Բոլիվիայի ցույցեր (2019)
Բողոքի ցույցեր Բոլիվիայում, հակակառավարական բողոքի ցույցեր, որոնք տեղի են ունեցել 2019 թվականին Բոլիվիայում։ Ցուցարարները իշխանություններին մեղադրել են համընդհանուր ընտրություններում խախտումների մեջ, որոնցում հաղթել է գործող նախագահ Էվո Մորալեսը։ Զինվորականների ճնշման տակ Մորալեսը չեղյալ է հայտարարել ընտրությունների արդյունքները և լքել Բոլիվիան։
Բոլիվիայի ցույցեր (2019) | |||
---|---|---|---|
![]() | |||
Ամսաթիվ | Մինչև Մորալեսի հրաժարականը՝ 2019 թվականի հոկտեմբերի 21 - նոյեմբերի 10 Մինչև Մորալեսի հրաժարականը՝ 2019 թվականի նոյեմբերի 11 - 21 | ||
Վայր | ![]() | ||
Մեթոդ | Բողոքի ակցիաներ, անկարգություններ, քաղաքացիական դիմադրություն, գործադուլներ | ||
Արդյունք |
| ||
Հակամարտող կողմեր | |||
| |||
Ղեկավարներ | |||
| |||
Կորուստներ | |||
Զոհեր | 33 (2019 թվականի նոյեմբերի 27-ի դրությամբ)[1] | ||
Վիրավորներ | 804 (2019 թվականի նոյեմբերի 27-ի դրությամբ)[1] | ||
Ձերբակալվածներ | 1511 (2019 թվականի նոյեմբերի 27-ի դրությամբ)[1] |
Նախապատմություն
խմբագրել2005 թվականին հրաժարական է տվել Բոլիվիայի նախագահ Կառլոս Մեսանը։ Նրան հաջորդել է հնդիկ Էվո Մորալեսը, որը երկիրը կառավարել է 14 տարի։ Մորալեսը մի շարք բարեփոխումներ է իրականացրել, որոնք թույլ են տվել կրճատել աղքատության մակարդակը (2006 թվականին երկրի բնակչության 60 %-ից մինչև 2018 թվականին երկրի բնակչության 35%-ը)[2]։ Դրա հետ մեկտեղ Մորալեսը ֆինանսավորել է բոլիվիական բանակը։ 2018 թվականին ռազմական ծախսերը կազմել են Բոլիվիայի պետական ծախսերի ընդամենը 3,8 %-ը[3]։ Մորալեսի օրոք զինծառայողների հոնորարը ցածր է եղել[2]։
Բոլիվիայում անցկացվել են համընդհանուր ընտրություններ։ Դրանց ավարտից հետո ձայների նախնական հաշվարկը դադարեցվել է։ Որոշ ժամանակ անց հայտարարվել է, որ պետության գործող ղեկավար Էվո Մորալեսն առաջատար է բավականին մեծ տարբերությամբ (10 %)։ Դա նրան թույլ է տվել խուսափել կրկնակի քվեարկությունից։ Միջազգային դիտորդները մտահոգություն են հայտնել արդյունքների մասին հաշվետվությունների չեղարկման վերաբերյալ։ Հաշվման դադարից հետո Մորալեսի օգտին տրված ձայները աճել են։ Մորալեսը հերքել է այդ մեղադրանքները և միջազգային կազմակերպություններին առաջարկել ընտրական գործընթացների վերստուգում անցկացնել՝ խոստանալով որևէ խարդախություն հայտնաբերելու դեպքում լրացուցիչ ընտրություններ անցկացնել։ Երկրորդ տեղը զբաղեցրած թեկնածու Կառլոս Մեսան կոչ է արել մինչև երկրորդ փուլի անցկացումը շարունակել բողոքի ակցիաները՝ հայտարարելով, որ ինքն ապացույցներ կներկայացնի այն մասին, որ խարդախություն է տեղի ունեցել։ Ընդդիմության առաջնորդները հրաժարվել են Մորալեսի հետ որևէ բանակցություն վարել[4]։
Բողոքի ժամանակագրություն
խմբագրելՀոկտեմբերի 21
խմբագրելՑուցարարները երկրի մի քանի դեպարտամենտում սկսել են հավաքվել ընտրական հանձնաժողովների հաշվիչ կենտրոնների դարպասների մոտ[5]։ Բոլիվիայի ոստիկանության հրամանատար Վլադիմիր Կալդերոնը հայտարարել է, որ իրենք պատրաստ են եղել ցանկացած իրադարձության, որը կարող է փոխել հասարակական կարգը երկրում այն բանից հետո, երբ որոշ առաջնորդներ քաղաքացիական դիմադրության կոչ են արել[6]։
Հոկտեմբերի 21-ի առավոտյան Լա Պասում Սոպոկաչի և Միրաֆլորես բնակելի թաղամասերում հայտնաբերվել են քվեաթերթիկներ՝ հօգուտ «սոցիալիզմի շարժման» և ընտրական նյութեր այն մարդկանց ձեռքում, որոնք ընտրական դատարանի պաշտոնատար անձինք չեն եղել։ Սոցիալական ցանցերում տարածվել են քաղաքացիների տեսագրությունները, որտեղ պատկերված է եղել, որ ոստիկանությունն արցունքաբեր գազ է կիրառում այդ բնակելի թաղամասերի բնակիչների դեմ և պաշտպանում ընտրական նյութերն ու ընտրակեղծիքների մեջ կասկածվողներին[7]։
Սուկրայում բողոքի ցույցերն աստիճանաբար ավելի դաժան են դարձել։ Բռնությունն այնքան ուժեղ է եղել, որ «սոցիալիզմի շարժման» կենտրոնակայանում հրդեհ է բռնկվել, իսկ աշխատավորների միասնական ֆեդերացիայի գրասենյակները հարձակման են ենթարկվել[8]։ Այդ ամենը ղեկավարում էր նրանց առաջնորդ, սերժանտ Սեսիլիա Կալանին, որը սպիտակ գլխաշոր էր կրում՝ պահանջելով, որ նախագահը հարգի քվեարկությունը[9]։
Բողոքի ակցիայի մասնակիցները Սուկրե և Թարիջա քաղաքներում հրկիզել են ընտրական հանձնաժողովի շենքերը և քվեատուփերը[10]։ Պոտոսիում «Պոտոտինիստինայի քաղաքացիական կոմիտեի» երթն ավարտվել է շրջանի ընտրական դատարանի այրմամբ, որի արդյունքում վնասվել են մոտակա տները[11]։ Ուսանողները խարույկներ են վառել և գրառումներ տեղադրել Կառլոս Մեսի կողմնակիցների և ակտիվիստների համար Presidente, Hotel Real, Campo Ferial de Cochabamba-ի մոտակայքում։ Ոստիկանությունն ուղարկվել է Պոտոսի՝ անվտանգության բարձրացման և դեպարտամենտական ընտրական դատարանի դարպասների մոտ հնարավոր անկարգությունները կանխելու համար, ինչը դատապարտել է ձայների հաշվարկի խախտումները[12]։
Hotel Real-ւմ բախում էր տեղի ունեցել Մորալեսի հակառակորդների ու կողմնակիցների, ինչպես նաև ոստիկանության միջև։ Ընդդիմության խմբերը արցունքաբեր գազով հարձակման են ենթարկվել իրավապահների կողմից[13]։ Տասնյակ մարդիկ վիրավորվել են, այդ թվում՝ Սան Անդրեսի ավարտական համալսարանի ռեկտոր Վալդո Ալբարասինը, որը տեղափոխվել է հիվանդանոց[14][15][16]։ Դրանից հետո Hotel Presidente-ի համակարգչային կենտրոնը դադարեցրել է ձայների հաշվարկը բողոքների պատճառով[17]։
Շրջանային ընտրական դատարաններից չորսը դադարեցրել է ձայների հաշվարկը հաշվողական կենտրոններից դուրս գրանցված քաղաքացիների բողոքների պատճառով[18]։ Կոբիջիի քաղաքապետ Լուիս Գատի Ռիբեյրոն և Պանդոյի նահանգապետ Լուիս Ադոլֆո Ֆլորեսը հարձակման են ենթարկվել մի խումբ ցուցարարների կողմից, և Ֆլորեսը հոսպիտալացվել է[19]։ Օրուրոյում ոչնչացվել են «Շարժում դեպի սոցիալիզմ» վրանը և Պետնախարարության մեքենան[20]։
Հոկտեմբերի 22
խմբագրելՀոկտեմբերի 22-ի լուսադեմին Ուգո Չավեսի արձանի գլուխը հայտնաբերվեց Ռիբերալտայի քաղաքապետ Օմար Նունես Վել Ռոդրիգեսի տան դռան մոտ, այն բանից հետո, երբ ցուցարարները արձանը գցեցին և ջարդեցին[21][22]։ Չավեսը՝ Վենեսուելայի նախկին նախագահը, Մորալեսի ընկերն ու դաշնակիցն էր։ Հոկտեմբերի 21-ին Կոչաբամբայում ուսանողների և ոստիկանության բախում տեղի ունեցավ, Սան Սիմոնի քաղաքապետի համալսարանի 37 ուսանողներ Պլազա Սուկրեում բողոքեցին ընդդեմ ընտրակեղծիքների։ Ոստիկանությունը միջամտեց արցունքաբեր գազով[23][24]։
«Ponchos Rojos» կազմակերպության ղեկավար Էպիֆանիո Ռամոն Մորալեսը հայտարարեց, որ նրանք Լա Պազում երթեր կանցկացնեն՝ ի պաշտպանություն Մորալեսի, ներառյալ ճանապարհների արգելափակումն ու ցանկապատերի ձևավորումը, և զգուշացրեց, որ կպատասխանեն ցուցարարների հարձակումներին[25]։
Հոկտեմբերի 23
խմբագրելԿեսօրին մոտ տեղական համալսարանների ֆեդերացիայի ղեկավարները և համալսարանական ուսանողները գրավեցին Թարիհի քաղաքացիական կոմիտեի տարածքը իշխող կուսակցության հետ նրանց քաղաքական մտերմության պատճառով[26]։
Չուքիսակաայում, Սանտա Կրուսում, Թարիջայում, Բենիում և Կոչաբամբայում սկսվեց բաց հասարակական գործադուլի առաջին օրը։ Կատիա Անտեկերեն պաշտոնական բողոք ներկայացրեց Սանտա Կրուզի Հանցագործության դեմ պայքարի հատուկ ուժերին (FELCC) 21F կուսակցության ներկայացուցիչ Էդուարդո Գուտիերեսի անհետացման կապակցությամբ[24][27]։
Երրորդ Համակարգային շարժման նախագահի թեկնածու և կրթության նախկին նախարար Ֆելիքս Պացին նույնպես դեմ էր, որ իր կուսակցությունը ձայներ փոխանցի իշխող կուսակցությանը Լարեկայա, Կարանավի և Պալոս Բլանկոս նահանգներում[28]։
Հոկտեմբերի 24
խմբագրելՉուկիսակիի շրջանային ընտրական դատարանը հայտարարել է, որ ձայների հաշվարկն անցկացվել է Սուդաշես մունիցիպալիտետում, քանի որ բողոքի ակցիաների ընթացքում հրկիզվել են Սուկրե քաղաքի իր օբյեկտները։ Հաշվարկն անցկացվել է «Ապակե տարաներ Բոլիվիայից» հասարակական արտադրական ընկերության նիստերի դահլիճում[29]։ Նույն կերպ Պոտոսի ընտրական դատարանը դադարեցրել է Լլալագուայի մունիցիպալիտետում վերահաշվարկը՝ առանց ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցության պատվիրակներին ծանուցելու[30]։ Հաշվարկները ցույց են տվել, որ Սուդաշես և Լլալագուա մունիցիպալիտետներում իշխող կուսակցությունը կարողացել է ստանալ ձայների ավելի քան երկու երրորդը[31]։
Իշխող «Շարժում դեպի սոցիալիզմ» կուսակցության մի խումբ կողմնակիցներ սեպտեմբերի 14-ին Կոչաբամբայի հրապարակից վտարել են մի խումբ հակառակորդների Մորալեսի հրապարակում ելույթ ունենալուց րոպեներ առաջ։ Գործադուլ հայտարարած հակառակորդները հայտնել են վիրավորանքներ և սպառնալիքներ ստանալու մասին[32]։
Օրվա ավարտին Սանտա Կրուս քաղաքում բախումներ են գրանցվել Էվո Մորալեսի հաղթանակը սատարողների և երկրորդ փուլ պահանջող մարդկանց միջև։ Նախնական տվյալների համաձայն՝ Էլ Տորնոյի մունիցիպալիտետում բախումների արդյունքում տուժել է մի քանի մարդ[33]։ Կոչաբամբայում նույնպես բախումներ են տեղի ունեցել ուսանողների և նախագահ Էվո Մորալեսի կողմնակիցների միջև։ Ոստիկանությունը նրանց ցրել է արցունքաբեր գազով։ «Շարժում դեպի սոցիալիզմի» գրոհայինները հայտարարել են, որ նրանք կմնան Կոչաբամբայում՝ զգոն մնալով «մինչ վերջնական արդյունքների ամփոփումը»[34]։ Սանտա-Կրուսի քաղաքացիական կոմիտեի նախագահ Լուիս Ֆերնանդո Կամաչոն կրկին դիմել է Սանտա-Կրուսի ժողովրդին՝ վերահաստատելով գործադուլի կոչը և նշելով, որ Բոլիվիան չի գնա երկրորդ ընտրությունների նույն ընտրական մարմինների հետ, որոնք վերահսկում էին ընտրական գործընթացը[35]։
Մադրիդում, Միլանում և Բեռլինում բնակվող որոշ բոլիվիացիներ հանդես են եկել առաջատար թեկնածուների միջև երկրորդ փուլի օգտին[36]։
Տեղական ժամանակով ժամը 19:00-ին Բազմազգ ընտրական մարմինը հրապարակել է 99.99% ձայների հաշվարկ Բոլիվիայում և արտերկրում, Մորալեսը հավաքել է ավելի քան 40%՝ մյուս թեկնածուներից առաջ անցնելով առնվազն 10,56%-ով[37]։
Հոկտեմբերի 25
խմբագրելՈւրբաթ օր՝ արդյունքների պաշտոնապես հայտարարում։ Լատինական Ամերիկայի մի քանի երկիր, ինչպես նաև Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներն և Եվրոպական միությունը կոչ են արել անցկացնել երկրորդ տուրի հանդիպումները։ Հինգշաբթի երեկոյան ցուցարարները հեղեղել են մայրաքաղաքի փողոցները՝ վանկարկելով, քանի որ Բոլիվիան «Կուբա կամ Վենեսուելա չէ», և պետք է անցկացնի երկրորդ տուրի հանդիպումը[38]։
Հոկտեմբերի 31
խմբագրելԿառավարությունը հայտարարել է, որ հոկտեմբերի 21-ից բողոքի ակցիաներում զոհվել է առնվազն երկու մարդ, երկուսն էլ Մոնտերո քաղաքում։ Նույն օրը Ամերիկյան պետությունների կազմակերպությունը սկսել է ընտրությունների արդյունքների ստուգում։ Կազմակերպությունում հայտարարել են, որ դրա համար կպահանջվի մինչև 12 օր, իսկ Իսպանիան, Պարագվայը և Մեքսիկան կհետևեն դրան[39]։
Նոյեմբերի 7
խմբագրելԲողոքի ակցիաների հետևանքով զոհվածների թիվը հասել Է երեքի, երբ բողոքի ժամանակ սպանվել է Լիմբերտ Գուսման անունով 20-ամյա ուսանողը։
Վինտո քաղաքի քաղաքապետարանը հրկիզվել է ցուցարարների կողմից։ Ընդդիմադիր ցուցարարները նաև հարձակվել են իշխող կուսակցությունից քաղաքապետ Արսեի վրա, նրան փողոցներում ոտաբոբիկ քարշ էին տալիս, կարմիր ներկ լցնում վրան[40]։
Հոկտեմբերի 8
խմբագրելՈստիկանության աշխատակիցները միացել են բողոքի ցույցերին։ Երեկոյան մի քանի մարդ կարող էր դրոշներով ցուցարարների տեսնել ոստիկանության Կոչաբամբայի բաժնի տանիքին, ինչպես նաև Լա Պազում, Սանտա Կրուսում և Սուկրում[41][42]։
Նոյեմբերի 10
խմբագրելՄԱԿ-ը հրապարակել է ընտրությունների ընթացքում անցկացված ստուգման հաշվետվությունը։ Զեկույցում տեղեկություններ են պարունակվում լուրջ խախտումների մասին։ Կազմակերպությունում պատմել են, որ վիճակագրորեն քիչ հավանական է, որ Մորալեսն ապահովել է 10 տոկոսանոց ընդմիջում, որն անհրաժեշտ է հաղթանակի համար։ Միջազգային կազմակերպության կարծիքով ընտրությունները պետք է չեղյալ հայտարարվեն այն բանից հետո, երբ հայտնաբերվել են քվեարկության համակարգի հետ կապված «բացահայտ մանիպուլյացիաներ»։ «Համակարգչային համակարգերի մանիպուլյացիան այնքան մեծ է, որ Բոլիվիայի պետությունը պետք է մանրակրկիտ ուսումնասիրի դրանք, որպեսզի հասկանա այս լուրջ գործը և նշանակի պատասխանատու»։
Մորալեսի հրաժարական և ընտրությունների արդյունքների չեղարկում
խմբագրելՆույն օրը զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար գեներալ Ուիլյամս Կալիմանը Մորալեսին խնդրել է հրաժարական տալ, որպեսզի մի քանի շաբաթ տևած բողոքի ակցիաներից հետո «օգնի վերականգնել խաղաղությունն ու կայունությունը»՝ ավելացնելով, որ զինվորականները Բոլիվիայի ժողովրդին կոչ են արել զերծ մնալ բռնությունից և անկարգություններից[43]։
Այդ հայտարարությունից հետո Մորալեսը ելույթ է ունեցել հեռուստատեսությամբ՝ անհայտ վայրից հայտարարելով իր անհապաղ հրաժարականի մասին[44][45]։ Դրանից հետո Մորալեսը մեկնել է Մեքսիկա, իսկ նրա պաշտոնը ժամանակավորապես զբաղեցրել Է Բոլիվիայի խորհրդարանի փոխխոսնակ Ժանին Անյեսը։
Իրադարձությունների գնահատում
խմբագրելԲոլիվիայում կատարված իրադարձությունները բացասաբար են ընդունել Լատինական Ամերիկայի այնպիսի երկրների առաջնորդներ, ինչպիսիք են Արգենտինան, Վենեսուելան, Նիկարագուան, Կուբան և Մեքսիկան։
Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարել է, որ Բոլիվիայի իրադարձությունները զարգացել են «պետական հեղաշրջման ուղեգծով», և երկրի քաղաքական ուժերին կոչ է արել սահմանադրական ելք գտնել ներքաղաքական ճգնաժամից։ ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտարարել է, որ Ռուսաստանի իշխանությունները հույս ունեն, որ Բոլիվիայում իրավիճակը կկարգավորվի օրենքի հիման վրա և առանց երրորդ երկրների միջամտության։
Վերջերս կալանքից ազատված Բրազիլիայի նախկին նախագահ Լուիս Ինասիու Լուլա դա Սիլվան, որը դատապարտվել էր կոռուպցիայի համար, նույնպես Բոլիվիայի իրադարձությունները հեղաշրջում է անվանել։ Սակայն Բրազիլիայի արտաքին գործերի նախարար Էռնեստ Արաուժուն հայտարարել է, որ Բոլիվիայի իրադարձությունները հեղաշրջում չի կարելի անվանել, քանի որ «ընտրությունների զանգվածային կեղծման փորձը Էվո Մորալեսին զրկել է օրինականացումից»։ Իսկ Բրազիլիայի նախագահ Ժաիր Բոլսոնարուն նույնիսկ ցանկություն է հայտնել հրաժարվել էլեկտրոնային ընտրությունների համակարգից հօգուտ սովորական քվեաթերթիկների, քանի որ դա նվազեցնում է մանիպուլյացիաների հնարավորությունը[46]։
Ցուցարարները դուրս են եկել փողոցներ, որպեսզի տոնեն նախագահի հրաժարականը՝ բղավելով «Այո՛, մենք կարող ենք»[47]։ Ոստիկանությունը հեռացել Է Լա-Պասի փողոցներից, քանի որ ամբոխը ողջունել է իշխանության հանձնումը հրավառությամբ, իսկ այդ ժամանակ մյուսները թալանել են խանութները[48]։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 Frances Jenner (2019 թ․ նոյեմբերի 27). «Excessive police violence in protests cause deaths and thousands of injuries» (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
- ↑ 2,0 2,1 Денисенко К. Оппозиция в погонах // Эксперт. - 2019. - № 47. - С. 47.
- ↑ Денисенко К. Оппозиция в погонах // Эксперт. - 2019. - № 47. - С. 46.
- ↑ В Боливии оппозиция отказалась от переговоров с Моралесом
- ↑ Vigilias se masifican en los centros de cómputo del país
- ↑ Enfrentamientos entre la policía y manifestantes en La Paz tras las elecciones en Bolivia
- ↑ Encuentran papeletas marcadas a favor del MAS en La Paz
- ↑ Incendian el TED y casa de campaña del MAS en Sucre
- ↑ Sucre: Mujeres policías marchan y piden calma
- ↑ Incendian tribunales electorales en Sucre y Tarija (vídeos)
- ↑ Incendian el edificio del tribunal electoral de Potosí
- ↑ Policías llegan a Potosí y persiste la vigilia en el TED
- ↑ «Se registran enfrentamientos entre militantes del MAS y de CC en la sede de cómputo». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
- ↑ Un rector universitario boliviano sufrió una brutal agresión mientras se manifestaba en La Paz
- ↑ Waldo Albarracín se recupera tras agresión en La Paz
- ↑ El rector Waldo Albarracín es herido durante las protestas
- ↑ Suspenden el conteo de votos en La Paz debido a las protestas de los ciudadanos
- ↑ «Suspenden el conteo de votos en cuatro departamentos por manifestaciones». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
- ↑ «Alcalde de Cobija y Gobernador de Pando sufren ataques a sus domicilios». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-10-22-ին. Վերցված է 2020-12-16-ին.
- ↑ Caos en Oruro por resultados adelantados
- ↑ El polémico monumento a Hugo Chávez que fue derribado en Riberalta
- ↑ Con una soga al cuello y sin pies, derriban una estatua de Hugo Chávez en Bolivia
- ↑ TED y Policía evalúan destrozos en el campo ferial de Alalay
- ↑ 24,0 24,1 UMSS: estudiantes protestan contra presunto fraude y policías intervienen con gases lacrimógenos
- ↑ «Ponchos rojos amenazan con armas y chicotes para defender a Evo». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
- ↑ «Universitarios toman Comité Cívico de Tarija». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-10-22-ին. Վերցված է 2020-12-16-ին.
- ↑ «Formalizan denuncia por desaparición de activista en Santa Cruz». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
- ↑ «Patzi denuncia que sus votos pasaron al MAS». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
- ↑ TED de Chuquisaca retoma cómputo oficial en Zudáñez
- ↑ Recuento se hizo en Llallagua sin la publicidad que exige la Ley
- ↑ «El cómputo de votos de Chuquisaca se realiza en un bastión del MAS». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
- ↑ Afines al MAS desalojaron a opositores de la plaza 14 de Septiembre en Cochabamba
- ↑ «Se registran graves enfrentamientos civiles en Santa Cruz». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
- ↑ Simpatizantes de Evo se enfrentan a estudiantes en la plazuela Bush y anuncian vigilia permanente
- ↑ «Santa Cruz no levanta la medida y se alista para encarar el tercer día en paro». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-10-25-ին. Վերցված է 2020-12-16-ին.
- ↑ «Residentes bolivianos en Europa se manifiestan en defensa de su voto y piden segunda vuelta». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-10-25-ին. Վերցված է 2020-12-16-ին.
- ↑ Cómputo da a Evo la victoria irreversible en primera vuelta
- ↑ Bolivia election: Protests in La Paz over result
- ↑ Bolivia's post-election clashes turn deadly as two are killed
- ↑ Bolivia mayor has hair forcibly cut by crowd of protesters
- ↑ Bolivian police seen joining scattered anti-Morales protests
- ↑ Bolivian police 'mutiny' in opposition to Evo Morales
- ↑ Bolivia's Morales resigns after protests, lashes out at 'coup'
- ↑ Bolivia's beleaguered President Morales announces resignation
- ↑ Bolivia's president resigns after re-election triggered deadly protests
- ↑ Моралес ушел, но может и вернуться
- ↑ Bolivian President Evo Morales resigns amid election protests
- ↑ Evo Morales of Bolivia Accepts Asylum in Mexico