Վիետնամի Հանրապետության տնտեսություն
Վիետնամի Հանրապետության տնտեսություն, բաց շուկայական տնտեսություն, որը հիմնականում հիմնված էր ծառայությունների, գյուղատնտեսության և ԱՄՆ օգնության վրա: Թեև ֆորմալ առումով ազատ շուկայական տնտեսություն էր, սակայն տնտեսական զարգացումը հիմնականում հիմնված էր հնգամյա տնտեսական պլանների կամ քառամյա տնտեսական ծրագրերի վրա: Նրա տնտեսությունը կայուն մնաց առաջին 10 տարիներին, այնուհետև այն դժվարությունների հանդիպեց Վիետնամի պատերազմի սրման պատճառով, ինչը հանգեցրեց անկայուն տնտեսական աճի, պետական բյուջեի բարձր դեֆիցիտի, բարձր գնաճի և առևտրի դեֆիցիտի: Հարավային Վիետնամի կառավարությունը երկու անգամ հողային բարեփոխումներ է անցկացրել։ ԱՄՆ կարևոր դեր խաղաց այս տնտեսության մեջ՝ տնտեսական և տեխնիկական օգնության և առևտրի միջոցով։
| Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Ասիայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Հարավային Վիետնամ | |
| Վայր | Հարավային Վիետնամ | |
Կառուցվածք
Գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն
Գյուղատնտեսությունը կազմում էր Հարավային Վիետնամի տնտեսական արտադրանքի մոտ 30%-ը, մի մասնաբաժին, որը էապես չի տատանվել տարիների ընթացքում[1]: Հարավային Վիետնամի գյուղատնտեսությունն ուներ ընդհանուր մոտ 6 միլիոն հա տարածք, հիմնականում հարավային շրջաններում (Մեկոնգ գետի դելտա և մոտավորապես այն, ինչ այժմյան Հարավարևելյան շրջանն է), մինչդեռ Կենտրոնական լեռնաշխարհը քիչ մշակովի տարածքներ ուներ (տես քարտեզը)[2]։ Այլ Գյուղատնտեսական նշանակալի տարածքներն էին հարավային Վիետնամի հյուսիսում գտնվող ափի երկայնքով գտնվող հարթավայրերը (Կենտրոնական Վիետնամ, ներառյալ Թհա Թիեն–Հուան, Քուենգ Նամ, Բինհ Ջին նահանգները)։ Ամենակարևոր մշակաբույսերն էին բրինձը, կաուչուկը, սուրճը և թեյը[2], մրգերն ու բանջարեղենը։
Արդյունաբերություն
Հարավային Վիետնամն ուներ փոքր արդյունաբերական հատված և այս առումով շատ զիջում էր տարածաշրջանի մյուս երկրներին[1]: Երկրի գոյության 20 տարիների ընթացքում արտադրանքն աճել է 2,5-3 անգամ, սակայն ընդհանուր ՀՆԱ-ի մասնաբաժինը մնացել է ընդամենը 10%-ի սահմաններում, նույնիսկ որոշ տարիներին իջնելով մինչև 6%-ի, մինչդեռ տնտեսության մեջ գերակշռում էին ուժեղ գյուղատնտեսության և ծառայությունների ոլորտները[1]։ Արդյունաբերությունը մեծապես կենտրոնացած էր Սայգոնում, Բիեն Հոայում, Գիա Չենում, որտեղ այս երեքը կազմում էին արդյունաբերական ընկերությունների 85%-ը և արտադրանքի 90%-ը[3], որոշ արդյունաբերություններ այլ քաղաքներում, ինչպիսիք են Վուն Տաուն և Դանանգը։ Արդյունաբերական արտադրությունը մեծապես կախված էր ներմուծվող միջոցներից (որպես օգնության ծրագրերի մաս) և հիմնականում ուղղված էր դեպի տեղական շուկաներ, մինչդեռ արտահանման մեջ գերակշռում էին գյուղատնտեսական և ծովային արտադրանքները[4]։
Երբ ստեղծվեց հանրապետությունը, ֆրանսիական գաղութատիրության ժամանակաշրջանից մնացած մի քանի արդյունաբերական օբյեկտներ կային, այդ թվում՝ ծխախոտի, խմիչքների և ալկոհոլային խմիչքների գործարաններ, շաքարի վերամշակման երկու գործարան (Hiệp Hòa և Khánh Hội), մի քանի մեքենաշինական գործարաններ և Michelin ռետինի վերամշակման գործարաններ[5]։ Կային որոշ արդյունաբերական ձեռնարկություններ, որոնք ղեկավարվում էին տեղի չինացիների կողմից, այդ թվում՝ տեքստիլ, սննդի վերամշակում, մինչդեռ տեղի վիետնամցիներն ունեին միայն արտադրամասի չափով արդյունաբերական գործունեություն[6]: Հարավային Վիետնամի արդյունաբերությունը շահեց Հյուսիսային Վիետնամից արդյունաբերողների ներգաղթից, ովքեր իրենց հետ բերեցին կապիտալ և տեխնոլոգիա[6]՝ սկսած 1954 թվականի «Անցում դեպի ազատություն» օպերացիայից:
Սննդի վերամշակումն ու տեքստիլ արտադրությունը դարձան խոշորագույն արդյունաբերությունը 1967 թվականին՝ երկուսն էլ տասնապատիկ մեծացնելով իրենց կապիտալը և յուրաքանչյուրը զբաղեցնելով ավելի քան 17000 աշխատող։ Այլ կարևոր արդյունաբերություններ էին թղթի, կաուչուկի, հիմնական քիմիական նյութերի և ցեմենտի[7] արտադրությունները։ 1965 թվականից հետո արդյունաբերությունը տուժեց պատերազմների աճից և ամերիկյան սպառողական ապրանքների աճող ներհոսքից[7]: Որոշ արդյունաբերություններ կարողացան շարունակել արագ զարգանալ, ներառյալ սննդի վերամշակումը, փայտամշակումը, շինանյութերը և մետաղները[8]:
Հարավային Վիետնամի արդյունաբերությունը տուժեց 1970-ական թվականների սկզբին օտարերկրյա զորքերի հեռանալուց, ինչը հանգեցրեց զգալիորեն պակաս պահանջարկի: Արդյունաբերական արտադրանքը կրճատվել է 5%-ով 1972 թվականին և ավելի քան 20%-ով 1973-1974 թվականներին[9]։ Մինչև 1973 թվականը սննդի վերամշակումը ամենամեծ արդյունաբերությունն էր արտադրանքի առումով (ընդհանուր արդյունաբերական արտադրանքի գրեթե կեսը՝ 448 միլիարդ դոնգ), որին հաջորդում էր տեքստիլը (ընդհանուր արտադրանքի մոտ 1/5-ը, ամենամեծ գործատուն՝ 111,964 աշխատողներից 32,489-ով) և քիմիական (1/10) (կապիտալի առումով էլեկտրաէներգիան ամենամեծ արդյունաբերությունն էր)[10]։
Ծառայություններ
Հարավային Վիետնամի գոյության 20 տարիների ընթացքում ծառայությունների տեսակարար կշիռը տնտեսության մեջ աճել է շուրջ 45%-ից մինչև 50-60%[1]։
Աճի փուլեր
Վիետնամի Հանրապետության ՀՆԱ-ի տարեկան աճ Հյուսիսային և Հարավային Վիետնամի ՀՆԱ (միավոր՝ միլիարդ ԱՄՆ դոլար, 2015 թվականի գինը)[11]։
| Տարի | 1956 | 1958 | 1960 | 1963 | 1965 | 1967 | 1968 | 1970 | 1972 | 1973 | 1974 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Հարավային Վիետնամ | 11.283 | 12.714 | 15.274 | 16.422 | 13.515 | - | - | 10.917 | 9.140 | 10.030 | 10.285 |
| Հյուսիսային Վիետնամ | 2.587 | - | 4.113 | 4.702 | 6.000 | 6.406 | 6.983 | 10.689 | 11.313 | 11.145 | 11.026 |
Հյուսիսային և Հարավային Վիետնամի մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ (միավոր՝ ԱՄՆ դոլար)[12]
| Տարի | 1956 | 1958 | 1960 | 1962 | 1964 | 1966 | 1968 | 1970 | 1972 | 1974 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Հարավային Վիետնամ | 62 | 88 | 105 | 100 | 118 | 100 | 85 | 81 | 90 | 65 |
| Հյուսիսային Վիետնամ | 40 | 50 | 51 | 68 | 59 | 60 | 55 | 60 | 60 | 65 |
Մինչև 1965 թվական
Մինչև 1965 թվականը Հարավային Վիետնամի տնտեսության ՀՆԱ-ի բավականին արագ աճի տեմպերն ուղեկցվեցին CPI-ի ողջամիտ աճով: Վիետնամի Հանրապետության պետական բյուջեն սկզբնական փուլում ունեցել է ավելցուկ, բայց շուտով 1961 թվականից վերածվել է դեֆիցիտի: Ներդրումները մնացին ուժեղ, արդյունաբերությունն ու գյուղատնտեսությունը հիմնականում պահպանեցին աճի բարձր տեմպեր: 1955 թվականին Նգո Դին Դիմի կառավարությունը հիմնեց Ազգային բանկը, Արտարժույթի բյուրոն, թողարկեց նոր արժույթ, որը փոխարինեց ֆրանսիական հնդչինական պիաստրին և դոնգի փոխարժեքը ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ սահմանեց 35։1։
Հողային բարեփոխումն իրականացվեց և տևեց մինչև 1960 թվականը։ Չօգտագործված հողերը բռնագրավվեցին և վերաբաշխվեցին ֆերմերներին։ Հողի սեփականությունը սահմանափակվում էր մեկ անձի համար 1 քառակուսի կիլոմետրով, սեփականության այս սահմանի ձախ տարածքը պետք է վաճառվեր կառավարությանը, իսկ կառավարությունն իր հերթին վերավաճառեր գյուղացիներին: Գյուղացիներն ու հողատերերը պետք է կնքեին հողօգտագործման պայմանագիր, ըստ որի՝ հողի վարձավճարը պարտադիր հոդված էր։ Հողային ձևերի շարքը հանգեցրեց Հարավային Վիետնամի հողերի երկու երրորդի սեփականացմանը հարուստ հողատերերի կողմից[13]: Հետևաբար, Նգույան Վան Թիունի կառավարությունը նորից իրականացրեց հողային բարեփոխումներ՝ այս իրավիճակը փոխելու համար։ 1956 թվականին Վիետնամի Հանրապետությունը ընդունեց սահմանադրություն, որում հստակեցված էր Ազգային տնտեսական խորհրդի ստեղծումն ու դերը։ Այս խորհուրդը նախագահում էր Վիետնամի Հանրապետության փոխնախագահը։ Նույն թվականին այս երկիրը միացավ Արժույթի միջազգային հիմնադրամին (ԱՄՀ)[14]։ 1957 թվականի մարտին Ngô Đình Diệm-ը հռչակեց 1-ին Հանրապետության Նախագահի հռչակագիրը (Tuyên ngôn của Tổng thống Đệ nhất Cộng hòa)՝ կոչ անելով պաշտպանել օտարերկրյա և ներքին ներդրումները, ինչպես նաև մասնավոր ներդրումները:
Ngô Đình Điệm-ի կառավարությունը իրականացրեց արտահանմանն ուղղված արդյունաբերականացման քաղաքականություն՝ փոխարինելու ներմուծվող ապրանքները և սահմանեց առևտրային պաշտպանություն, ստեղծվեցին սակագնային և ոչ սակագնային խոչընդոտներ՝ պաշտպանելու համար թեթև արդյունաբերական բիզնեսը: Այս քաղաքականության արդյունքը բերեց Վիետնամի առաջին թղթի գործարանը՝ An Hao Paper Factory-ը (1961) Բիեն Հոայում, որն ապահովում էր թղթի ներքին պահանջարկի 30-40%-ը[15]։ Մեքենաների, սարքավորումների, մետաղների ներմուծումը առաջնահերթություն է դարձել։ Փոխարժեքը ճշգրտվել է հօգուտ արտահանման։ Այս երկրի արտահանումը սահուն ձեռքբերումներ ունեցավ 1955-1965 թվականներին։ Կառավարությունն իր դերը տնտեսության զարգացման մեջ իրականացրել է 1957-1962 թվականներին հնգամյա տնտեսական ծրագրերով։
Վիետնամի Հանրապետության տնտեսությունն այս շրջանում առաջադիմական էր, սակայն քաղաքական հակամարտությունները և անկարգությունները (խմբակցությունների միջև զինված հակամարտություններ, շարունակական պետական հեղաշրջում, Վիետկոնգի ստեղծումը) սահմանափակեցին այդ քաղաքականության արդյունավետությունը:
Արտաքին հղումներ
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Dang (2004): 283
- ↑ 2,0 2,1 Dang (2004): 227
- ↑ Dang (2004): 299
- ↑ Dang (2004): 298-302
- ↑ Dang (2004): 284
- ↑ 6,0 6,1 Dang (2004): 285
- ↑ 7,0 7,1 Dang (2004): 287
- ↑ Dang (2004): 288
- ↑ Dang (2004): 289
- ↑ Dang (2004): 295
- ↑ Economic growth around the world from ancient times to the present day: Statistical Tables, Phần 1. A.G. Vinogradov. WP IPGEB. P. 88-89
- ↑ Fledgling Financial Markets in Vietnam's Transition Economy, 1986-2003. Vuong Quan Hoang. P.5
- ↑ Lâm Quang Huyên (1997), Cách mạng ruộng đất ở miền Nam Việt Nam (Land reforms in South Vietnam), Social Sciences Publishing House, Hanoi, page 39.
- ↑ Membership to IMF of the Socialist Republic of Vietnam later, though this country was not a market economy, was a succession of the Republic of Vietnam.
- ↑ "Nhà Máy Giấy An Hảo", Thế Giới Tự Do, số 3 Tập X, trang 9.