MONIAC
MONIAC (Monetary National Income Analogue Computer, հայտնի է նաև որպես Ֆիլիփս հիդրավլիկ համակարգիչ և Ֆինանսոֆալոգրաֆ), անալոգային համակարգիչ, որը ստեղծվել է 1949 թվականին Նոր Զելանդիայում Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոցի տնտեսագետ Ուիլյամ Ֆիլիփսի կողմից՝ Միացյալ Թագավորության ազգային տնտեսական գործընթացները մոդելավորելու համար: MONIAC-ը անալոգային համակարգիչ էր, որն օգտագործում էր ֆլյուիդիկան (հեղուկային տրամաբանություն) տնտեսական գործընթացները մոդելավորելու համար: MONIAC անվանումը, ըստ երևույթին, հայտնվել է ENIAC-ի (առաջին համակարգիչներից մեկը) և անգլերենի money բառի համատեղումից[1]։
Նկարագրություն
MONIAC-ը մոտավորապես 2 մ բարձրությամբ, 1,2 մ լայնությամբ և գրեթե 1 մ խորությամբ համակարգիչ է: Համակարգիչն ինքնին բաղկացած էր մի շարք թափանցիկ պլաստիկ տարաներից և խողովակներից, որոնք ամրացված էին փայտե տախտակի վրա: Յուրաքանչյուր տարա ներկայացնում էր Մեծ Բրիտանիայի ազգային տնտեսության որոշ ասպեկտներ: Դրամական հոսքը ցուցադրվել է գունավոր ջրով: Տախտակի վերևում կար մի մեծ ջրամբար, որը կոչվում էր գանձարան։ Ջուրը (որը ներկայացնում էր փողը) գանձարանից հոսում էր այլ ջրամբարներ, որոնք ներկայացնում էին փողի ծախսման տարբեր եղանակները: Օրինակ՝ տանկեր կային, որոնք «պատասխանատու» էին առողջապահության և կրթության համար։ Առողջապահության ծախսերը մեծացնելու համար ծորակ էր բացվում, որպեսզի ջուրը գանձարանից դուրս բերվեր մի տարայի մեջ, որը «ներկայացնում է» առողջապահական ծախսերը: Այնուհետև ջուրը հոսել է այլ տարաների մեջ՝ ներկայացնելով այլ փոխազդեցություններ տնտեսության մեջ: Ջուրը կարող էր հետ մղվել գանձարան որոշ տարաներից, որոնք ներկայացնում էին հարկերը: Հարկային դրույքաչափերի փոփոխությունները մոդելավորվել են պոմպի հզորության ավելացման կամ նվազման միջոցով:
Խնայողությունները և ներդրումային եկամուտները մոդելավորվել են նույն սկզբունքներով:
Ջրի հոսքը ավտոմատ կերպով վերահսկվում էր մի շարք հակակշիռների, էլեկտրոդների և լարերի միջոցով: Երբ տարայի ջրի մակարդակը հասել է որոշակի մակարդակի, համապատասխան պոմպերը միացվել են։ Ֆիլիթսն ու նրա օգնական Ուոլթեր Նյուլինը հայտնաբերեցին, որ MONIAC-ը կարող է տրամաչափվել ±2%-ի սահմաններում։
Տարաների միջև ջրի հոսքը որոշվել է տնտեսական սկզբունքներով և պարամետրերով: Տնտեսական ցուցանիշները (ինչպիսիք են հարկերի դրույքաչափերը և ներդրումների դրույքաչափերը) մուտքագրվել են համակարգչում ջրի հոսքը վերահսկող փականների տեղադրմամբ: Օպերատորը կարող էր փորձարկել տարբեր պարամետրերով և դիտարկել դրանց ազդեցությունը մոդելի վրա: Մի շարք պարամետրերի նուրբ փոխազդեցությունները մոդելավորելու ունակության շնորհիվ MONIAC-ը իր ժամանակի համար դարձավ շատ հզոր գործիք:
Եթե պարամետրերի ընտրությունը հանգեցներ «կենսունակ տնտեսության», համակարգչի վիճակը կայունանում էր, և հնարավոր էր լինում ստանալ հաշվարկների արդյունքները: Արդյունքները կարող էին ուղարկվել նաև պարզունակ պլոտերին:
MONIAC-ը նախատեսված էր օգտագործել որպես ուսուցման գործիք, բայց նաև ապացուցել է, որ արդյունավետ է որպես տնտեսական սիմուլյատոր: MONIAC-ի ստեղծման ժամանակ չկային թվային համակարգիչներ, որոնք կարող էին կատարել բարդ տնտեսական մոդելավորում: 1949 թվականին գոյություն ունեցող մի քանի համակարգիչների օգտագործումը սահմանափակվում էր կառավարության և ռազմական կարիքներով: Բացի այդ, նրանք չունեին բավարար տեսողական ցուցադրման հնարավորություններ և չէին կարող պատկերել բարդ մոդելների աշխատանքը: Դիտելով MONIAC-ը աշխատանքի ընթացքում՝ ուսանողները կարող էին շատ ավելի հեշտ հասկանալ տնտեսության մեջ փոխկապակցված գործընթացները։ Դատելով այս համակարգիչը ձեռք բերած կազմակերպությունների ցանկից՝ MONIAC-ն օգտագործվել է և՛ որպես ուսումնական օգնություն, և՛ որպես սիմուլյատոր:
Համակարգչի նախատիպը ստեղծելու համար Ֆիլիփսը հավաքել է տարբեր նյութեր, այդ թվում՝ ռազմական բեկորներ և հին Avro Lancaster ռմբակոծիչների մասեր: Ֆիլիպսը հավաքել է առաջին MONIAC-ը, որն արժեցել է 400 ֆունտ, Քրոյդոնի իր ավտոտնակում:
1949 թվականին MONIAC-ն առաջին անգամ ցուցադրվեց Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում մի շարք առաջատար տնտեսագետների համար: Նախագիծը շատ լավ ընդունվեց, և շուտով Ֆիլիփսին առաջարկեցին դասավանդել Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում 1950 թվականին որպես ասիստենտ[2], իսկ 1954 թվականին՝ որպես դոկտոր[3]).):
Ներկայում
Ընդհանուր առմամբ կառուցվել է տասներկու կամ տասնչորս MONIAC մեքենա, որոնք տրվել են տարբեր երկրների կառույցների։
Առաջին նախատիպը տրվել է Լիդսի համալսարանի տնտեսագիտության ֆակուլտետին, որտեղ այն ներկայումս ցուցադրվում է համալսարանի բիզնես դպրոցի ընդունարանում։ Պատճեններն ուղարկվել են բրիտանական երեք այլ համալսարաններ:
Մի քանի MONIAC մեքենա ուղարկվել է Հարվարդի բիզնես դպրոց, ԱՄՆ Ռուզվելտի համալսարան և Ավստրալիայի Մելբուռնի համալսարան: Ենթադրվում է, որ Ford Motor Company-ն և Գվատեմալայի Կենտրոնական բանկը նույնպես գնել են MONIAC-ը։
Ստամբուլի համալսարանի տնտեսագիտության ֆակուլտետը ևս ստացել է մեկ օրինակ։ Լոնդոնի ֆոնդային բորսայի MONIAC-ը ցուցադրվում է Լոնդոնի Գիտության թանգարանում[4]։
Լոնդոնի ֆոնդային բորսայի MONIAC-ը փոխանցվել է Վելինգտոն՝ Նոր Զելանդիայի Տնտեսական հետազոտությունների ինստիտուտին[4]: Այս մեքենան Նոր Զելանդիան ցուցադրել է Վենետիկի բիենալեում 2003 թվականին։ MONIAC-ը կազմաձևվել է Նոր Զելանդիայի տնտեսությունը մոդելավորելու համար:
2007 թվականին այս մեքենան վերականգնվել է և մշտական ցուցադրության է դրվել Նոր Զելանդիայի Պահուստային բանկի թանգարանում[5]։
Աշխատող MONIAC-ը գտնվում է Մեծ Բրիտանիայի Քեմբրիջի համալսարանի տնտեսագիտության և քաղաքականության ամբիոնում: Այս մեքենան վերականգնվել է, և դրա աշխատանքը ցուցադրվում է ուսանողներին ամեն տարի: MONIAC-ի կրկնօրինակը, որը պատկանում է Գվատեմալայի բանկին, ստեղծվել է 2005-2006 թվականներին «Արևադարձային տնտեսություններ» խորագրով ցուցահանդեսի համար Սան Ֆրանցիսկոյի Կալիֆոռնիայի արվեստի քոլեջի Ուոթիս ինստիտուտում[6]։
Մելբուռնի համալսարանը ևս ստացել է MONIAC-ի օրինակ։
Ռոտերդամի Էրազմուս համալսարանը ձեռք է բերել MONIAC 1953 թվականից:
Արվեստում
- Թերրի Փրաթչեթի «Գումար ստեղծել» (անգլ.՝ Making Money) վեպի սյուժեն հիմնված է նմանատիպ սարքի աշխատանքի վրա։ Վեպում այն օգտագործվում է ոչ միայն տնտեսությունը մոդելավորելու համար, այլև կախարդական կերպով կարողանում է ազդել դրա վրա։ Վեպն արժանացել է 2008 Locus Awards մրցանակի՝ լավագույն ֆենտեզի անվանակարգում[7]։
- «Ջենթլմենների լիգա». «Պանդորայի արկղ» սերիալի երրորդ դրվագը, Ադամ Քերթիսի վավերագրական ֆիլմը[8]։
Տես նաև
Աղբյուրներ
- Hally, Mike (2005), Electronic Brains: Stories from the Dawn of the Computer Age, Joseph Henry Press, էջեր 187–205, ISBN 0-309-09630-8
Արտաքին հղումներ
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «MONIAC» հոդվածին։ |
- BBC Radio Four programme 'Water on the brain'. (անգլ.)
- NZIER’s Moniac Machine (անգլ.)
- Inc. article: Когда деньги текут как вода(անգլ.)
- Wetware article: Money Flows: Bill Phillips' Financephalograph(անգլ.)
- enginuity article(անգլ.)
- RESURRECTION The Bulletin of the Computer Conservation Society Number 12 Summer 1995 (անգլ.)
- Copy of Fortune 1952 article with both a picture and illustration of Moniac(անգլ.)
- A great disappearing act: the electronic analogue computer Chris Bissell, The Open University, Milton Keynes, UK. Presented at IEEE Conference on the History of Electronics, Bletchley Park, UK, 28-30 June 2004. Moniac on pages 6 and 7. Accessed February 2007(անգլ.)
- Catalogue of the AWH Phillips papers at the Archives Division of the London School of Economics.(անգլ.)
- Tim Ng and Matthew Wright. — Introducing the MONIAC: an early and innovative economic model, in, Reserve Bank of New Zealand bulletin, v. 70, no. 4 December 2007 [1](անգլ.)
- Video of the Phillips Machine in operation Արխիվացված է Մարտ 14, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով: Allan McRobie demonstrates the Phillips Machine at Cambridge University and performs calculations. (A lecture given in 2010).(անգլ.)
- Business Cycles in the Phillips Machine Paper presented at the ASSRU, Trento, Italy, 2011. Contains detailed diagrams of the Machine workings(անգլ.)
- Like Water for Money Article by Steven Strogatz in The New York Times that talks about MONIAC(անգլ.)
- LSE Фотография Филиппа с машиной
Ծանոթագրություններ
- ↑ Зубинский, Андрей (11.9.2007). «Аналоговые вычисления». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-02-20-ին. Վերցված է 2015-02-18-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Assistant lecturer, համապատասխանում է դոցենտի կոչմանը
- ↑ Bill Philips Արխիվացված է Մարտ 4, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով: A life less ordinary
- ↑ 4,0 4,1 «Phillip's Economic Computer, 1949. - - Science Museum». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-01-03-ին. Վերցված է 2015-02-18-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «A. W. H.(Bill) Phillips, MBE and the MONIAC» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-08-12-ին. Վերցված է November 28, 2012-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Michael Stevenson: Tropical Economies». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-03-ին. Վերցված է November 28, 2012-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Locus Online News: 2008 Locus Awards winners». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-02-ին. Վերցված է 2008-06-23-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ * Blog by Adam Curis about A IS FOR ATOM in the light of the Japanese nuclear accident