Համամ Արևելցի

Համամ Արևելցի, Համամ-Գրիգոր, Համամ Բագրատունի, Համամ Բարեպաշտ, (ծ. և մ. թթ, անհայտ), 9-րդ դարի 2-րդ կեսի իշխան, ապա՝ թագավոր Հայոց Արևելից Կողմանց։

Համամ Արևելցի
Թագավոր Հայոց Արևելից Կողմանց
Իշխանություն	9-րդ դարի 2-րդ կես
Տոհմ	Բագրատունիներ
լեզվաբան
Երեխաներ	Սահակ Սևադա

Կենսագրություն

Խոշոր դեր է կատարել Արևելից Կողմանց պատմության մեջ, կառուցել է Հավքախաղաց բերդը Տրտուի աջ ափին, տիրացել ամբողջ Արցախ-Խաչեն աշխարհին։ Բագրատունիների թագավորության ենթակա Համամ Արևելցու Հայոց Արևելից Կողմանց թագավորությունն ընդգրկել է Վաչագան Բարեպաշտի թագավորության ամբողջ տարածքը (Արցախ, Ուտիք, Կամբեճան)։ Նպաստել է Հայոց եկեղեցու և նրա Աղվանից թևի միջև եղած տարաձայնությունների հարթեցմանը։ Պահպանվել է Համամ Արևելցու երկու արձանագրություն, մեկը՝ Մեծ Մազրայում («Գրիգոր Ադրներսեհյան»-«Ադրնարսեհի որդի» անունով»), 881 թվականին կանգնեցված խաչարձանի վրա, մյուսը՝ «Համամ» անունով, Տիգրանակերտ քաղաքի ավերակների մոտ գտնվող Սոֆուլու գյուղում, առանց թվականի։

898-ին մահացավ Աղվանից Բագրատունիների գահակալ Համամ Գրիգոր Արևելցին։ Միջագետքի արաբական կուսակալից ծանր պարտություն կրած՝ Բագրատունյաց շահնշահության արքա Սմբատ Ա Բագրատունին ի վիճակի չլինելով զսպելու Աղվանքում սկսված գահակալական վեճերը, ստիպված եղավ համակերպվել Բագրատունյաց շահնշահության կազմի մեջ մտնող Աղվանից թագավորության մասնատմանը մանր վարչական միավորների (գահերեց իշխանությունների), որոնք էին՝ Հերեթ-Կամբեջանի (մեծ իշխան՝ Համամի որդի Ատրներսեհ), Փառիսոսի (մեծ իշխան՝ Համամի որդի Սահակ), Խաչենի /որի մեջ էր մտնում նաև Պարտավին հարակից Առանշահիկ Շիրյանշահանց իշխանությունը, Կաղանկատույք ավանով և Աղվեն բերդով/ (մեծ իշխան՝ Համամի որդի Վաղթանգ Սակառ, իր կրտսեր եղբոր հետ միասին, որին հատկացված էր ներքին Խաչենի տարածքները), Քթիշի կամ Դիզակի   (մեծ իշխան՝ Եսաի Աբու-Մուսեի թոռ Գագիկ)։

Աշխատություններ

• Hamam, Commentary on the Book of Proverbs. Armenian text and English translation, with Introduction and extensive commentary by Thomson R.W., Peeters, Leuven 2005, Pp. vi, 307 (Hebrew University Armenian Texts and Studies, 5). Արխիվացված 2016-03-06 Wayback Machine

Գրականություն

• Կոստանեանց Կարապետ, Համամ Արեւելցի, Վաղարշապատ, 1896։

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 95)։