Ալեքսանդր Շելեպին
Ալեքսանդր Նիկոլայի Շելեպին (ռուս.՝ Александр Николаевич Шелепин, օգոստոսի 18, 1918[1][2], Վորոնեժ, Վորոնեժի նահանգ, Խորհրդային Ռուսաստան - հոկտեմբերի 24, 1994[1][2], Մոսկվա, Ռուսաստան), խորհրդային կոմերիտական, կուսակցական և պետական գործիչ։
| Ալեքսանդր Շելեպին | |
| |
| Կուսակցություն՝ | ԽՄԿԿ |
|---|---|
| Կրթություն՝ | Մոսկվայի փիլիսոփայության, գրականության և պատմության ինստիտուտ |
| Մասնագիտություն՝ | քաղաքական գործիչ |
| Ծննդյան օր | օգոստոսի 18, 1918[1][2] |
| Ծննդավայր | Վորոնեժ, Վորոնեժի նահանգ, Խորհրդային Ռուսաստան |
| Վախճանի օր | հոկտեմբերի 24, 1994[1][2] (76 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Մոսկվա, Ռուսաստան |
| Թաղված | Նովոդեվիչյան գերեզմանոց[3] |
| Քաղաքացիություն |  ԽՍՀՄ
|
| Ինքնագիր | 
|
| Պարգևներ |
        և  |
ԽՄԿԿ Կենտկոմի անդամ (1952-1976 թվականներ), ԽՄԿԿ Կենտկոմի նախագահության անդամ (1964-1975 թվականներ)։ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր (1954-1979 թվականներ), ՌԽՖՍՀ Գերագույն Խորհրդի պատգամավոր (1967-1975 թվականներ)։ 1958 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1961 թվականի նոյեմբեր եղել է ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդին առընթեր պետական անվտանգության կոմիտեի նախագահ։
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է Վորոնեժում, երկաթուղային ծառայող Նիկոլայ Գեորգիևիչ Շելեպինի ընտանիքում (1890-1968 թվականներ)։
Միջնակարգ դպրոցն ավարտել է գերազանցությամբ։ 1934 թվականի մարտից ՀԼԿԵՄ-ի անդամ է։ 1936 թվականին տեղափոխվել է Մոսկվա։ 1936-1941 թվականներին սովորել է Մոսկվայի Ն․ Չերնիշևսկի անվան փիլիսոփայության, գրականության և պատմության ինստիտուտի պատմության ֆակուլտետում։ 1937 թվականից ի վեր եղել է ՀԼԿԵՄ ինստիտուտի կոմիտեի քարտուղար։
1940 թվականի հունվար-ապրիլ ամիսներին կամավոր ծառայել է որպես քաղաքական աշխատանքի աշխատավոր-գյուղացիական Կարմիր բանակի շարքերում (Մոսկվայի հեծելազորային 24-րդ դիվիզիայի 157-րդ գնդի էսկադրոնի քաղղեկի տեղակալ), եղել է խորհրդային-ֆիննական պատերազմի մասնակից[4]։ Մարտական գործողությունների ընթացքում ստացել է ոտքերի ցրտահարություն։
1940 թվականից եղել է կոմունիստական կուսակցության անդամ։ 1940 թվականից աշխատանքի է անցել Մոսկվայի քաղաքային կոմիտեում, որպես հրահանգիչ, ռազմ ֆիզկուլտուրային բաժնի վարիչ և ՊԿ քարտուղար։ 1941 թվականի աշնանը զբաղվել է պարտիզանական ջոկատների և դիվերսիաների համար կամավորների ընտրությամբ թշնամու թիկունքում (որոնց թվում էր նաև Զոյա Կոսմոդեմյանսկայան)։ Կոսմոդեմյանսկայայի պատմությունը հասել է Ի․ Ստալինին, ինչը սկիզբ է դրել Շելեպինի արագ կարիերային։
1943 թվականի մայիսից քարտուղար, իսկ 1949 թվականից՝ ՀԼԿԵՄ կենտկոմի երկրորդ քարտուղար։ 1952-1958 թվականներին եղել է ՀԼԿԵՄ Կենտկոմի առաջին քարտուղարը։
1957 թվականին ակտիվորեն աջակցել է Ն. Խրուշչովին ԽՄԿԿ Կենտկոմի հունիսյան պլենումի ժամանակ։
1958-1964 թվականներ խմբագրել
1958 թվականի ապրիլին նշանակվել է ԽՄԿԿ Կենտկոմի կուսակցական մարմինների միութենական հանրապետությունների բաժնի վարիչ։
1958 թվականի դեկտեմբերի 25-ից մինչև 1961 թվականի նոյեմբերի 14-ը եղել է ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդին առընթեր պետական անվտանգության կոմիտեի նախագահ (ԽՍՀՄ ՊԱԿ)։ Ընդ որում, պետք է նշել, որ Շելեպինը հրաժարվել է ՊԱԿ նախագահ նշանակվելուց։ Նրա նշանակումը շատ առումներով քաղաքական էր։ Ն. Խրուշչովը պարզաբանել է, որ ՊԱԿ-ում աշխատանքը նույն կուսակցական-քաղաքական աշխատանքն է, բայց առանձնահատկություններով։ Ըստ նրա ԿԳԲ-ում պետք էր թարմ մարդ, որը անհանդուրժող կլիներ չեկիստների կողմից ցանկացած չարաշահումների հանդեպ[5]։
Գեներալի կոչումից նշանակման ժամանակ հրաժարվել է։ Անցկացրել է Կոմիտեի մասշտաբային վերակազմավորում՝ աշխատակազմի մի քանի հազարով կրճատելով, ընդ որում ակտիվորեն աշխատանքի է ներգրավել կոմերիտականներին, հիմնովին վերակառուցել է կոմիտեի կառուցվածքը՝ նպատակային օպերատիվ ստորաբաժանումների փոխարեն ձևավորելով կառավարման միասնական կենտրոնացված մարմին։
Անձամբ զբաղվել է Ի․ Ստալինի որդու գործով։ Ավելի ուշ ԽՍՀՄ գլխավոր դատախազ Ռ. Ռուդենկոնի հետ համատեղ նախաձեռնել է 1960 թվականի հունվարի 5-ին նրան վաղաժամկետ կալանքից ազատելը։
Չինաստանից ՊԱԿ-ի խորհրդային խորհրդականներին հետ կանչելու ժամանակ Շելեպինի նախաձեռնությամբ մնացել է միակ խորհրդային գերատեսչությունը, որը կապեր է պահպանել Չինաստանի հետ։
Փորձել է նախաձեռնել Ն․ Էյթինգոնի և Պ. Սուդոպլատովի ազատ արձակումը։
Նրա ձեռքից մրցանակներ էին ստանում լիկվիդատորներ Ս. Բանդերաները, Բ․ Ստաշինսկին և Ռ. Մերկադերը։
1961 թվականի հոկտեմբերից մինչև 1967 թվականի սեպտեմբեր եղել է ԽՄԿԿ Կենտկոմի քարտուղար, ընտրվել է ԽՄԿԿ Կենտկոմի կազմակերպչական պլենումում, որն ավարտել է կուսակցության XXII համագումարի աշխատանքը։
1962 թվականին Նովոչերկասկում տեղի ունեցած անկարգությունների ժամանակ հունիսի 1-ից իրադարձությունների վայրում (ժամանել է Ա. Պ. Կիրիլենկոյի հետ) մասնակցել է սմուտյանների հետ «հաշվեհարդարի մասին որոշման» ընդունմանը[6]։
1962 թվականի նոյեմբերի 23-ից մինչև 1965 թվականի դեկտեմբերի 9-ը գլխավորել է ԽՄԿԿ Կենտկոմին առընթեր կուսակցական-պետական վերահսկողության կոմիտեն և ԽՍՀՄ Նախարարների խորհուրդը՝ միաժամանակ լինելով ԽՍՀՄ Նախարարների Խորհրդի նախագահի տեղակալ։ Կոմիտեն ստեղծվել է ԽՄԿԿ Կենտկոմի Նոյեմբերյան (1962) պլենումի արդյունքում ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդի պետական վերահսկողության հանձնաժողովի և ԽՄԿԿ Կենտկոմին առընթեր կուսակցական վերահսկողության կոմիտեի միաձուլման արդյունքում։
1964-1967 թվականներ խմբագրել
Ակտիվորեն մասնակցել է Ն. Խրուշչովին ԽՄԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղարի պաշտոնից հեռացնելու գործողություններին։ Ֆյոդոր Բուրլացկին Շելեպինին անվանում է Խրուշչովի հեռացման գլխավոր կազմակերպիչ[7], նրա պնդմամբ՝ «Խրուշչովի տապալման մտահղացումն ու պլանը ստեղծվել էր Ալեքսանդր Շելեպինից և նրա կոմերիտական ընկերների խմբից»[8]։ Երբ Բրեժնևը եկավ իշխանության, նրան պետք էր ուժեղ մարդ, ով, այսպես ասած, «բանալիներ» կունենար պետանվտանգության կոմիտեի հանդեպ, որպեսզի հաստատեր իր դիրքը՝ որպես կուսակցության ղեկավարության և պետության համար ընտրված մարդու։ Եվ ձևավորվեց նման տանդեմ՝ Բրեժնև-Շելեպին։
Պաշտոնից հեռանալը և կենսաթոշակի անցնելը խմբագրել
1975 թվականին Մեծ Բրիտանիա կատարած այցի ժամանակ արհմիութենական պատվիրակության ղեկավարն այնտեղ հանդիպել է բողոքի զանգվածային ցույցերի։ Սկանդալն օգտագործվել է որպես Կենտկոմի Քաղբյուրոյից դուրս գալու հիմք։
1975-1984 թվականներին աշխատել է որպես ԽՍՀՄ պետական կոմիտեի նախագահի մասնագիտական-տեխնիկական կրթության գծով տեղակալ։
1984 թվականից միութենական նշանակության անձնական թոշակառու է։
Թաղված է Մոսկվայի Նովոդևիչյե գերեզմանատանը[9]։
Պարգևներ խմբագրել
- 4 Լենինի շքանշաններ
- Աշխատանքային Կարմիր Դրոշի կարգ
- Հայրենական պատերազմի II աստիճանի շքանշան (11.03.1985)
- Կարմիր Աստղի շքանշան (27.02.1942)
- «Մոսկվայի պաշտպանության» մեդալ
- «Հայրենական պատերազմի պարտիզան» 2-րդ աստիճանի մեդալ
- «Հայրենական մեծ պատերազմում Գերմանիայի նկատմամբ հաղթանակի համար» մեդալ (1945)
- «Հայրենական մեծ պատերազմում քաջարի աշխատանքի համար» մեդալ (1945)
- Այլ մեդալներ
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Munzinger Personen (գերմ.)
- ↑ http://novodevichye.narod.ru/shelepin.html
- ↑ «Мемория. Александр Шелепин». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 4-ին.
- ↑ http://tvc.ru/center/index/id/40102000190155.html(չաշխատող հղում)
- ↑ «2 июня 1994 г. Главная военная прокуратура подтвердила, что решение о расправе со „смутьянами“ приняли члены Президиума ЦК КПСС Козлов, Микоян, Полянский, Кириленко, Ильичёв, Шелепин, а решение о применении оружия санкционировал Хрущёв» (см. «Московские новости», 28.05.2004(չաշխատող հղում))
- ↑ «Глазами публициста». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 12-ին.
- ↑ «Брежнев в октябре». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 4-ին.
- ↑ Новодевичье кладбище. Шелепин Александр Николаевич (1918—1994)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալեքսանդր Շելեպին» հոդվածին։ |