Բարբառա Ժաքլին Սահակյան (անգլ.՝ Barbara Jacquelyn Sahakian, մարտի 17, 1952(1952-03-17)[1][2]), Բրիտանական ակադեմիայի անդամ, Բժշկական գիտությունների ակադեմիայի անդամ (Մեծ Բրիտանիա), Կլինիկական նյարդահոգեբանության, հոգեբուժության դեպարտամենտի և բժշկական հետազոտությունների խորհրդի (MRC), Քեմբրիջի համալսարանի Wellcome Trust ինստիտուտի վարքագծային և կլինիկական նյարդաբանության ինստիտուտի պրոֆեսոր, Ադդենբրուկի հիվանդանոցի պատվավոր կլինիկական հոգեբան, Քեմբրիջ[3]։ Միջազգային համբավ ունի կոգնիտիվ հոգեֆարմակոլոգիայի, նեյրոէթիկայի, նյարդահոգեբանության, նյարդահոգեբուժության և նեյրոակնադիտության բնագավառներում[4][5], Քեմբրիջի Քլեր Հոլ քոլեջի գիտաշխատող[6], Նեյրոէթիկայի միջազգային միության (INS) նախագահ, համարվում է միության հիմնադիր անդամ[7]։ Հոգեֆարմակոլոգիայի բրիտանական ասոցիացիայի (BAP) նախկին նախագահ (2012-2014[8]):

Բարբարա Սահակյան
Ծնվել էմարտի 17, 1952(1952-03-17)[1][2] (71 տարեկան)
ԿրթությունՔեմբրիջի համալսարան
Մասնագիտություննյարդակենսաբան, հոգեբան և միջազգային ֆորումի մասնակից
ԱշխատավայրՔեմբրիջի համալսարան
ԱմուսինԹրևոր Ու. Ռոբբինս
Պարգևներ

Կրթություն խմբագրել

Սահակյանը Քեմբրիջի համալսարանի հոգեբանության ֆակուլտետում պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն հոգեֆարմակոլոգիայի գծով[9]։ Դրանից հետո Սահակյանը ստացել է կլինիկական հոգեբանության դիպլոմ և դարձել դիպլոմավորված հոգեբան[10]։

Կարիերա խմբագրել

Սահակյանն առավելապես հայտնի է դեղաբանական թերապիաների, Ալցհեյմերի հիվանդության վաղ հայտնաբերման, ճանաչողության և դեպրեսիայի և նեյրոէթիկայի միջոցով ճանաչողական գործունեության բարելավմանն ուղղված իր աշխատանքներով։ Սահակյանի հետազոտությունը նպատակ ունի հասկանալ կոգնիտիվ, էմոցիոնալ և վարքային դիսֆունկցիայի նյարդային հիմքերը՝ ավելի արդյունավետ դեղաբանական և հոգեբանական բուժում մշակելու համար։ Նրա լաբորատորիան կենտրոնացած է նյարդահոգեբուժական խանգարումների վաղ հայտնաբերման, դիֆերենցիալ ախտորոշման և հայեցակարգային ուսումնասիրությունների վավերացման վրա՝ օգտագործելով ճանաչողական բարելավման դեղեր և ճանաչողական ուսուցում[8]։

Սահակյանն իր հետազոտության մեջ օգտագործում է այնպիսի մեթոդներ, ինչպիսիք են հոգեֆարմակոլոգիական, նյարդահոգեբանական և նեյրոդիտարկման հետազոտությունները։ Նրա խմբի հետազոտական հիմնական ոլորտներն են՝ Ալցհեյմերի հիվանդությունը, ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշը (ADHD), օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը (OCD), թմրամիջոցների չարաշահումը, դեպրեսիան և մանիակային համախտանիշը[4]։

2007 թվականին Սահակյանը մտահոգություն է հայտնել դեղերի էթիկական օգտագործման վերաբերյալ, որոնք նախատեսված են եղել օգնելու դեմենցիայով և Ալցհեյմերի հիվանդությամբ տառապողներին առողջ մարդկանց ճանաչողական գործառույթը բարելավելու համար[11][12]։ 2014 թվականի մայիսին Սահակյանը հոդված է հրապարակել առաջիկա տասնամյակում բարեկեցիկ հասարակության մեջ ուղեղի առողջության հասնելու մասին[13]։ Այդ հոդվածում նա ներառել է տարբեր ոլորտների փորձագետների ցանկ, ներառյալ նյարդաբանությունը, նորարարությունը և տեխնոլոգիան։ Սահակյանին խնդրել են գրել այդ հոդվածը Բրիտանական կառավարության գլխավոր գիտական խորհրդատու սըր Ջոն Բեդդինգթոնի համար[14]։

Սահակյանն այդ թեմաներով հրատարակել է ավելի քան 400 հոդված գիտական ամսագրերում, այդ թվում՝ բազմաթիվ հրապարակումներ Science[15], Nature[16], Nature Neuroscience[17], The Lancet[18] և British Medical Journal[19][20] հեղինակավոր գիտական և բժշկական ամսագրերում։ Համարվում է «Psychological Medicine» ամսագրի կրտսեր խմբագիր[21]։ ISI Web of Science տվյալների բազան նրան շնորհել է 100-ի հավասար H-գործակից[22]։

Սահակյանը «Վատ ընթացքներ։ Ինչպես ճիշտ որոշում կայացնել և խելացի թմրանյութերի էթիկան» գրքի համահեղինակն է, որը հրատարակվել է Oxford University Press-ի կողմից 2013 թվականին[23]։ Նա նաև 2011 թվականին Oxford University Press-ի կողմից հրատարակված «Նեյրոէթիկայի գծով Օքսֆորդյան տեղեկատու» (անգլ.՝ The Oxford Handbook of Neuroethics)-ի համախմբագիրն է[24]։

Բացի BAP-ը և INS-ը նախագահելուց, Սահակյանը ընդգրկված է նաև Նյարդահոգեբանական դեղագործության միջազգային քոլեջի (CINP)[25] խորհրդում և Նյարդահոգեբանական դեղագործության եվրոպական քոլեջի (ECNP) վերահսկիչ խորհրդում[26]։ Նաև Լոնդոնի կայսերական ինստիտուտի փոխկապակցված պրոֆեսոր է[27] և Օքսֆորդի Ուեհիրոյի պրակտիկ էթիկայի կենտրոնի վաստակավոր անդամ[28]։ Նախկինում Սահակյանը եղել է MRC նյարդաբանության և հոգեկան առողջության խորհրդի անդամ (2006-2010) և Նյարդաբանության ընկերության կոմիտեի (SfN) անդամ[8]։ Բարբարա Սահակյանը Մեծ Բրիտանիայի թագավորական ինստիտուտի կողմից ճանաչվել է գիտության բնագավառի լավագույն կանանցից մեկը[29]։

Հայտնագործություններ խմբագրել

Սահակյանի ուսումնասիրությունների մեջ օգտագործվում են նյարդահոգեբանական թեստեր, ինչպիսիք են Քեմբրիջի նյարդահոգեբանական թեստերի ավտոմատ մարտկոցը (CANTAB), որը նա հայտնագործել է պրոֆեսոր Թրևոր Ռոբինսի հետ 1980-ականներին[30]։ CANTAB-ը ներկայումս օգտագործվում է աշխարհի ավելի քան 700 գիտահետազոտական ինստիտուտներում և վավերացվել է ավելի քան 1200 գրախոսվող հոդվածներով[31]։ Սահակյանը Քեմբրիջի համալսարանի Cambridge Cognition դուստր ձեռնարկության ավագ խորհրդատուն է։ Cambridge Cognition-ն այժմ խթանում է CANTAB-ը[32]։

CANTAB PAL սենսորային էկրանի թեստը, որը գնահատում է տեսողական հիշողությունը և նոր գիտելիքները, ստացել է ամենաբարձր համաշխարհային վարկանիշը՝ 4*՝ Research Excellence Framework-ի սանդղակով (REF) 2014[33][34]: Այս մրցանակից հետո CANTAB-ը և CANTAB PAL-ը ճանաչվեցին Բժշկական դպրոցների ազգային խորհրդի 2015 թվականի «Ազգերի առողջություն» հրապարակման մեջ, որտեղ CANTAB-ը կոչվեց Մեծ Բրիտանիայի տնտեսության խթանիչ[35]։

Քաղաքականությունը նյարդաբանության և հոգեկան առողջության բնագավառում խմբագրել

Սահակյանը ղեկավարում է միջազգային նեյրոգիտության և հոգեկան առողջության քաղաքականության բնագավառի բազմաթիվ կարևոր զեկույցներ[36], այդ թվում՝ Հոգեկան առողջության ազգային ինստիտուտի (NIMH) կողմից ֆինանսավորվող Հոգեկան առողջության համաշխարհային հիմնախնդիրների զեկույցը[37] և 2008 թվականին Մտավոր կապիտալի և բարեկեցության վերաբերյալ Մեծ Բրիտանիայի կառավարության կանխատեսման նախագիծը[38]։ Վերջին նախագիծն ընդգծեց ուղեղի լավ առողջությունն ու բարեկեցությունը ողջ կյանքի ընթացքում և ընդգծեց այնպիսի կարևոր հասկացություններ, ինչպիսիք են ճանաչողական ռեզերվը և սթրեսին դիմադրողականությունը[39]։

Սահակյանը 2014 թվականին Շվեյցարիայի Դավոս քաղաքում տեղի ունեցած Համաշխարհային տնտեսական ֆորումում (ՀՏՖ) ելույթ է ունեցել նյարդաբանության և հոգեկան առողջության քաղաքականության վերաբերյալ։ Նա ուղեղի հետազոտությունների գծով ՀՏՖ-ի Գլոբալ օրակարգային խորհրդի անդամ է[40]։

Լուսաբանումը ԶԼՄ-ներում խմբագրել

Սահակյանը հաճախ հանրությանը ներգրավում էր գիտության մեջ՝ հանդես գալով այնպիսի ծրագրերում, ինչպիսիք են BBC Newsnight-ը[41], ինչպես նաև The Life Scientific-ը[42] и Today Program[en][43] և Today Program-ը[43] BBC Radio 4-ում։ Նա մասնակցել է նաև բազմաթիվ թերթերի հարցազրույցների, ինչպիսիք են The Sunday Times-ը[44] և Forbes Online-ը[45]։ 2012 թվականին Սահակյանն իր ներդրումն է ունեցել Wellcome Trust Superhuman ցուցահանդեսի կատալոգում և նկարահանվել տեսահոլովակում[46]։ 2014 թվականի մայիսին Սահակյանը մասնակցել է Reddit Ask Me Anything (AMA) ծրագրին՝ պատասխանելով հարցերի մի շարք թեմաների վերաբերյալ, ինչպիսիք են դեպրեսիան և ճանաչողական ազդեցությանը խթանող դեղերը[47]։ 2014 թվականի հուլիսին Սահակյանը ցրեց այն առասպելը, որ մարդիկ օգտագործում են իրենց ուղեղի միայն 10%-ը՝ կապված «Լյուսի» ֆիլմի սյուժեի հետ[48]։ 2015 թվականի մարտին նա պատմել է Լոնդոնի գիտության թանգարանում տեղի ունեցած «Դուք այժմ բարելավվել եք» (անգլ.՝ You have been upgraded) միջոցառման մասին, որտեղ իր լաբորատորիայի անդամները ցուցադրեցին իրենց գիտելիքները[49]։ Նյարդաբանության, ուղեղի առողջության, ճանաչողական զարգացման և նյարդահոգեբուժական խանգարումների վերաբերյալ զեկուցումների համատեքստում նա հաճախ նշում էր ուղեղի առողջության և հիվանդությունների ճիշտ ախտորոշման կարևորությունը[50][51]։

Մեծարանքներ և պարգևներ խմբագրել

2004 թվականից Սահակյանը Բրիտանական բժշկական գիտությունների ակադեմիայի գիտաշխատող է[52]։ Նա կապված է նաև Human Brain Project նախագծի հետ[53]։ Սահակյանը համարվում է նաև Else Kröner-Fresenius-Stiftung Prize 2017 մրցանակի միջազգային փորձագիտական ժյուրիի անդամ[54]։

Սահակյանը 2005 թվականին աշխատանքի է անցել Ուտրեխտի համալսարանի հոգեբանական դեղագործության ամբիոնում և 2009 թվականին առաջադրվել է Փենսիլվանիայի համալսարանի «Անվանի միջազգային գիտնական» մրցանակին[8]։ 2010 թվականին ստացել է Ծերունական հիվանդությունների և հոգեբուժական դեղագործության միջազգային քոլեջի (ICGP) ավագ հետազոտողի մրցանակ։ 2008 թվականին Սահակյանը Ալֆրեդ Դիքինի նորարարության վերաբերյալ դասախոսություն է կարդացել Ավստրալիայի Մելբուռն քաղաքում[55]։

2015 թվականին Սահակյանին շնորհվել է գիտությունների դոկտորի աստիճան Քեմբրիջի համալսարանից[56], որը համարվում է համալսարանի կողմից շնորհված բարձրագույն գիտական աստիճան ակնառու գիտական հետազոտությունների համար[57]։

2017 թվականի հուլիսին Սահակյանն ընտրվել է Բրիտանական ակադեմիայի (FBA) անդամ և Մեծ Բրիտանիայի հումանիտար և սոցիալական գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ[58]

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 Who's who (բրիտ․ անգլ.)(untranslated), 1849. — ISSN 0083-937X
  2. 2,0 2,1 Davos 2014 Participant List
  3. «Profile: Barbara Sahakian»։ World Economic Forum։ Վերցված է 20 June 2014 
  4. 4,0 4,1 «Profile: Barbara Sahakian»։ Cambridge Neuroscience։ Վերցված է 20 June 2014 
  5. «BBC Radio 4 – The Life Scientific, Barbara Sahakian»։ Վերցված է 4 December 2012 
  6. «Fellows of Clare Hall»։ Clare Hall, University of Cambridge։ Արխիվացված է օրիգինալից 14 July 2014-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  7. «Professor Barbara Sahakian elected President of the International Neuroethics Society»։ Cambridge Neuroscience։ 12 August 2013։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 July 2022-ին։ Վերցված է 19 August 2014 
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 «Professor Barbara Sahakian - BAP Officer Profile»։ The British Association for Psychopharmacology։ Վերցված է 7 September 2014 
  9. Sahakian Barbara (1977)։ The effects of isolation on the unconditional behaviour and response to drugs in rats (PhD thesis)։ University of Cambridge 
  10. «Barbara Sahakian: Profile»։ The Oxford Centre for Neuroethics։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 April 2015-ին։ Վերցված է 17 April 2015 
  11. Sahakian Barbara։ «Decision Making & the Ethics of "Smart Drugs"»։ The Global Herald։ 24 Hour Trading Ltd։ Արխիվացված է օրիգինալից 8 June 2013-ին։ Վերցված է 5 June 2013 
  12. Sahakian B., Morein-Zamir S. (2007)։ Sahakian B. J., Morein-Zamir S., eds.։ «Professor's little helper»։ Nature 450 (7173): 1157–1159։ PMID 18097378։ doi:10.1038/4501157a 
  13. Sahakian Barbara J. (Jun 2014)։ «What do experts think we should do to achieve brain health?»։ Neuroscience & Biobehavioral Reviews 43: 240–258։ PMID 24742821։ doi:10.1016/j.neubiorev.2014.04.002 
  14. «What do experts think we should do to achieve brain health? Press Release»։ Department of Psychiatry, University of Cambridge։ Արխիվացված է օրիգինալից 9 June 2014-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  15. Sahakian B. J., Morein-Zamir S. (2009)։ «Neuroscientists Need Neuroethics Teaching»։ Science 325 (5937): 147։ PMID 19589983։ doi:10.1126/science.325_147a 
  16. Insel T. R., Sahakian B. J., Voon V., Nye J., Brown V. J., Altevogt B. M., Bullmore E. T., Goodwin G. M., Howard R. J., Kupfer D. J., Malloch G., Marston H. M., Nutt D. J., Robbins T. W., Stahl S., Tricklebank M. D., Williams J. H. (2012)։ «Drug research: A plan for mental illness»։ Nature 483 (7389): 269։ PMID 22422245։ doi:10.1038/483269a 
  17. Aron A. R., Fletcher P. C., Bullmore E. T., Sahakian B. J., Robbins T. W. (2003)։ «Stop-signal inhibition disrupted by damage to right inferior frontal gyrus in humans»։ Nature Neuroscience 6 (2): 115–116։ PMID 12536210։ doi:10.1038/nn1003 
  18. Sahakian B. J., Malloch G., Kennard C. (2010)։ «A UK strategy for mental health and wellbeing»։ The Lancet 375 (9729): 1854–5։ PMID 20511002։ doi:10.1016/S0140-6736(10)60817-3 
  19. Sugden C., Aggarwal R., Housden C., Sahakian B. J., Darzi A. (2010)։ «Pharmacological enhancement of performance in doctors»։ BMJ 340: c2542։ PMID 20483930։ doi:10.1136/bmj.c2542 
  20. Orrell M., Sahakian B. (1995)։ «Education and dementia»։ BMJ 310 (6985): 951–952։ PMC 2549351։ PMID 7728017։ doi:10.1136/bmj.310.6985.951 
  21. «Psychological Medicine: Editorial Board»։ Cambridge University Press։ Վերցված է 26 September 2014 
  22. «Barbara Sahakian – Citation Report»։ Web of Science։ Վերցված է 20 June 2014 
  23. «Bad Moves Book Details»։ Oxford University Press։ Վերցված է 20 June 2014 
  24. «Oxford Handbook of Neuroethics»։ Oxford University Press։ Վերցված է 20 June 2014 (չաշխատող հղում)
  25. «CINP Executive Committee & Council 2014 - 2016»։ CINP։ Արխիվացված է օրիգինալից 19 June 2009-ին։ Վերցված է 25 March 2015 
  26. «Review Board»։ ECNP։ Արխիվացված է օրիգինալից 3 November 2013-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  27. «Barbara Sahakian at the WEF»։ Cambridge Neuroscience։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 July 2022-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  28. «Barbara Sahakian's Profile»։ University of Oxford Practical Ethics։ Արխիվացված է օրիգինալից 15 July 2014-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  29. Cardew Gail (8 March 2014)։ «Top 10 women in science – an impossible task?»։ The Royal Institution։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 September 2020-ին։ Վերցված է 13 August 2014 
  30. Sahakian B. J., Morris R. G., Evenden J. L., Heald A., Levy R., Philpot M., Robbins T. W. (1988)։ «A Comparative Study of Visuospatial Memory and Learning in Alzheimer-Type Dementia and Parkinson's Disease»։ Brain 111 (3): 695–718։ PMID 3382917։ doi:10.1093/brain/111.3.695 
  31. «Overview of CANTAB»։ Cambridge Cognition։ Վերցված է 20 June 2014 
  32. «Science Team»։ Cambridge Cognition։ Վերցված է 20 June 2014 
  33. «REF Impact Case Study - CANTAB-PAL»։ Research Excellence Framework։ Վերցված է 11 February 2015 
  34. «World-leading UK medical research showcased in new publication»։ Medical Schools Council։ 29 January 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 February 2015-ին։ Վերցված է 11 February 2015 
  35. «Health of the Nation»։ Medical Schools Council։ 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 February 2015-ին։ Վերցված է 11 February 2015 
  36. «Barbara Sahakian Q&A»։ Cambridge Science Festival։ Վերցված է 20 June 2014 
  37. Collins P. Y., Patel V., Joestl S. S., March D., Insel T. R., Daar A. S., Bordin I. A., Costello E. J., Durkin M., Fairburn C., Glass R. I., Hall W., Huang Y., Hyman S. E., Jamison K., Kaaya S., Kapur S., Kleinman A., Ogunniyi A., Otero-Ojeda A., Poo M., Ravindranath V., Sahakian B. J., Saxena S., Singer P. A., Stein D. J., Anderson W., Dhansay M. A., Ewart W, Phillips A., Shurin S., Walport M. (2011)։ «Grand challenges in global mental health»։ Nature 475 (7354): 27–30։ PMC 3173804։ PMID 21734685։ doi:10.1038/475027a 
  38. «Mental Capital and Wellbeing Foresight Report»։ UK Government։ Վերցված է 20 June 2014 
  39. Beddington, J., Cooper, C. L., Field, J., Goswami, U., Huppert, F. A., Jenkins, R., Jones, H. S., Kirkwood, T. B., Sahakian, B. J., Thomas, S. M. (2008)։ «The mental wealth of nations»։ Nature 455 (7216): 1057–60։ PMID 18948946։ doi:10.1038/4551057a։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-12-01-ին։ Վերցված է 2022-07-22 
  40. «Cambridge Neuroscience»։ Barbara Sahakian at the WEF in Davos 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 July 2022-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  41. Susan Watts (9 November 2011)։ «Do cognitive-enhancing drugs work?»։ BBC News։ Վերցված է 20 June 2014 
  42. «Barbara Sahakian». The Life Scientific. 29 May 2012. BBC Radio 4. http://bbc.co.uk/programmes/b01j5j24. 
  43. 43,0 43,1 «Brain Stimulation Report»։ BBC Today 
  44. Minette Martin (3 January 2010)։ «It's a no-brainer – bring on the pills that will make us smarter»։ The Sunday Times։ Արխիվացված է օրիգինալից 14 July 2014-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  45. Stephen Kotler (14 May 2012)։ «Training The Brain of an Entrepreneur»։ Forbes։ Վերցված է 20 June 2014 
  46. «Superhuman Collection»։ Wellcome Trust։ Արխիվացված է օրիգինալից 4 July 2014-ին։ Վերցված է 10 July 2014 
  47. Barbara Sahakian (30 May 2014)։ «From lost memories to brain drugs, a neuroscientist explains»։ The Conversation։ Վերցված է 20 June 2014 
  48. Ralph Blackburn (20 July 2014)։ «The underused brain? It's all in the mind: Film-makers' much-loved idea that we only use 10 per cent of our grey cells is a fiction»։ The Independent։ Վերցված է 10 November 2014 
  49. «Brain training at the Science Museum»։ Cambridge Neuroscience։ 8 April 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 20 January 2021-ին։ Վերցված է 6 May 2015 
  50. Barbara Sahakian (15 August 2013)։ «Burden of brain disorders ignored by government»։ The Conversation։ Վերցված է 10 July 2014 
  51. Barbara Sahakian (16 May 2014)։ «Five brain challenges we can overcome in the next decade»։ The Conversation։ Վերցված է 10 July 2014 
  52. «Barbara Sahakian – Profile»։ Academy of Medical Sciences։ Արխիվացված է օրիգինալից 1 August 2016-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  53. «Principal Investigators»։ Human Brain Project։ Արխիվացված է օրիգինալից 3 July 2014-ին։ Վերցված է 20 June 2014 
  54. «The 2017 Else Kröner Fresenius Preis für Medizinische Forschung»։ Else Kröner-Fresenius-Stiftung։ Արխիվացված է օրիգինալից 25 September 2015-ին։ Վերցված է 24 September 2015 
  55. Miller Nick (6 June 2008)։ «'Smart drugs' need smarter risk-handling»։ The Age։ Վերցված է 15 September 2014 
  56. «Congregation of the Regent House on 21 March 2015»։ Cambridge University Reporter (6381)։ 25 March 2015։ Վերցված է 31 March 2015 
  57. «Information for candidates for the ScD Degree»։ University of Cambridge։ Վերցված է 31 March 2015 
  58. «Elections to the British Academy celebrate the diversity of UK research»։ British Academy։ 2 July 2017։ Վերցված է 29 July 2017 

Արտաքին հղումներ խմբագրել