Արտիճուկ

Արտիճուկ
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Աստղածաղկավորներ (Asterales)
Ընտանիք	Աստղածաղկազգիներ (Asteraceae)
Ենթաընտանիք	Տատասկափշայիններ (Carduoideae)
Տրիբա	Cynareae
Ցեղ	Արտիճուկ (Cynara) L., 1753

Կանկառ,գորտապաշար,Արտիճուկ (լատին․՝ Cynara), բարդածաղկավորների (Asteraceae) ընտանիքին պատկանող խոշոր ծաղիկներով բույս։

Ստուգաբանություն

Ռուսերերն «артишок» բառը, վերցվել է անգլ.՝ artichoke, իտալ.՝ articicco, carciofo բառերից, որն էլ իր հերթին վերցվել է արաբ․՝ al-khurshūf‎‎ (الخرشوف) բառից։

Բուսաբանական նկարագիր

Ուղիղ ցողունով բազմամյա խոտաբույսեր են։

Տերևները լայն, փետրաձև, ծածկված սպիտակ մազմզուկներով։

Զամբյուղները խոշոր են, մոտ 7,5 սմ տրամագծով։ Սերմերը ձվաձև են։

Տարածում

Հայրենիքը՝ Միջերկրածովյան շրջան և Կանարյան կղզիներ։ Լայնորեն տարածված է Ավստրալիայում և Հարավային Ամերիկայում։

Գերադասում են չորային, տաք կլիման։

Դասակարգում

Տաքսոնոմիա

Արտիճուկի ցեղը մտնում է Աստղածաղկազգիներ (Asteraceae) ընտանիքի և Բարդածաղկավորներ (Asterales) կարգի մեջ։

ևս 12 ընտանիք (համաձայն APG II համակարգի)

մոտ 10 տեսակ

կարգ Բարդածաղկավորներ

ցեղ Արտիճուկ

Cynara cornigera

բաժին Ծաղկավոր բույսեր կամ Ծածկասերմեր

ընտանիք Աստղածաղկազգիներ

Cynara cardunculus

ծակավոր բույսերի 44 կարգ (համաձայն APG II համակարգի)

մոտ 900-1000 ցեղ

Cynara syriaca

Տեսակներ

Արտիճուկ իսպանական

Գոյություն ունի մոտ 10 տեսակ.

• Cynara algarbiensis Coss. ex Mariz
• Cynara auranitica Post
• Cynara baetica (Spreng.) Pau

• [syn. Cynara alba DC.]
• [syn. Cynara hystrix Ball]

• Cynara cardunculus L.

• [syn. Cynara scolymus L.]

• Cynara cornigera Lindl.
• Cynara cyrenaica Maire & Weiller
• Cynara humilis L.
• Cynara syriaca Boiss.
• Cynara tournefortii Boiss. & Reut.

Կիրառություն

Արտիճուկի զամբյուղիկն ու տերևները պարունակում են շատ թթուներ, ինչպես նաև բջջահյութ, որն, իհարկե, այնքան էլ լավ չէ նրանց, ովքեր աղիների բորբոքում ունեն։ Արտիճուկի բուժական ազդեցությունը պայմանավորված է նրա բաղադրության մեջ մտնող կենսաբանական ակտիվ միացություններով։ Դրանցից ամենակարևորն են կոֆեիլխիաթթուներն ու դաբաղանյութերը։ Բացի այդ, արտիճուկն իր մեջ պարունակում է սպիտակուցներ, ասկորբինաթթու, կարոտին, B1, B2 վիտամիններ, ինուլին և այլն։

Արտիճուկից պատրաստված ճաշատեսակները շատ օգտակար են նրանց, համար ում ստամոքսի թթվայնությունը բարձր է։ Սակայն ստամոքսահյութի ցածր թթվայնության ու արյան ցածր ճնշման դեպքում խորհուրդ չի տրվում արտիճուկ օգտագործել։

Արտիճուկի թուրմն օգտագործում են նաև լյարդի ու լեղուղիների հիվանդության դեպքում։ Իր մեջ եղած ցինարինի պարունակության շնորհիվ այն նպաստում է խոլեստերինի պակասեցմանը։

Արտիճուկի ծաղիկների թուրմը շատ օգտակար է մրսածության, շնչուղիների բորբոքային հիվանդությունների դեպքում։ Այն նաև հիանալի միջոց է այրոցի, ալկոհոլը չարաշահելու արդյունքում առաջացած ընդարմության դեմ, լավացնում է մարսողությունը։

Արտաքին հղումներ

• Արտիծուկ պատրաստելու ամենաարագ եղանակը Վիդիոն YouTube կայքից
• Կատեգորիա «Артишоки» Վիքիգրքերում (անգլ.)
• ГОСТ 31853-2012. Թարմ արտիճուկ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 236)։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արտիճուկ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արտիճուկ» հոդվածին։