Տեխնեցիում

Տեխնեցիում (լատին․՝ Technetium), քիմիական նշանը՝ Тс, պարբերական համակարգի 5-րդ պարբերության 7-րդ խմբի ռադիոակտիվ տարր։ Կարգահամարը 43, ատոմական զանգվածը՝ 98,9062։ d տարր է, ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s²4p⁶4d⁵5s²։ К, L, M թաղանթները լրացված են։ Տարրը քիչ է ուսումնասիրված, քանի որ տարբեր պատճառներով կայուն իզոտոպներ չունի։ Հայտնի իզոտոպներից համեմատաբար կայունն է Tc⁹⁸-ը։ Արծաթամոխրագույն մետաղ է, առաջին սինթեզված քիմիական տարրը։

43 Մոլիբդեն ← Տեխնեցիում → Ռութենիում Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ 43Tc
Արծաթափայլ ռադիոակտիվ մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Տեխնեցիում / Technetium (Tc), Tc, 43
Խումբ, պարբերություն, բլոկ	7, 5,
Ատոմային զանգված (մոլային զանգված)	97,9072 զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[Kr] 4d5 5s2
Ատոմի շառավիղ	136 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	127 պմ
Իոնի շառավիղ	(+7e)56 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	1,9 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ	0
Օքսիդացման աստիճաններ	−1-ց մինչև +7, հանդիպում են նաև +7
Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն)	702,2 (7,28) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	2430 K (2157 °C, 3915 °F)
Եռման ջերմաստիճան	4538 K (4265 °C (7709 °F)
Մոլյար ջերմունակություն	24 Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	8,5 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	Վեցանկյուն
Բյուրեղացանցի տվյալներ	a=2,737 c=4,391
Դեբայի ջերմաստիճան	653 Կ
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 50,6 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

43	Տեխնեցիում
Tc 97,907
4d65s1

Պատմություն

Տարրի գոյությունը կանխատեսել էր Դ․ Մենդելեևը։ Այն առաջինը ստացել են իտալացի ֆիզիկոսներ Կ․ Պեռյեն և Է․ Սեգրեն (1937), մոլիբդենը արագ դեյտրոններով ռմբակոծելով։

Անվանում

Անվանվել է հին հունարեն՝ τεχνητός - «արհեստական» բառով։ Տեխնեցիումը կուտակվում է ատոմային ռեակտորների թափոններում։

Բնության մեջ

Տեխնեցիւմ պարունակող ուրանի հանքաքար

Բնության մեջ հանդիպում է աննշան քանակներով, ուրանի հանքերում, որպես ²³⁵Ս-ի քայքայման արդյունք (1 տ ուրանում՝ 10⁻¹⁰ գ․ տեխնեցիում)։

Ստացում

Տեխնեցիումի ստացման հիմնական աղբյուրը ատոմական արդյունաբերության թափոններն են։ ⁹⁹Tc անջատում են ուրանի և պլուտոնիումի քայքայման արդյունքներից։ Մետաղական տեխնեցիումը անջատում են վերականգնելով ջրածնով կամ էլեկտրոլիզով։

Ֆիզիկական հատկություններ

Տեխնեցիումի օրգանական կոմպլեքսը

Արծաթամոխրագույն մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը 2200±l0 °C, եռմանը՝ մոտ 4600 °C, խտությունը 11487 կգ/մ³։ Պարամագնիսական է, -265,5 °C-ից ցածր ջերմաստիճաններում՝ գերհաղորդիչ։ Քիմիական հատկություններով նման է ռենիումին։ Քիմիապես կայուն է, սովորական պայմաններում օդում չի օքսիդանում։ Մետաղների լարվածության շարքում գտնվում է ջրածնից հետո։ Միացություններում ցուցաբերում է -1-ից +7 օքսիդացման աստիճաններ (առավել կայուն է +7-ը)։

Քիմիական հատկություններ

Տաքացնելիս միանում է թթվածնի (առաջանում են օքսիդները՝ Тс₂O₇, ТсO₂), ֆտորի, քլորի (TcX₆, ТсХ₅, TcX₄), ծծմբի (Tc₂S₇, TcS₂) հետ։

${\mathsf {4Tc+7O_{2}\rightarrow 2Tc_{2}O_{7}\uparrow }}$

Տեխնեցիումի (VII) օքսիդը բաց դեղին, պինդ նյութ է, լուծվում է շրում, առաջացնելով տեխնեցիումական թթու՝ НТсО₄։

Գերտեխնեցիումատները ուժեղ հակաօքսիդիչներ են․ օրինակ KTcO₄-ի լուծույթով (0,001%) նախօրոք թրջած պողպատը տարիների ընթացքում չի ժանգոտվում։ Տեխնեցիումի համաձուլվածքներ է առաջացնում մի շարք մետաղների (Mo, Zr, Nb, Ti, Se, Hg, V, Та, Cr, W, Mn, Fe, Al, Zn) հետ։

Ստացվել են տեխնեցիումի կարբոնիլները, կոմպլեքսային և մետաղօրգանական միացությունները։ Տեխնեցիումը լուծվում է ազոտական և խիտ ծծմբական թթուներում, արքայաջրում, ջրածնի գերօքսիդում, բրոմաջրում։

Իզոտոպներ

Հայտնի են 92-108 զանգվածային թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպները։ Կայուն իզոտոպներ չունի։ Առաջին արհեստական տարրն է։ Կարևոր են ⁹⁹Tc (T_1/2=2,12•10⁵ տարի) և ^99mTc(T_1/2 =6,04 Ժամ) իզոտոպները։

Զանգվածային թիվ	Տրոհման ժամանակը	Տրոհման տեսակ
92	4,3 րոպե	β+, էլեկտրոնային բռնկում
93	43,5 րոպե	էլեկտրոնային բռնկում(18%), իզոմերային անցում (82%)
93	2,7 ժամ	էլեկտրոնային բռնկում (85%), β+ (15%)
94	52,5 րոպե	էլեկտրոնային բռնկում (21%), իզոմերային անցում (24%), β+ (55%)
94	4,9 ժամ	β+ (7%), էլեկտրոնային բռնկում (93%)
95	60 օր	էլեկտրոնային բռնկում, իզոմերային անցում (4%), β+
95	20 ժամ	էլեկտրոնային բռնկում
96	52 րոպե	իզոմերային անցում
96	4,3 օր	էլեկտրոնային բռնկում
97	90,5 օր	էլեկտրոնային բռնկում
97	2,6×106 տարի	էլեկտրոնային բռնկում
98	1,5×106 տարի	β−
99	6,04 ժամ	իզոմերային անցում
99	2,12×105 տարի	β−
100	15,8 վրկ	β−
101	14,3 րոպե	β−
102	4,5 րոպե / 5 վրկ	β− / γ/β−
103	50 վրկ	β−
104	18 րոպե	β−
105	7,8 րոպե	β−
106	37 վրկ	β−
107	29 վրկ	β−

Նշանակություն

⁹⁹Tc իզոտոպն օգտագործվում է բժշկության մեջ, որպես γ ճառագայթման աղբյուր։ տեխնեցիումը հեռանկարային մետաղ է․ կարող է օգտագործվել որպես կատալիզատոր և գերհաղորդիչ մագնիսներ պատրաստելու համար, իսկ միացությունները՝ որպես հակակոռոզային ինհիբիտորներ։

Տես նաև

• Պարբերական աղյուսակ

Մատենագիտություն

• Cotton F. A., Wilkinson, G., Murillo, C. A., Bochmann, M. (1999)։ Advanced Inorganic Chemistry (6th ed.)։ New York: John Wiley & Sons, Inc.։ ISBN 0-471-19957-5 
• Emsley J. (2001)։ Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements։ Oxford, England, UK: Oxford University Press։ ISBN 0-19-850340-7 
• Greenwood N. N., Earnshaw, A. (1997)։ Chemistry of the Elements (2nd ed.)։ Oxford: Butterworth-Heinemann։ ISBN 0-7506-3365-4 
• Heiserman D. L. (1992)։ «Element 43: Technetium»։ Exploring Chemical Elements and their Compounds։ New York: TAB Books։ ISBN 0-8306-3018-X 
• Schwochau, K. (2000)։ Technetium: chemistry and radiopharmaceutical applications։ Wiley-VCH։ ISBN 3-527-29496-1 

Գրականություն

• B.J. Wilson, ed. (1966)։ The radiochemical Manual (2nd ed.)։ ISBN 0-7058-1768-7 
• Scerri E.R. (2007)։ The Periodic Table, Its Story and Its Significance։ Oxford University Press։ ISBN 0-19-530573-6։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-04-08-ին։ Վերցված է 2015-05-23 
• Choppin G., Liljenzin J-O, Rydberg J. (2002)։ «Nuclear Mass and Stability»։ Radiochemistry and nuclear chemistry (3rd ed.)։ Butterworth-Heinemann։ էջեր 41–57։ ISBN 978-0-7506-7463-8 
• EnvironmentalChemistry.com – Technetium
• Nudat 2 Archived 2021-04-28 at the Wayback Machine. nuclide chart from the National Nuclear Data Center, Brookhaven National Laboratory
• Nuclides and Isotopes Fourteenth Edition: Chart of the Nuclides, General Electric Company, 1989
• Chemistry in its element podcast (MP3) from the Royal Society of Chemistry's Chemistry World: Technetium

Արտաքին հղումներ

• Տեխնեցիումը քիմիական տարրերի հայտնի գրադարանում