Հովհաննես Երզնկացի Ծործորեցի

հայ փիլիսոփա

Հովհաննես Երզնկացի Ծործորեցի (մոտ 1270-ական թվականներին, Մեծ Հայքի Եկեղյաց գավառում, հավանաբար Երզնկայում 1338 թվական, շիրիմը ենթադրվում է՝ Հաղպատի վանքում), հայ փիլիսոփա, քերական, բանասեր, մեկնիչ, թարգմանիչ, եկեղեցական-հասարակական գործիչ։

Հովհաննես Երզնկացի Ծործորեցի
Ծնվել էմոտ 1270-ականներ[1]
ենթդ․ Երզնկա, Հուլավյան Իլխանություն, Մոնղոլական կայսրություն[1]
Մահացել է1338[1]
Հաղպատավանք, Հաղպատ, Վրաց թագավորություն
Գերեզմանենթդ․ Հաղպատավանք[1]
Բնակության վայր(եր)Արտազ
ԴավանանքByzantine Catholic Churches?
Մասնագիտությունփիլիսոփա, գրիչ, առակագիր և լեզվաբան
Հաստատություն(ներ)Գլաձորի համալսարան
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն և քերականություն
Ալմա մատերԳլաձորի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներինհայերեն, լատիներեն, հունարեն և պարսկերեն
Գիտական ղեկավարԵսայի Նչեցի

Կենսագրություն

խմբագրել

Նախնական կրթությունն ստացել է Եկեղյաց գավառի դպրատներում։ Գործել է Գլաձորի համալսարանում, դարձել Եսայի Նչեցու գործընկերը։ Հետագայում տեղափոխվել է Արտազ՝ Ծործորի վանք (այստեղից էլ՝ Ծործորեցի)։ Ճանաչվել է որպես գեղագիր-առակագիր-գրիչ, ընդօրինակել է մի շարք իմաստասիրական երկեր։ Նպաստել է Հայաստանում կաթոլիկության տարածմանը, մասնակցել Ադանայի 1317 թվականի միարարական ժողովին, սերտ կապեր պահպանել Բարդուղիմեոս Բոլոնիացու հետ։ 1321 թվականին թարգմանել է Թովմաս Աքվինացու «Գիրք խորհրդոց եկեղեցոյ» աշխատությունը։ Գրել է գիտափիլիսոփայական երկերի առաջաբաններ, մեկնություններ, քարոզներ, թղթեր, բանաստեղծություններ։ Որպես հայ ունիթոռության ներկայացուցիչ՝ կրել է Թովմա Աքվինացու ազդեցությունը (այս բանը մասամբ արտահայտվել է գիտության և հավատի սահմանազատման, գիտությունը հավատին ենթարկելու նրա փորձի մեջ)։ Գոյաբանական հարցերում եղել է իդեալիստ։ Սակայն շարունակելով հայ մտածողների առաջադիմական հայացքները՝ նա ամեն ինչ համարել է փոփոխելի և հասարակական ու բնական կյանքում դրսևորվող հակադրությունների («ներհակությունների») գոյության ու միասնության արդյունք։ Հովհաննես Երզնկացին աշխարհը համարում է ճանաչելի։ Ըստ նրա՝ իրականությունը ճանաչվում է երեք ձևով՝ բնազդով, փորձով և բանականությամբ։ Իմացությունն ընդհանրացման արդյունք է, որ կատարվում է մակածական և արտածական եղանակով, մասնավորից ընդհանուրը և հակառակն ընթացող գործողությամբ։ Հովհաննես Երզնկացին առանձնացնում է իմացության տեսական և գործնական մակարդակները։ Տեսական իմացության նպատակը, ըստ նրա, ճշմարտության հանգելն է, գործնականինը՝ այն ի կատար ածելը։ Քննադատելով հոգու և մարմնի փոխհարաբերության պլատոնյան ըմբըռնումը, նա հոգին համարում է բնության մաս, իսկ մարդուն՝ հոգու և մարմնի ներդաշնակ ամբողջություն։ Հովհաննես Երզնկացին քննարկել ու բնութագրել է հոգու և մարմնի էական հատկանիշները։ Գրել է «Համառօտ տեսութիւն քերականի» աշխատությունը, որ ներառում է քերականական, գրական, գրականագիտական հասկացությունների սահմանումներ (միջնադարյան ըմբռնումով)։ Իր նախորդների թարգմանությունները քննահամեմատական մեթոդով բաղդատել է հույն և լատինական բնօրինակների հետ, կատարել պատմա-բանասիրական, բնագրային ճշգրտումներ, իմաստասիրական, լեզվական ստուգաբանություններ։ Գրական ստեղծագործության ասպարեզում առանձնապես հետևել է Ներսես Շնորհալուն (քննել և շարունակել է Մատթեոսի Ավետարանի՝ նրա կատարած մեկնությունը, վերջինիս օրինակով գրել հայոց այբուբենին նվիրված բանաստեղծություն)։ Հովհաննես Երզնկացու չափածոն (գանձեր, երգեր, շարականներ, խրատական ոտանավորներ, հանելուկներ) քնարական և պատմողական ստեղծագործություն է՝ գրված ազատ չափ ու հանգով, դյուրըմբռնելի լեզվով։ Հովհաննես Երզնկացին նշանավոր մանկավարժ էր և ուսուցիչ։ Նրան աշակերտել են բազմաթիվ «բանասեր անձինք»։ Կրթական, ուսուցողական նպատակներով գրել է փիլիսոփայական աշխատություններ, խրատական ոտանավորներ, հանելուկներ։ Նրա ընտրությամբ ու պատվերով ընդօրինակվել են գիտական, փիլիսոփայական, քերականական աշխատությունների ժողովածուներ։ Հաճախ քաղվածքներ են արվել նրա իմաստասիրական, գրական գործերից, ասույթներից, ընդօրինակվել են նրա աշխատությունները։ Մեծ է Հովհաննես Երզնկացու մատենագրության ճանաչողական նշանակությունը։ Բացահայտելով տարբեր ժողովուրդների անցյալի և ժամանակի փիլիսոփաների, գիտական մտքի մակարդակը, սոցիալ-տնտեսական, եկեղեցական, դասակարգային հարաբերությունները՝ նա իր վերաբերմունքն է արտահայտել այս կամ այն երևույթի, տեսակետի կամ մտածողի նկատմամբ։ Հովհաննես Երզնկացու ձեռագրերը գտնվում են Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 558