրինակել է մի շարք իմաստասիրական երկեր։ Նպաստել է Հայաստանում կաթոլիկության տարածմանը, մասնակցել Ադանայի 1317 թվականի միարարական ժողովին, սերտ կապեր պահպանել Բարդուղիմեոս Բոլոնիացու հետ։ 1321 թվականին թարգմանել է Թովմաս Աքվինացու «Գիրք խորհրդոց եկեղեցոյ» աշխատությունը։ Գրել է գիտափիլիսոփայական երկերի առաջաբաններ, մեկնություններ, քարոզներ, թղթեր, բանաստեղծություններ։ Որպես հայ ունիթոռության ներկայացուցիչ՝ կրել է Թովմա Աքվինացու ազդեցությունը (այս բանը մասամբ արտահայտվել է գիտության և հավատի սահմանազատման, գիտությունը հավատին ենթարկելու նրա փորձի մեջ)։ Գոյաբանական հարցերում եղել է իդեալիստ։ Սակայն շարունակելով հայ մտածողների առաջադիմական հայացքները՝ նա ամեն ինչ համարել է փոփոխելի և հասարակական ու բնական կյանքում դրսևորվող հակադրությունների («ներհակությունների») գոյության ու միասնության արդյունք։ Հովհաննես Երզնկացին աշխարհը համարում է ճանաչելի։ Ըստ նրա՝ իրականությունը ճանաչվում է երեք ձևով՝ բնազդով, փորձով և բանականությամբ։ Իմացությունն ընդհանրացման արդյունք է, որ կատարվում է մակածական և արտածական եղանակով, մասնավորից ընդհանուրը և հակառակն ընթացող գործողությամբ։ Հովհաննես Երզնկացին առանձնացնում է իմացության տեսական և գործնական մակարդակները։ Տեսական իմացության նպատակը, ըստ նրա, ճշմարտության հանգելն է, գործնականինը՝ այն ի կատար ածելը։ Քննադատելով հոգու և մարմնի փոխհարաբերության պլատոնյան ըմբըռնումը, նա հոգին համարում է բնության մաս, իսկ մարդուն՝ հոգու և մարմնի ներդաշնակ ամբողջություն։ Հովհաննես Երզնկացին քննարկել ու բնութագրել է հոգու և մարմնի էական հատկանիշները։ Գրել է «Համառօտ տեսութիւն քերականի» աշխատությունը, որ ներառում է քերականական, գրական, գրականագիտական հասկացությունների սահմանումներ (միջնադարյան ըմբռնումով)։ Իր նախորդների թարգմանությունները քննահամեմատական մեթոդով բաղդատել է հույն և լատինական բնօրինակների հետ, կատարել պատմա-բանասիրական, բնագրային ճշգրտումներ, իմաստասիրական, լեզվական ստուգաբանություններ։ Գրական ստեղծագործության ասպարեզում առանձնապես հետևել է Ներսես Շնորհալուն (քննել և շարունակել է Մատթեոսի Ավետարանի՝ նրա կատարած մեկնությունը, վերջինիս օրինակով գրել հայոց այբուբենին նվիրված բանաստեղծություն)։ Հովհաննես Երզնկացու չափածոն (գանձեր, երգեր, շարականներ, խրատական ոտանավորներ, հանելուկներ) քնարական և պատմողական ստեղծագործություն է՝ գրված ազատ չափ ու հանգով, դյուրըմբռնելի լեզվով։ Հովհաննես Երզնկացին նշանավոր մանկավարժ էր և ուսուցիչ։ Նրան աշակերտել են բազմաթիվ «բանասեր անձինք»։ Կրթական, ուսուցողական նպատակներով գրել է փիլիսոփայական աշխատություններ, խրատական ոտանավորներ, հանելուկներ։ Նրա ընտրությամբ ու պատվերով ընդօրինակվել են գիտական, փիլիսոփայական, քերականական աշխատությունների ժողովածուներ։ Հաճախ քաղվածքներ են արվել նրա իմաստասիրական, գրական գործերից, ասույթներից, ընդօրինակվել են նրա աշխատությունները։ Մեծ է Հովհաննես Երզնկացու մատենագրության ճանաչողական նշանակությունը։ Բացահայտելով տարբեր ժողովուրդների անցյալի և ժամանակի փիլիսոփաների, գիտական մտքի մակարդակը, սոցիալ-տնտեսական, եկեղեցական, դասակարգային հարաբերությունները՝ նա իր վերաբերմունքն է արտահայտել այս կամ այն երևույթի, տեսակետի կամ մտածողի նկատմամբ։ Հովհաննես Երզնկացու ձեռագրերը գտնվում են Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 558)։ 
|